مقدمه:
با وجود کثرت روایات شیعه در مورد ندای آسمانی و دو برابر بودن آن نسبت به احادیث عامه و حتمی معرفی شدن ندا نزد شیعه، در بسیاری از موارد، شیعه و عامه در مورد ندای آسمانی و اصل وقوع آن اشتراک نظر دارند. در این نوشتار به نقاط اشتراک و افتراق شیعه و عامه در مورد ندای آسمانی پرداخته میشود.
نکات اشتراک و افتراق در روایات
الف) اشتراكات شيعه و عامه در مورد ندا و صيحه آسماني
- با وجود حدود صد روايت از شيعه و عامه، اصل نداي آسماني براي هر دو اثبات‌پذير است.
- هر دو قائل به وجود صوت در ماه مبارك رمضان هستند.
- ندا‌دهنده، جبرئيل امين (علیه السلام) است.
- تأثيرات صيحه كه عبارتند از: بيدار شدن افراد خواب، وحشت افراد بيدار، نشستن افراد ايستاده و خارج شدن دختران پرده‌نشين.
- وقوع هرج و مرج و كشتار و نااميدي قبل از وقوع نداي آسماني.
- اشاره به بودن قيام از كنار كعبه در محرم، بعد از وقوع صيحه آسماني.
- محتواي ندا، معرفي حضرت مهدي (علیه السلام) و بيان حقانيت و خواندن مردم به سوي اوست.
- تمامي مردم، مخاطبان ندا هستند.
- ظهور حضرت مهدي (علیه السلام) بعد از نداي آسماني.
- نداي شيطاني به عنوان پي‌آمدي براي نداي آسماني.
- وظيفه مخاطبان در رفتن به سوي مكه و پيروي از حضرت مهدي (علیه السلام).
ب) افتراقات شيعه و عامه در مورد ندا و صيحه آسماني
- غالب روايات عامه، صيحه در ماه مبارك رمضان را بدون محتوا و صداي شديدي چون صداي رعد مي‌دانند و نداي آسماني كه زمان آن به صورت دقيق مشخص نيست، را داراي محتوا مي‌دانند، ولي در احاديث شيعه، صيحه ماه مبارك رمضان با محتوا معرفي مي‌شود كه در آن به بيان نام و نسب حضرت مهدي (علیه السلام) مي‌پردازد.
- روايات عامه، زمان صيحه را نيمه ماه مبارك رمضان مي‌دانند، ولي در احاديث شيعه، اين زمان، شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان معرفي مي‌شود.
- در احاديث شيعه، از مخاطبان خواسته شده تا از صيحه ماه مبارك رمضان پيروي كرده و به آن گوش دهيد؛ ولي در روايات عامه چون آن را بدون محتوا و شديد مي‌دانند، دوري از آن و گرفتن گوش‌ها مطرح است.
- در روايات عامه، دو نداء و صوت، يكي بدون محتوا و ديگري بامحتوا معرفي مي‌شود، ولي در احاديث شيعه، نداي آسماني، با محتوا معرفي مي‌شود.
- زمان نداي آسماني بامحتوا در روايات عامه در حديثي، ماه محرم و در روايت ديگر، ماه رمضان است و در حديث ديگري، هنگام موسم معرفي مي‌شود، ولي احاديث شيعه، فقط ماه مبارك رمضان را به عنوان زمان ندا معرفي مي‌كنند.
- نداي ابليس به عنوان پي‌آمدي براي نداي آسماني در احاديث شيعه ـ كه به بيان حقانيت عثمان و بيان مظلوميت او وحقانيت سفياني مي‌پردازد ـ مطرح است، ولي در روايات عامه، ندا از شيطان معرفي مي‌شود؛ نه ابليس. و محتواي آن، بيان حقانيت فرزندان عيسي است و به صورت محدود در چند حديث آمده است.
- به صورت كلي، نداي آسماني به صورت دقيق‌تر و شفاف‌تر در احاديث شيعه آمده و تمام مطالب در مورد آن به صورت ريز مطرح شده است، ولي اين شفافيت در روايات عامه مشاهده نمي‌شود.[1]
نتیجه:
بر اساس آنچه بیان شد، روایات شیعه و عامه در وقوع ندای آسمانی توسط جبرئیل امین(علیه السلام) که در آن، همه اهل زمین را مورد خطاب قرار داده و به معرفی و بیان حقانیت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پرداخته و ظهورش را نوید می‌دهد، نکات مشترک را عنوان کرده‌اند. با توجه به روایات وارده در این زمینه، بیان معصومین(علیهم السلام) از شفافیت و دقت بیشتری برخوردار است، زیرا، در روایات عامه نوعی تشویش و پراکندگی نسبت به برخی موارد از جمله زمان و محتوای ندای آسمانی مشاهده میشود.
پی نوشت:
[1]. ر. ک: زمانی، حسن ، ندای آسمانی، ص215-218.
