مقدمه:

یکی از مهمترین وظایف پدر و مادر، تربیت فرزندان شایسته‌ای است که بتوانند در زمان غیبت و حضور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مطیع و یاور ولی عصر خود باشند. اما اگر درباره این موضوع مهم، اطلاعات کافی و درست نداشته باشند، به مشکل برخواهند خورد. آیين نوراني اسلام براي پرورش نسل صالح، دستورالعمل‎هاي مهم و کارسازي دارد؛ به عنوان نمونه، در مسأله انتخاب همسر، پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: با خانواده خوب و شايسته وصلت کنيد؛ زيرا خون (ژن) اثر دارد.[1] و يا مثلاً توجه به دوران کودکي، نوجواني و جواني در امر تربيت بسيار تأثيرگذار است. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: فرزند خود را در هفت سال اول آزاد بگذار[2] تا بازي کند و هفت سال دوم، او را با آداب و روش‌هاي مفيد تربيت کن و در هفت سال سوم مانند يک رفيق صميمي با او همراه باش.[3]

رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در نکته مهم تربيتي ديگر در نحوه برخورد با کودکان فرمودند: هر کس کودکي دارد، بايد با او کودکانه رفتار کند.[4] در اين ميان علماي دين الگوهاي عملي هستند که در تربيت فرزندان خود به اهل بيت (عليهم السلام) اقتدا کرده و روش‌هاي مختلف و زيبايي براي تربيت برگزيدند که در ذيل به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:

تبعيض قائل نشدن بين بچه‌ها

خانم زهرا مصطفوي، درباره سيره تربيتي حضرت امام خميني (رحمه الله) با فرزندان مي‌گويد: ما هنوز تفاوت بين بچه‌هاي خانواده را متوجه نشده‌ايم. ايشان [امام خميني] شايد حدود سيزده، چهارده تا نوه داشتند؛ اما به طور کلي ما هيچ وقت متوجه تبعيض نشديم. واقعاً نتوانستيم بفهميم که کدام را بيشتر دوست دارند و واقعاً ما يک بار نديديم که آقا جانب يکي از بچه‌ها را بگيرند.[5]

آموزش رعايت نظافت

هم ايشان مي‌گويد: وقتي پنج، شش ساله بودم، نان را داخل کاسه ماست مي‌زدم و مي‌خوردم. يک بار، همين که مي‌خواستم نان را بزنم توي ماست، انگشتم به ماست خورد. آقا [امام خميني] زدند روي دست من. ناراحت شدم و دستم را کشيدم کنار. آقا همين که متوجه ناراحتي من شدند، دستم را گذاشتند توي دهانشان و گفتند: من از دست تو بدم نمي‌آيد، اما سر سفره‌اي که همه نشسته‌اند بايد دقت داشته باشيم که قاشق براي ماست هست. ايشان نظافت، خيلي رعايت مي‌كردند.[6]

محبت معقول و به اندازه

همسر آيت الله شهيد قدوسي (رحمه الله) مي‌گويد: آقاي قدوسي با اينکه فوق العاده بچه‌ها را دوست داشتند، مقيد بودند که بچه‌ها لوس بار نيايند. شيوه پدرم [علامه طباطبايي] هم همين طور بود و بچه‌ها را لوس بار نمي‌آوردند و هيچ وقت دوست نداشتند که تمام آسايش بچه‌ها را آماده‌ کنند. مثلاً اگر بچه مي‌خواست جايي برود، اين طور نبود که پول ماشين به او بدهند. مي‌گفتند: بگذار پياده برود، عادت کند. مي‌گفتند: اين بچه‌ها بايد سختي بکشند، چون آدم با سختي ساخته مي‌شود. براي همين، فرزند ما واقعاً اين طور بار آمده بود.[7]

عدم تشويق يا تنبيه مالي

پسر آيت الله شهيد بهشتي (رحمه الله) مي‌گويد: پدرم، هيچ وقت ما را با مسائل مالي، تشويق يا تنبيه نمي‌کرد؛ يعني حتي يک بار هم نشد که براي تشويق، پول تو جيبي ماهيانه‌اي را که به ما مي‌داد اضافه و يا به خاطر نارضايتي از بعضي رفتارهاي ما، از ماهيانه مان کم‌ کند.[8]

آگاهي دادن در امور ديني

دختر آيت الله شهيد بهشتي (رحمه الله) مي‌گويد: زماني که به آلمان رفتيم، ده سال بيشتر نداشتم و چون تازه به سن تکليف رسيده بودم، برايم بسيار دشوار بود که در آن جامعه بي بند و بار اروپا به حجاب و ديگر موازين اسلامي مقيد باشم. اما ايشان [شهيد بهشتي] نه با دستور و امر، بلکه با آگاهي دادن به من در اين باره و مقايسه بين مسيحيت و اسلام و آزادي دختران در جامعه اروپايي و بيان وظايف و مسئوليت‌هاي دختران در اسلام باعث شدند که در آن موقعيت دشواري که در گروه هم سن و سال خود داشتم و از آن‌ها دشنام مي‌شنيدم، معتقدانه به حفظ حجاب و رعايت ديگر دستورات شرعي بپردازم و در حضور يا عدم حضور ايشان، به رعايت حجاب اسلامي پايبند باشم. تأثير اين رويه در من تا بدان حد بود که پس از ازدواج نيز همين رويه را با توافق همسرم در مورد فرزندانم اتخاذ کرديم. [9]

رفاقت و دوستي با فرزندان

فرزند حضرت آيت الله العظمي فاضل لنکراني (رحمه الله) مي‌گويد: ايشان از اول نسبت به مسائل اخلاقي و تربيتي فرزندان توجه زياد داشتند و از همان دوراني که ما به مدرسه مي‌رفتيم، خودشان بر امور درسي ما به دقت نظارت و مراقبت مي‌کردند. برخورد ايشان در محيط خانواده به صورتي بود که ما با ايشان احساس رفاقت و دوستي مي‌كرديم، نه اينکه صرفاً ايشان پدر باشند و ما فرزند. حتي مسائل مرجعيت هم اصلاً آن صفا و صميميت را تغيير نداد. ايشان در امور گوناگون به فرزندان مجال اظهار نظر مي‌دادند و البته فرزندان هم کمال ادب و احترام را برايشان قائل بودند.[10]

دقت در دوستان فرزند

خانم فريده مصطفوي مي‌گويد: [حاج آقا مصطفي خميني] در رفت و آمد فرزندانش بسيار دقت به خرج مي‌داد که ببيند با چه کساني رفت و آمد دارند؛ و مانند حضرت امام، سعي مي‌کرد که هيچ گاه عاطفه و مهر پدري مانع از حسن تربيت فرزندش نشود. تأکيد داشت که فرزندش با افرادي آمد و شد داشته باشد که داراي صلاحيت اخلاقي هستند.[11]

آموزش حريم زن و مرد

خانم فاطمه طباطبايي مي‌گويد: امام (رحمه الله) صحبت بي مورد زن‌ها با نامحرم را ضرورت نمي‌ديدند؛ مثلاً در خانه خودشان وقتي يکي از نوه‌هاي پسرشان مکلف مي‌شد، ديگر با آن‌ها در يک اتاق نمي‌نشستيم. البته جالب اينجاست که وقتي ما نزدشان بوديم نمي‌گفتند که ما از اتاق بيرون برويم، بلکه به او مي‌گفتند بيرون برود؛ يا اگر من پهلوي ايشان بودم و نوه مکلف شده شان ـ که مثل پسر خودم بود ـ مي‌خواست وارد اتاق شود مي‌گفتند: کسي اينجا هست. [12]

تأکيد بر گذشت و ايثار

دختر مقام معظم رهبري دام ظله مي‌گويد: وقتي بچه بوديم، گاهي با همديگر دعوا مي‌کرديم. پدرمان مي‌گفتند: بگذريد، اشکال ندارد. خيلي راحت برخورد مي‌کردند.[13]

حفظ جان همه موجودات

فرزند علامه طباطبايي نقل مي‌کند: موقعي که تبريز نا امن بود، پدرم اسلحه داشتند و هر وقت که سوار اسب مي‌شدند و به بيابان مي‌رفتند مرا با خود مي‌بردند و سواري و تيراندازي يادم مي‌دادند. يادم هست که در سن 12سالگي همه روزه مرا به صحرا مي‌بردند و تيراندازي را به من ياد مي‌دادند، اما در عين حال هميشه توصيه مي‌کردند که: شکار کردن را ياد بگير، ولي به کار نبر، که شکار و کشتن يک جاندار، گناه است. مي‌گفتم: پس شکار براي چه خوب است؟ مي‌گفتند: در صورتي مي‌تواند مجاز باشد که انسان با يک ضرورت واقعي که جنبه حياتي دارد مواجه باشد.[14]

دعوت فرزندان به تماشاي برنامه‌هاي خوب

آقاي علي شيرازي مي‌گويد: ... همه ما شاهديم که به لطف الهي با توجه به عنايت آيت الله خامنه اي به تربيت فرزندان، تا کنون حتي يک بار هم نشده‌است که يکي از فرزندان معظم له دچار خلاف و سوء استفاده از مقام پدر شوند. معظم له عنايت خاصي به تربيت فرزندان دارند. ايشان مي‌گويند: اگر تلويزيون برنامه جالبي داشته باشد من فرزندانم را دعوت مي‌کنم تا از آن برنامه يا سخنراني استفاده کنند. برخورد ايشان در خانه نيز باعث سلامت اخلاقي فرزندان معظم له مي‌باشد.[15]

نتیجه:

مهمترین و اساسی‌ترین آرزوی هر خانواده‌ی مسلمانی، داشتن فرزندانی دین‌دار و صالح است و بدون شک مهمترین نقش تربیتی در این امر بر عهده‌ی خود والدین می‌باشد. امروزه الگوهای متفاوت غربی و شرقی زندگی کودکان ما را محاصره کرده‌است و اگر نسبت به مقوله‌ی انتظار و سبک زندگی مهدوی بی‌توجه باشیم، بدون شک فرزندانمان با فرهنگی غیر دینی و اسلامی تربیت خواهند شد. بر این اساس توجه به سیره و روش تربیتی انسان‌های وارسته و علمای راستین می‌تواند تاثیر به سزای در تربیت صحیح فرزندان ما داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. ميزان الحکمه، حديث 7848.

[2]. البته بايد توجه داشت که منظور روايت، آزادي مطلق و بي‌حد و اندازه در هر موضوعي نيست، بلکه در بازي کردن آن‌ها را آزاد بگذاريم تا انرژي خودشان را تخليه کنند و سلامت باشند.

[3]. وسائل الشيعه، شيخ حرعاملي، ج 5، ص 125 به نقل از www.ahadis-o-revayat.blogfa.com.

[4]. همان، حديث 22628.

[5]. برداشت‌هايي از سيره امام خميني، غلامعلي، رجائي، ص 21.

[6]. همان.

[7]. مجله نامه جامعه، ص 24.

[8]. غلامعلي رجايي، برداشت‌هايي از سيره امام خميني.

[9]. سيره شهيد بهشتي، غلا معلي، رجايي، ص 68.

[10]. مرجع وارسته، ص 131.

[11]. يادها و يادمان‌ها از آيت الله سيد مصطفي خميني، ج 2، ص 386.

[12]. برداشت‌هاي از سيره امام خميني، غلامعلي رجايي، ص 46.

[13]. مجله ماه تمام، ص 15.

[14]. غلامرضا گلي زواره، جرعه‌هاي جانبخش، ص 383.

[15]. علي شيرازي، پرتويي از خورشيد، ص 125.

پدید آورنده: محمود صادقی

نشریه امان