مقدمه:
سوره نور، سوره‌اي است که مباحث آن، عمدتاً پيرامون اخلاق و احکام خانواده و مقابله با ساختار شکنان خانواده‌است. دقّت در مفاهيم اين سوره، پرده از برخي از اسرار و زيبايي‌هاي ارتباط تنگاتنگ اين سوره با مباحث خانواده و سپس ارتباط مباحث خانواده با موضوع مهدويت بر مي‌دارد.
سوره نور و مباحث خانواده
امام صادق (عليه السلام) عنايت ويژه‌اي به اين سوره داشتند و فراگيري آن را به ويژه براي دختران و زنان لازم مي‌شمردند و مي‌فرمودند:
« حَصَّنُوا أموالَکُم و فُروجَکم بتلاوَة سورَةِ النّور وَ حَصِّنُوا بِها نِساءَکُم فَإنَّ مَن أدمَنَ قِراءَتها في کُلّ يَومٍ أو في لَيلَةٍ لَم يَزنِ أحدٌ مِن أهلِ بَيتِهِ أبَداً...»؛ اموال و پاکدامني تان را با تلاوت سوره نور حفظ کنيد و با آن زنانتان را محافظت نماييد. پس هرکس بر خواندن آن هر روز يا هر شب مداومت داشته باشد، هرگز احدي از خانواده اش دچار عمل منافي عفّت نمي‌شود... [1] در اين سخن، امام صادق (عليه السلام)، از واژه « حَصِّنُوا» که از ريشه حِصن به معناي دژ و قلعه است، استفاده کرده‌اند؛ چرا که مباحث اين سوره، عمدتاً در موضوع حصن خانواده و دژ تربيتي محافظ انسان است. سپس مي‌فرمايند: اموال و پاکدامني خويش را با تلاوت اين سوره محافظت کنيد و اين نشان مي‌دهد که اوّلاً: يکي از آثار وضعي تلاوت اين سوره، تحت الحفظ قرار گرفتن اموال، اولاد و ناموس انسان از خطرات است و ثانياً: نشانگر ارتباط عميق اين سوره با حفظ نهاد خانواده مي‌باشد؛ چرا که محور مباحث اين سوره درباره مباحث خانوادگي و پرهيز از آسيب‌هاي خطر آفرينِ استحکام خانواده‌است. در اين سوره مبارکه، چهارده مرتبه از واژه بيوت استفاده شده‌است. واژه بيت به پناهگاه شبانه انسان اطلاق مي‌شود و بات و بيتوته يعني شب را در مکاني به صبح رساندن و يا شب را با برنامه عبادي و هدف دار، صبح کردن. خداوند متعال کعبه را بيت الله و بيت العتيق نامگذاري کرد و از همگان خواست تا هنگام عبادت (بويژه در شب) به سوي آن توجه کنند. پس با توجه به معناي لغوي بيت، لازم است همه ما در خانه، داراي برنامه هدف دار براي زندگي باشيم.
در اين سوره، به بيوت الهي نبي اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) و اهل بيت اشاره شده‌است؛ چنانچه مي‌فرمايد: {فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْفَعَ...} در سوره احزاب خاندان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به اهل بيت مشهور شدند و خداوند در مورد ايشان فرمود: {إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}؛ همانا خداوند مي‌خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور، و کاملاً شما را پاک کند. [2] در اين سوره، بعد از آيه معروف: {اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ...}؛ خداوند نور آسمان‌ها و زمين است و مَثَل نور او مانند چراغداني است... ، آمده‌است: {فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ}؛ (اين نور) در خانه‌هايي است که خداوند اذن داده رفعت يابند و نام او در آن‌ها برده شود و صبحگاهان و شامگاهان در آن‌ها تسبيح او گفته مي‌شود. [3] اين مسئله مي‌تواند بيناگر ارتباط تنگاتنگ آيه توحيد نور و آيه پس از آن ـ که سخن از بيوت اولياي الهي، به ميان آورده باشد و بدين سان رابطه عميق اصل توحيد با اصالت خانوادگي و خانواده داري را بيان مي‌کند.
با دقّت در مضامين اين سوره در مي يابيم که بيشترين حجم آيات آن مربوط به آسيب شناسي خانه و خانواده و راهکارهاي حقوقي و اخلاقي انسجام بخشي و عدم تخريب و فروپاشي نظام خانواده مي‌باشد. مباحث اين سوره، پيرامون مجازات زنا و تهمت به زنا، مذمّت اين گناه بزرگ، ملاعنه، ممنوعيت نگاه حرام، وجوب حجاب و عفاف، لزوم پوشش زينت زنان در برابر نامحرم، تأکيد بر ازدواج، استيذان،[4] نهي از اجبار زنان بر بي عفّتي و... است؛ امّا نکته بسيار مهمي که محل بحث ماست، اين است که خداوند پس از تبيين يک سلسله احکام خانواده، به طرح مسأله مهدويت پرداخته و مي‌فرمايد: {وَعَدَ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ)؛ خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در اين سرزمين، جانشين [خود] قرار دهد؛ همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين [خود] قرار داد و آن دينى را كه برايشان پسنديده‌است به سودشان مستقر كند و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند [تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد، آنانند كه نافرمانند.
در روايات، در تفسير اين آيه آمده‌است: « نَزَلَتْ في المَهديّ (عجل الله تعالي فرجه الشريف)»؛[5] اين آيه در باره حضرت مهدي (عليه السلام) نازل شده‌است. همچنين در زيارتي که از امام صادق (عليه السلام) درباره روز عاشورا وارد شده‌است، حضرت با اقتباس از اين آيه درباره زمان عدالت گستري امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي‌فرمايند: « وَاجْعَل لهم أيّاماً مشهورةً وَ أيّاماً مَعلومةً کما ضَمِنتَ لِأولياءِکَ في کتابِکَ المُنزَل فَإنَّک قُلت: (وَعَدَ الله الّذين آمَنُوا مِنکُم...)، أللهمَّ أعلِ کَلِمَتَهُم يا لا إله الّا أنتَ، يا لا إله الّا انتَ، يا لا إله الّا أنتَ يا أرحم الراحمين»؛ خداوندا! براي ايشان (اهل بيت عليهم السلام) روزگاري معلوم و آشکار قرار بده، همانگونه که آن را در کتابت براي اوليائت تضمين کرده و فرموده اي: خداوند به مؤمنين از شما وعده داد... خدايا! اي آنکه جز تو معبودي نيست، امر ايشان را برتري بخش، اي مهربان ترين مهربانان.[6]
امتزاج و تربيت مباحث خانواده و سپس طرح آيه مهدويت در اين سوره بيانگر ارتباط تنگاتنگ فرهنگ انتظار و مهدويت با اصالت خانوادگي و استحکام بيان خانواده و توجّه به بيت مي‌باشد. انسان‌هاي صالح و تربيت يافته در خانواده‌هاي اصيل، شايستگي پذيرش ولايت و امامت پيشواي آسماني‌اي چون حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را دارند؛ به همين دليل در نظام سياسي و فرهنگ علوي، يکي از ملاک‌هاي گزينش افراد شايسته، تربيت يافتن و برخاستن آنان از بيوت صالحه مي‌باشد؛ چنانچه حضرت علي (عليه السلام) در نامه‌اي به مالک اشتر فرمودند: « ثُمُّ الصَق بِذَوِي المُرُؤاتِ و الأحسابِ و أهل البيوتاتِ الصّالِحَةِ و السَّوابق الحَسَنةِ...»؛[7] ( در انتخاب کارگزاران خود) با آنان که خانواده دارترند و شخصيت حساب شده دارند و از خانداني پارسا و صالح و با سوابقي درخشانند، ارتباطي نزديکتر برقرار کن (و آنان را برگزين)
نتیجه:
به عبارتي مي‌توان نتيجه گرفت که اصالت‌هاي خانوادگي و رعايت احکام خانواده، چون ازدواج، کنترل چشم، روابط سالم خانوادگي، حيا و عفت، زمينه تحقق وعده الهي و تشکيل حکومت جهاني آخرين ذخيره الهي را فراهم مي‌کند و کساني که لياقت و توانايي پاک زيستي و اداره يک خانواده را داشته باشند، لياقت مشارکت در اداره جهاني پاک و عاري از هر نوع ظلم و تباهي را نيز خواهند داشت.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. وسائل الشيعه، ج6، ص252.
[2]. سوره احزاب/33.
[3]. سوره نور/36.
[4]. اجازه خواستن هنگام ورود به خانه و رعايت حريم خانه.
[5]. بحار، ج51، ص53.
[6]. همان، ج98، ص311.
[7]. نهج البلاغه، نامه 53.
