مقدمه:
ائمه اطهار(عليهم السلام ) براي دوستداران امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و منتظران حقيقي ايشان در عصر غيبت، نصايح و راه کارهايي بيان کرده‌اند که در نوشتار حاضر به اختصار به برخي از آنها اشاره می‌شود.
۱- ايمان و تقواي الهي
از آن‌جايي که شيعيان، منسوبين به ائمه اطهار (عليهم السلام) هستند ـ به خصوص، منتظران که دل‌باخته امام خويش هستند ـ کاري نمي‌کنند که حضرت، پيش خدا شرمنده شود. هر چند صاحب‌الامر (عليه السلام) را نمي‌بينند، ولي خواسته او را مي‌دانند و در جلب رضايتش مي‌کوشند. اعتقاد به وجود امامي حيّ و زنده، تأثير عميق و سازنده‌اي در شخصيت يک مسلمان دارد؛ به گونه‌اي که هميشه در صدد است که گوش به فرمان آن حضرت باشد و اعمال و رفتارش را با آنچه که شايسته آن حضرت است، تطبيق دهد و افتخار اطاعت و رضايت خاطر او را براي خود کسب نمايد. لذا گوش و دل به فرمايشات امام داده و با نگاه به روايات، آنچه او مي‌طلبد انجام مي‌دهد.
امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرموده است: « من سرّه ان يکون من اصحاب القائم فلينتظر وَ ليَعمَل بالورع و محاسنِ الاخلاق و هو منتظر».[۱] در اين حديث، امام صادق (عليه السلام) از جمله اوصاف ياران امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را پرهيزکاري و تقواي الهي دانسته و خُلق نيکو را سفارش کرده است. همان طور که روايت ديگري، پرهيزکاري را از دين امامان خوانده[۲] و در نامه‌اي که خود امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به مرحوم شيخ مفيد نوشته‌اند، سفارش به تقواي الهي کرده‌اند.
همان وجود مقدس و نوراني در روايت ديگري به شيعيان و علاقه‌مندان خويش مي‌فرمايد: « فليعمل کُلُّ امرئ منکم يَضرَبُ به من محبّتنا و ليَتَجَنَّب ما يُدينه مِن کرَاهتِنا و سَخَطِنا، فَاِنّ اَمرَنا بغتَةٌ، فَجأةٌ حينَ لا تَنفَعُهُ توبةٌ و لايُنجيهٍ مِن عقابِنا نَدَمٌ علي حَوبَةٍ؛[3] پس هر يک از شما بايد آنچه را که موجب دوستي ما مي‌شود، پيشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودي ما مي‌گردد، دوري گزيند؛ زيرا امر ما به يکباره و ناگهاني فرا مي‌رسد و در آن زمان، توجه و بازگشت براي کسي سودي ندارد و پشيماني از گناه، کسي را از کيفر ما نجات نمي بخشد».
در طول تاريخ نيز آنچه که بر انبياي الهي و معصومين (عليهم السلام) ، سخت و گران مي‌آمد، فقدان معنويت در جامعه بود. متأسفانه پاکي، پاکدامني، صداقت و درستکاري، تعاون و همکاري، گذشت و ايثار، احسان و نيکوکاري جاي خود را به هواپرستي و شهوت‌راني، دروغ و دغل‌بازي، خودمحوري و موقعيت‌جويي، خيانت و جنايت، زياده خواهي و افزون‌طلبي داده است و همين هم باعث دوري شيعيان از امام خويش شده؛ تا جايي که حتي حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي‌فرمايد: « هيچ چيز، ما را از شيعيان جدا نکرده است مگر آنچه از کارهاي ايشان که به ما مي‌رسد؛ اعمالي که خوشايند ما نيست و از شيعيان، انتظار نداريم».[4]
امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز به دنبال زنده کردن همين حقيقت معنوي؛ يعني ايمان و تقواي الهي است که بنا به فرموده قرآن شريف هر جامعه‌اي که آن را داشته باشد، خداوند برکت‌هاي آسماني و زمين را بر آن جامعه مي‌گشايد: « و لو انّ اهل القُري آمنوا و اتقوا لفتحنا عليهم برکات من السماء و الارض».[5] امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز انسان‌ها را دعوت به ايمان مي‌کند؛ چرا که امام باقر (عليه السلام) مي فرمايد: « اذا قام القائم عرض الايمان علي کل ناصب فإن دخل فيه بحقيقة و الاّ ضرب عنقه؛[6] هنگامي که قائم، قيام کند، ايمان را بر هر ناصبي (دشمن اهل بيت عليهم السلام ) عرضه مي‌کند، اگر به راستي آن را بپذيرد، از او مي‌گذرد و گرنه گردنش را مي‌زند».
بنابراين با توجه به اهميت موضوع، بايد تا قبل از ظهور امام، خود را مسلّح به سلاح ايمان و تقواي الهي بکنيم تا بتوانيم از اين اوضاع نابسامان اخلاقي روزگار، رهايي يافته و سالم بمانيم.
۲- امر به معروف و نهي از منکر
از جمله مسائل اجتماعي که خداوند در قرآن، اهميت فراواني براي آن قائل شده و قوام اجتماع را نيز به آن دانسته، امر به معروف و نهي از منکر مي‌باشد، که از اهم واجبات شمرده شده است. قرآن مي‌فرمايد:« و َلتَکُن مِنکُم اُمَّةً يَدعُونَ اِلَي الخَيرِ و يَأمرون بالمعروف و يَنهَونَ عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛[7] بايد از ميان شما، کساني باشند که دعوت به نيکي و امر به معروف و نهي از منکر کنند و آنها همان رستگارانند».
امام اميرالمؤمنين (عليه السلام) در نهج‌البلاغه مي‌فرمايد: « تمام اعمال و کارها، حتي جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهي از منکر مانند قطره‌اي در مقابل يک درياي بزرگ و پهناور است».[8]
دايره امر به معروف و نهي از منکر آن قدر گسترده است که تمام زواياي زندگي فردي و اجتماعي مسلمين را در بر مي‌گيرد و محور اصلي آن، ترويج خوبي‌ها و ممانعت از زشتي‌ها در جامعه است. اهميت اين فريضه از آن جهت است که تغيير در رفتار اجتماع و گرايش مردم به اعمال نيک، پيش‌نياز ضروري انقلابِ جهانيِ مصلح بشريت است؛ زيرا ظهور مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف ) نيازمند جامعه‌اي است که آماده پذيرش اخلاقيات و اعتقادات الهي است.
امام باقر (عليه السلام) مي‌فرمايد: « امر به معروف و نهي از منکر، راه پيامبران و روش صالحان و فريضه بزرگي است که به سبب آن، فرايض بر پا، راهها امن، کسب‌ها حلال، مظالم (به صاحبانش) باز گردانده، زمين آباد و حق از دشمنان گرفته مي‌شود و امر (حکومت اسلامي) تحکيم مي‌يابد».[9]
به همين علت از جمله کارهاي فرهنگي حضرت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، زنده کردن امر به معروف و نهي از منکر است:«المهدي و اصحابه…. يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر».[10]
در حقيقت، نهي از منکر ـ که يکي از شاخصه‌هاي حکومت الهي است ـ تنها به زبان انجام نخواهد شد؛ بلکه در عمل نيز بايد با منکرات و زشتي‌ها مقابله شود؛ تا در جامعه، جايي براي فساد و رذايل اخلاقي نماند و محيط زندگي از زشتي‌ها پاک گردد. در دعاي ندبه نيز نسبت به امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) عرض مي‌کنيم:« اينَ طامِسُ آثارَ الزّيغِ وَ الاَهواءِ، اَينَ قاطِعُ حَبائِلِ الکِذبِ و الاِفتِراءِ؛[11] کجاست آن کسي که ريسمان‌هاي دروغ و افتراء را ريشه‌کن کند؟».
۳- صبر وتحمل در مقابل مشکلات
قرآن شريف، راه رستگاري را پايداري و استقامت در برابر مشکلات و هوس‌هاي دنيوي دانسته و مي‌فرمايد: }يا أيّها الذين ءَامنوا اصبُروا و صابروا وَ رابطوا و اتّقوا اللهَ لعلّکم تفلحون{.[12]
امام باقر (عليه السلام) درباره تفسير اين آيه فرموده است: « اصبروا علي اداءِ الفرائض و صابروا عَدُوّکم و رابطوا اِمامَکم(المنتظَر)؛[۱3]بر انجام واجبات الهي صبر کنيد و در برابر دشمنان پايداري کنيد و مراقب امامتان (که به انتظارش هستيد) باشيد». و در روايت ديگري فرموده‌اند: «و يرابط الذين آمَنوا و يصبرونَ و يصابرون حتي يحکمُ اللهُ و هو خير الحاکمين؛[14] آنان که اهل ايمانند، مراقب بوده و صبر مي‌کنند و يکديگر را به بردباري سفارش مي‌نمايند تا زماني که خداوند حکم فرمايد و او، بهترين حاکمان است».
با توجه به اينکه سنت و سيره ائمه معصومين (عليهم السلام) ، صبر و تحمل در مقابل مشکلات و ناهنجاري‌ها بوده و حتي در مقابل حکومت غاصب و نامشروع زمانه خويش صبر مي‌کردند و گاهي تقيه در پيش مي‌گرفتند. براي آماده‌سازي زمينه ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز سفارش نموده‌اند که: « مِن دين الائمة الورع….. و انتظار الفرج بالصبر؛[۱5] از دين امامان، پرهيزگاري... و انتظار فرج با صبر و شکيبايي است». لذا رمز موفقيت اخلاقي در عصر ظهور، تقوا، پرهيزگاري، صبر و تحملي است که ائمه طاهرين (عليهم السلام) ما را به آن سفارش نموده‌اند.
نتیجه:
ایمان و تقوای الهی، امر به معروف و نهی از منکر و صبر شکیبایی در مقابل مشکلات از اموری بود که دراین نوشتار مورد بحث قرار گرفت و بیان شد که رمز موفقيت اخلاقي در عصر ظهور، تقوا، پرهيزگاري، صبر و تحملي است که ائمه طاهرين (عليهم السلام) ما را به آن سفارش نموده‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. غيبت نعماني، ص ۲۰۰.
[2]. مِن دين الائمة الورع...، بحار الانوار، ص ۵، ج۱۲۲.
[3]. بحار الانوار ج ۵۳، ۱۷۶.
[4]. همان، ص ۱۷۷.
[5]. اعراف،۹۶.
[6]. بشارة الاسلام ص ۲۳۹ و ۲۶۱.
[7]. آل‌عمران،۱۰۴.
[8]. نهج‌البلاغه حکمت / ۳۷۴ .
[9]. بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۴۷.
[10]. تاويل الآت، ص339.
[11]. مفاتيح الجنان، دعاي ندبة.
[12]. آل عمران، ۲۰۰ .
[13]. غيبت نعماني ص199.
[14]. همان.
[15]. بحار الانوار، ج ۵، ص ۱۲۲.
