‌ويژگي‌هاي نداي آسماني

مقدمه:

در میان علامت‌های قیام امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ندای آسمانی جایگاه ویژه‌ای دارد و  این موضوع در آخرین توقیع ایشان نیز بیان شده است. احادیث فروانی بر انتشار ندا در ماه مبارک رمضان دلالت می‌کنند. ندای آسمانی در نزدیکی ظهور، صدایی است که از آسمان شنیده می‌شود و در آن به معرفی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و بیان نام، نسب و حقانیت ایشان و پیروانش می‌پردازد. این صدا توسط همگان شنیده می‌شود و می‌توان آن را معجزه‌ای دانست که بدون هیچ وسیله ارتباطی، همگان حتی افرادی که در خواب هستند، آن را می‌شنوند، ندای آسمانی با الفاظ «ندا»، «صیحه»، «صوت»، «اعلان»، «فزعه» و «هدّه» در احادیث شیعه و عامه آمده است. ویژگی‎های ندای آسمانی امری است که نوشتار حاضر بدان پرداخته است.

تبیین این ویژگی‌ها

الف. منادي «ندا‌دهنده»

پنج حديث، ندا‌دهنده را جبرئيل امين (علیه السلام) معرفي مي‌كنند كه با عبارت‌هاي: «هي صيحة جبرئيل»،[1]‌ «هو صوت جبرئيل»،[2]«صوت جبرئيل من السماء»،[3] «ينادي به جبرئيل»[4] مطرح شده است. هر پنج روايت از جهت سند ضعيف هستند، ولي به دليل تظافر آن‌ها (یعنی فراوانند در حدی که نزدیک به تواتراست) و نداشتن مخالفي مي‌توان پذيرفت كه نداي آسماني به وسيله جبرئيل امين (علیه السلام) سر داده مي‌شود.

ب.‌ مكان نداي آسماني

اغلب روايات مربوط به ندا، به آسماني بودن آن با عبارت‌هاي مختلف اشاره دارند. براي نمونه: «ينادي مناد من السماء»، «النداء من السماء»، ‌«ينادي باسمه من السماء » «الصيحة من السماء» «الصوت من السماء» و «المنادي من السماء»، «صوت جبرئيل من السماء» و… بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.

«… ولايخرج القائم حتّي ينادي باسمه من جوف السماء…؛[5] و قائم(علیه السلام) خارج نمي‌شود مگر اين‌كه به نام او از وسط آسمان ندا مي‌دهد».

در اين حديث، كلمه «جوف» به آسمان اضافه شده است كه اشاره به وسطِ آسمان بودن و نيز مكان نداي آسماني است.

دو برداشت از آسماني بودن نداي آسماني

1. مراد از آسماني بودن ندا، يعني از روي زمين نيست، بلكه از آسمان است.
2. مراد از آسماني بودن ندا، يعني اين ندا از طرف خداوند است. اين صوت توسط جبرئيل امين و از طرف پروردگار متعال است و به سبب الهي بودن، آسماني شمرده مي‌شود و در مقابل هر امري كه از طرف خداوند نباشد و در مسير باطل قرار گيرد، زميني شمرده مي‌شود؛ گرچه از آسمان اعلان شود.

براي مثال، در بيشتر احاديث مكان نداي ابليس (كه در مقابل نداي آسماني، ندا مي‌دهد)، زمين معرفي شده است، ولي در دو حديث ـ كه يكي از آن‌ها از جهت سند معتبر است ـ مكان آن را اين‌گونه از آسمان معرفي مي‌كند؛ روايت عبدالله بن سنان از امام جعفر صادق (علیه السلام):

«… فاذا كان من الغد صعد ابليس في الهواء حتي يتواري عن اهل الأرض ثم ينادي…؛[6]

فرداي آن روز (روز اعلان نداي آسماني)، ابليس در هوا بالا مي‌رود؛ به صورتي كه از اهل زمين پنهان مي‌شود، سپس ندا مي‌دهد.

در اين حديث، مكان نداي ابليس، آسمان معرفي مي‌شود، ولي بيشتر روايات، مكان آن را زمين معرفي مي‌كنند. اين تناقض ظاهري را مي‌توان با برداشت دوم توجيه كرد؛ گرچه منافاتي ندارد كه نداي جبرئيل امين (علیه السلام)، هم از وسط آسمان باشد و هم از آن‌جا كه الهي است، آسماني محسوب شود.

ج.‌ زمان نداي آسماني

زمان مطرح شده در احاديث براي نداي آسماني؛ در روايات، «ماه»، «روز» و اینکه «چه زماني از شب يا روز» این نداي آسماني شنیده می شود، بیان گردیده است.

سؤال اول، نداي آسماني در چه ماهي واقع مي‌شود؟

نُه حديث بر رخ دادن «ندا» در ماه مبارك رمضان دلالت مي‌كنند. اين احاديث با عبارت‌هاي: «صيحة في شهر رمضان»[7] و «الصيحة لاتكون الا في شهر رمضان»،[8] «يكون الصوت في شهر رمضان»،[9] «قلت رمضان؟ قال: شهر الله تعالي و فيه ينادي باسم صاحبكم و اسم ابيه»،[10] «صيحة من السماء في شهر رمضان»،[11] «حتي ينادي باسمه من جوف السماء في ليلة ثلاث و عشرين في شهر رمضان»،[12] «ينادي اسمه ليلة ثلاث و عشرين»،[13] «الصيحة التي في شهر رمضان»،[14]، «ينادي باسم القائم(علیه السلام) في ليلة ثلاثة و عشرين من شهر رمضان»[15] و «ان القائم ينادي باسمه ليلة ثلاثة و عشرين من شهر رمضان»[16] آمده است.

در يكي از اين روايات، كلمه «رمضان» نيامده است؛ ولي با قرينه «ليلة ثلاث و عشرين» فهميده مي‌شود كه مراد از آن، ماه مبارك رمضان است. از ميان اين نُه حديث، سه حديث، از جهت سند معتبر هستند كه عبارت‌هاي اول و هشتم و نهم از آن احاديث ذكر شده است؛ هر چند به دليل كثرت روايات، نيازي به بحث سندي نيست.

سؤال دوم، نداي آسماني در چه روزي واقع مي‌شود؟

در ميان احاديث نداي آسماني، شش روايت، زمان ندا را شب بيست و سوم مي‌دانند. اين روايات با عبارت‌هاي: «ليلة ثلاث و عشرين»، «ليلة الجمعه لثلاث و عشرين» و «ليلة ثلاثة و عشرين» بر اين مطلب دلالت مي‌كنند. همچنين سه حديث بر شب جمعه بودن اين ندا دلالت دارند كه با عبارت «ليلة جمعة»[17] و «ليلة الجمعة»[18] بر اين مطلب دلالت مي‌كنند. در ميان احاديث دلالت‌كننده بر شب بيست و سوم، دو حديث با سند معتبر و در ميان روايات دلالت‌كننده بر شب جمعه، يك حديث معتبر وجود دارد.

سؤال سوم، نداي آسماني در چه زماني از شب يا روز واقع مي‌شود؟

نكته ديگري كه در مورد زمان نداي آسماني قابل بررسي است، روز يا شب واقع شدن اين نداست. رواياتي كه پيش‌تر بيان شد، همگي بر واقع شدن نداي آسماني در شب دلالت داشت و تعابيري چون: «ليلة ثلاث و عشرين» و «ليلة جمعة» در اين مورد آمده بود. در مقابل اين احاديث، چندين روايت، زمان نداي آسماني را روز مطرح مي‌كنند. سؤال اصلي در اين قسمت، چگونگي جمع ميان اين احاديث است. در آغاز، واژه‌ها و عبارت‌هاي مطرح شده در روايات دلالت‌كننده بر روز بودن نداي آسماني بيان مي‌شود. اين احاديث با عبارت‌هاي: «ينادي مناد من السماء في اول النهار»،[19] «ينادي مناد من السماء اول النهار»[20] و «ينادي مناد… . اول النهار»[21] بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.

از ميان پنج حديثي كه در اين مورد آمده است، سه روايت، از جهت سند، معتبر هستند كه با دو عبارت اول آمده‌اند. حال چگونه مي‌توان ميان اين دو دسته از احاديث ـ كه يكي، زمان ندا را شب، و دسته ديگر، روز مطرح مي‌كنند ـ جمع كرد. راه‌هايي براي جمع ميان اين‌ها مي‌توان پيشنهاد كرد:

فرض اول؛ شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، شب قدر است و در روايتي از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده است: «ليلة القدر في كل سنة و يومها مثل ليلتها»؛[22] شب قدر در هر سال واقع مي‌شود و روزِ آن مانند شب آن است. بنابراين، روز بيست و سوم، جزئي از شب آن حساب شده است و از اول شب بيست و سوم تا غروب روز بيست و سوم، شب قدر محسوب مي‌شود.

در اين صورت، نداي آسماني در اول روز بيست و سوم واقع مي‌شود كه قسمتي از شب قدر است.

فرض دوم؛ مراد از شب در «ليلة ثلاث و عشرين» و «ليلة جمعة»، هنگام طلوع فجر باشد. زيرا  هنگام طلوع فجر، قدر مشتركي ميان شب و روز محسوب مي‌شود و در فضيلت نماز صبح هنگام طلوع فجر چندين روايت نقل شده است كه دليل اين فضيلت را حضور ملائكه شب و ملائكه روز مي‌دانند.[23] بنابراين، اگر نداي آسماني، هنگام طلوع فجر اعلان شود، هم اطلاق «شب بيست و سوم» بر آن صحيح است و هم اطلاق‌«روز»؛ به خصوص اين‌كه روايات دلالت‌كننده بر واقع شدن نداي آسماني در روز، همگي قيد «أول النهار» را دارند و اول روز، هنگام طلوع فجر است.

فرض سوم؛ اختلاف زمان نداي آسماني به حساب مكان‌هاست، يعني به دليل اختلاف افق‌ها؛ گرچه نداي آسماني، يكي است و يك‌بار اعلان مي‌شود، ولي در يك جا اول شب بيست و سوم است و در جاي ديگر، آخر شب و در يك‌جا اوايل روز بيست سوم و اختلاف مطرح شده در احاديث به اين دليل است.

فرض چهارم؛ تكرار نداي آسماني است. يعني نداي آسماني اول در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، و نداي آسماني دوم در اول روز است، يعني در اول روز بيست و سوم، نداي دوم به حقانيت علي (علیه السلام) و پيروانش داده مي‌شود.

گويا با اعلان نداي اول، بسياري از مردم جهان، باز حضرت را نمي‌شناسند، ولي با نداي دوم و با توجه به شناختي كه از شيعيان دارند، مي‌فهمند كه مراد از نداي اول، همان امام دوازدهم است كه مي‌آيد.

فرض پنجم؛ تكرار نداي آسماني است، يعني نداي آسماني اول در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان به معرفي نام و نسب حضرت مهدي(علیه السلام) مي‌پردازد و نداي آسماني دوم در اول روز است، اما روز آن مشخص نيست و احتمال دارد روز آن، هنگام قيام حضرت مهدي(علیه السلام) در دهم محرم باشد كه رواياتي بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.[24]

شواهدي كه دلالت بر تكرار نداي آسماني مي‌كنند:

1.‌ محتواي نداي آسماني شب بيست و سوم با محتواي نداي آسماني اول روز تفاوت دارد. در اولي، محتوا، معرفي نام و نسب حضرت مهدي4 است و در دومي، محتواي ندا، بر حق بودن علي (علیه السلام) و شيعيان ايشان يا رستگاري آنان است.

2.‌ حديثي كه زرارة بن اعين از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل مي‌كند بر تكرار نداي آسماني دلالت مي‌كند.

شنيدم اباعبدالله (علیه السلام) فرمود: منادي از آسمان ندا مي‌دهد: به درستي كه فلاني؛ همان امير است و منادي ندا مي‌دهد: همانا علي و شيعه او همان رستگاران هستند. گفتم: پس چه كسي با حضرت مهدي (علیه السلام) نبرد مي‌كند؟ (با ديدن اين معجزات) فرمود: همانا شيطان ندا مي‌دهد: به درستي‌كه فلاني و شيعه او همان رستگاران هستند[25…].

در اين روايت كه از جهت سند، معتبر است، گرچه به زمان نداي آسماني اشاره نشده است، ولي تكرار ندا را ثابت مي‌كند و در مقابل دو نداي آسماني، يك نداي شيطاني نيز مطرح مي‌شود. اين حديث با روايات معرفي ندا در شب بيست و سوم و نداي آسماني در اول روز، سازگار است؛ زيرا در احاديثي كه زمان ندا را شب مطرح مي‌كرد، به معرفي نام و نسب حضرت مهدي (علیه السلام) اشاره شده است و نداي اول در اين حديث، معرفي حضرت مهدي (علیه السلام) است و احاديثي كه زمان ندا را اول روز بيان مي‌داشت، محتواي ندا را بر حق بودن علي (علیه السلام) و پيروانش يا رستگاري آنان مي‌دانست و محتواي نداي دوم در اين روايت، بر حق بودن و رستگاري علي (علیه السلام) و شيعيان ايشان است.ا

نتیجه:

بنابراین ویژگی‌های نداء آسمانی عبارتند از:

اولا، منادی آن از سوی خداوند متعال حضرت جبرییل امین (علیه السلام) است و منادی گمراهی، ابلیس است.

ثانیا، محتوای ندای جبرییل معرفی حضرت مهدی(علیه السلام) با نام و نسب ایشان است.

ثالثا، در شب بیست و سوم ماه رمضان شنیده می‌شود.

رابعا، این نداء تکرار می‌شود و از وسط آسمان شنیده می‌شود. 

پی‌نوشت‌ها:

[1]. انتشار یافته در مجله امان