مقدمه:

مباحث مهدویت غالباً از منظر کلامی یا تاریخی مدّ نظر قرار می‌گیرند، امّا در واقع، مباحث مهدویت از منظرهای مختلف قابل طرح است. در اندیشه سیاسی شیعی با توجه به محوریت آموزه امامت، مباحث سیاسی مهدویت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. زیرا از یک سو، مهدویت با آموزه امامت پیوند خورده‌است و از سوی دیگر با تحقق حکومت جهانی مهدوی، آرمان مدینه فاضله اسلامی محقّق می‌شود و ظلم و ستم از دنیا رخت برمی‌بندد. از این جهت آموزه مهدویت اسلامی، ابعاد سیاسی بسیار مهمی در معارف اسلامی دارد و شایسته است با نگرش تخصصی و با استفاده از دست‌آوردهای علوم سیاسی مورد بررسی قرار گیرد.[1]

سياست مهدوي چيست؟

سياست از جمله واژگاني است که در طول تاريخ بشري استعمال روزمره و فراواني داشته است. شايد از نخستين مراحل زندگي اجتماعي بتوانيم واژگان مرتبط با آن را در فرهنگ‎ها و تمدن‌هاي مختلف بيابيم. علاوه بر واژه سياست، واژگاني چون ملک، حکومت و کشورداري، از جمله واژگاني هستند که در زبان‌هاي رايج اسلامي ـ فارسي و عربي ـ به کار رفته‌اند.در تفکر غرب، سياست با مفهوم شهر پيوند خورده‌است. بدين جهت واژه (politics) از واژه (police) به معناي شهر گرفته شده‌است. در زبان‌هاي اسلامي نگاه به سياست بيشتر تربيتي است و با جهت دهي به خير و فضيلت همراه بوده‌است. برخلاف محوريت شهر و مدينه در ريشه واژه ( politics) در غرب، واژه سياست در زمينه عربي- اسلامي بيانگر تربيت و مديريت است.

در تفکر اسلامي سياست با تربيت و زمينه سازي رشد و ترقي قرين شده‌است و دليل آن اين است كه ريشه سياست در زبان عربي به معناي تربيت مي‌باشد.

در قرآن کريم، از واژه سياست استفاده نشده‌است. به جاي آن واژگاني چون ملک و حکم کاربرد گسترده    اي دارند؛ ولي در متون روايي واژه سياست کاربرد دارد. در مستندترين اين متون در زيارت جامعه کبيره، ائمه معصومين (عليهم السلام) « ساسة العباد» خوانده شده‌اند. به هر حال امروزه واژه « سياست» کاربرد گسترده‌اي در زبان‌هاي اسلامي دارد.

البته پيش از تعريف « سياست مهدوي» بايد به اين نکته توجه داشت که واژه سياست در ادبيات امروز در دو معنا استفاده مي‌شود. اين واژه همانند واژه‌هايي چون اخلاق و تاريخ هم در معناي خود موضوع، عمل يا واقعه به کار مي‌رود و هم نام يک رشته علمي است. لذا سياست هم به معناي عمل و رفتار سياسي است و هم نام يک رشته علمي. اين واژه در کاربرد دوم به صورت کاملتر «علم سياست» به کار مي‌رود. پس ما مي‌توانيم سياست مهدوي را در هر دو کاربرد مورد توجه قرار دهيم. هم به معناي فعل سياسي و نوعي رفتار در عرصه اجتماعي و هم به معناي علم سياست مهدوي. در معناي اخير مراد ما از سياست مهدوي مجموعه آگاهي‌ها و دانش ما در باب چگونگي تنظيم امور سياسي مرتبط با مهدويت خواهد بود. به بيان ديگر، علم سياست با رويکرد مهدوي يا اسلامي به مطالعه رفتار سياسي با صفت مهدوي مي‌پردازد. از اين رو ضرورت دارد تا به تعريفي از عمل و رفتار سياسي با نگرش مهدوي بپردازيم. براي اين منظور لازم است مروري اجمالي به تعاريف مختلف از عمل و رفتار سياسي داشته باشيم.

تعاريف سياست به عنوان يک رفتار، بسيار زياد است و شايد بتوان گفت به تعداد کساني که آن را تعريف کرده‌اند، تعاريف مختلفي از سياست داريم. اما از منظر کلان اين تعاريف را مي‌توانيم در دو رويکرد تعاريف کلاسيک و تعاريف مدرن قرار دهيم. [2]

تعاريف كلاسيك

در نگرش‌ها و تعاريف کلاسيک سياست که از دوران باستان تا عصر رنسانس غربي را در بر مي‌گيرد، نگرش به سياست مبتني به تنظيم زندگي جمعي براي نيل به فضيلت اخلاقي و سعادت مي‌باشد. البته تفاسير سعادت و فضيلت نيز مختلف بوده‌است؛ اما همگي تلاش داشتند سياست را معطوف به سعادت و فضيلت بدانند. در قديمي  ترين تعاريف، ارسطو نخستين وظيفه مرد سياسي را تأمل در فضيلت و اخلاق مي‏داند. [3] در سنت اسلامي نيز اخلاق فضليت محور است. تعاريف مختلف انديشمندان اسلامي بر اين امر گواه است.

ابونصر فارابي، فيلسوف برجسته مسلمان و بنيانگذار فلسفه سياسي اسلامي، در آثار خود غايت و هدف رابطه سياسي يا فرمان دهي و فرمان بري را آن مي‌داند که در پرتو آن بتوان به سعادت حقيقي رسيد. چنين سياستي سياست مدينه فاضله خواهد بود. اما اگر غايت سياست سعادت حقيقي نباشد، چنين جامعه  اي جاهله خواهد بود. [4] فيض کاشاني نيز معتقد است: « سياست عبارت است از تسويس و تربيت انسان‏ها در جهت رسيدن به صلاحيت كمالي آن‌ها و تدبير و كشاندن آن‌ها به طريق خير و سعادت». [5]

تعاريف مدرن

برخلاف رويکرد فضليت گرايانه به سياست در نگرش‌هاي کلاسيک با ورود به عصر مدرن غرب، سياست رويکرد فضيلت محورانه خويش را از دست مي‌دهد و آموزه‌هاي اومانيسم و سکولاريسم غربي سبب مي‌شوند سياست صرفاً، به تنظيم امور دنيوي مردم يا همان رابطه قدرت متمرکز شود و در زندگي اجتماعي سعادت را امري فردي و حاشيه‌اي قرار دهد. اوج اين نگرش به سياست را مي‌توان در تعريف هارورد لاسول يافت. از نظر وي « سياست علمي است كه به ما مي‏آموزد چه كسي مي‏برد؟ چه مي‏برد؟ كجا مي‏برد؟ و چرا مي‏برد؟». [6] برتراند راسل نيز سياست را همان قدرت دانسته و آن را به عنوان   « پديد آوردن آثار مطلوب» تعريف مي‌کند.[7]

سياست مهدوي

سياست مهدوي را بايد جزو رويکردهاي کلاسيک به سياست قرار دهيم. سياست مهدوي بر مبناي سنت سياسي اسلام سعادت را غايت خويش قرار مي‌دهد. شايد بتوان در متون مهدويت، برجسته ترين تعبير را از سياست مهدوي در دعاي افتتاح يافت. در اين دعا سيماي دولت کريمه مهدوي به زيبايي ترسيم شده است:

« اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِيهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَي طَاعَتِكَ وَ الْقَادَةِ فِي سَبِيلِكَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا كَرَامَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة». خدايا! ما به سوي تو رغبت داريم در دولت کريمه‌اي که اسلام و مسلمانان عزت يافته و نفاق و منافقان دچار ذلت مي‌شوند. كه ما را در آن دولت از دعوت کنندگان به طاعت خويش و راهنمايان به راه خويش قرار دهي و بدين وسيله کرامت دنيا و آخرت را به ما عطا کني». [8]

نتیجه:

با توجه به تعاریف مختلفی که از سیاست ارائه شد می‌توان گفت؛  سياست مهدوي را بايد جزو رويکردهاي کلاسيک به سياست قرار دهيم. سياست مهدوي بر مبناي سنت سياسي اسلام سعادت را غايت خويش قرار مي‌دهد. سياست مهدوي سياستي است که به سمت سعادت و کرامت انساني جهت گيري نموده‌است. که چنين کرامت و سعادتي با مقام عبوديت و اطاعت از ذات اقدس الهي و هدايت مردم به راه خداوند حاصل مي‌شود. پس سياست مهدوي را چنين مي‌توان تعريف کرد: « سياست مهدوي، سياستي است که به سوي تأمين سعادت و کرامت انساني در پرتو عبوديت خداوند و با راهنمايي امام برگزيده جهت‌گيري شده‌است».

پی‌نوشت‌ها:

[1].انتشار یافته در سایت؛ http://intizar.ir/vdcjfhe8zuqei.sfu.html. وhttps://www.islamtimes.org/fa/article.

 [2]. ویلیام. تی بلوم، نظریه های نظام سیاسی، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر آران، 1373، ج1، فصل اول.

[3]. ارسطو، اخلاق نیکو ماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران : نشر طرح نو. 1378، ص46.

[4]. ابونصر فارابی، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران، 1348، صص108-107.

[5]. ملامحسن فیض کاشانی، علم الیقین، تعلیق محسن بیدارفر، قم: نشر بیدار، 1418 ق، ج1، ص340.

[6]. جلال الدین مدنی، مبانی و کلیات علوم سیاسی، تهران: نشر اسلامیه، 1372، ج1، ص8.

[7]. برتراندراسل، قدرت، ترجمه نجف دریا بندری، تهران: نشرخوارزمی، 1361، ص217.

[8]. دعای افتتاح.

پدید آورنده: دکتر غلامرضا بهروزلک