غیبت کبرا و نیابت عام

غیبت کبرا و نیابت عام قسمت اول

یکی از بحث های حساس ، مهم و اساسی مربوط به دوران غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بحث حاکمیت اسلامی در این دوران است. در این باره ، میان اندیشوران شیعه ، دو دیدگاه متفاوت پدید آمده است.

برخی از فقیهان شیعه ، عقیده دارندکه تشکیل حکومت اسلامی در دوران غیبت کبرا ، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. این گروه ، با بهره مندی از سخنان پیشوایان معصوم (علیه السلام ) بر این باورندکه فقیهان عادل ، باید پا پیش گذاشته ، به این مهم جامه عمل بپوشانند و اگر یکی از آنها چنین کرد، بر دیگران است تا از او حمایت و پیروی کنند.

عده ای دیگر بر این گمانند که برپایی حکومت اسلامی ، از ویژگی های پیشوای معصوم (علیه السلام ) بوده ، دیگران را در این عرصه ، نه فقط توانی نیست ؛ که مجالی هم نیست. از اینرو به بحث ، لازم است مقدمه ای کوتاه را یاد آور شویم :

همزمان با مطرح شدن اصل غیبت برای حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از طرف معصومین ( علیه السلام ) در روایاتی غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به دو بخش کوتاه و بلند تقسیم می شود، که هریک دارای ویژگی های خاصی است.

این مطلب با تعبیرهای متفاوتی در سخنان معصومین (علیه السلام) به چشم می خورد:

زراره می گوید : از امام صادق (علیه السلام ) شنیدم که می فرمود:

«همانا برای قائم دوغیبت است که در یکی از آنها [به خانواده اش] بر می گردد و در دیگری دانسته نیست کجا است. [هرسال] در مناسک حج حاضر میشود ، مردم را می بیند، در حالی که مردم اورا نمی بینند.»

(الغیبه ، نعمانی ، ص 175، ح15)

امام صادق ( علیه السلام ) در روایتی به کوتاه و بلند بودن دو غیبت امام اشاره کرده است:

«برای قائم ، دو غیبت است : یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری دراز مدت. در غیبت نخست، جز شیعیان مخصوص ، از جایگاه او کسی خبر نداردو در دیگری جز خدمتکاران ویژه آن حضرت ، کسی از مکانش ، آگاه نیست.»  (الکافی ، ج1، ص340)

لازم به یادآوی است که آن حضرت در دوران پدر بزرگوار خویش نیز نوعی پنهان زیستی داشته است و به گونه ای نبوده که همگان بتوانند آن حضرت را ملاقات کنند. همین باعث شده است که برخی غیبت آن حضرت را از هنگام ولادت ایشان بدانند. ( الارشاد، ج2، ص340)

غیبت صغرا

دوران غیبت صغرا که برخی آغاز آن را از همان ابتدای ولادت و برخی از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) دانسته اند، در واقع نوعی آماده سازی برای غیبت طولانی بود و غیبت طولانی نیز مقدمه ظهور و حضور ظاهری آن حضرت در جامعه انسانی است.

غیبت صغرا ، دورانی لازم و ضروری بود که به حکمت خداوند ، درتاریخ شیعه رقم خورد، تا جامعه شیعی را به کامل ترین صورت ممکن مهیای فصلی تازه از زندگی خود کند. از مهم ترین ویژگی های این دوران ، تعریف ارتباط با حضرت مهدی ( عجل الله تعالی فرجه الشریف ) در نیابت خاص است.

در این دوره ، حضرت به واسطه 4نفر نایبان خاص خود با شیعیان در رابطه بود و امور آنان را سر و سامان می داد. این امور ، افزون بر مسایل مالی ، شامل مسائل عقیدتی و فقهی نیز می شد.

رابط های میان آن حضرت و شیعیان ، 4نفر از اصحاب باسابقه و مورد اعتماد امامان پیشین بودند که یکی پس از دیگری این وظیفه مهم را بر عهده داشتند. آنان ، به « نواب خاص » آن حضرت معروفند.

این افراد، با وکیلان حضرت در دورترین نقاط شهرهای اسلامی در تماس بوده و نامه ها و خواسته های شیعیان را به محضر مقدس او می رساندند و در جواب ، توقیعاتی از طرف آن حضرت صادر می شد.

نکته قابل توجه آنکه در این دوره ، نه فقط شخص حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دیده ها پنهان بود، بلکه بیش تر سفرای ایشان نیز به طور ناشناس وبدون آن که جلب توجه کنند ، عمل می کردند. نیابت خاص ، بدان سان بودکه امام ، شخص معین و مشخصی رانایب خود قرار دهد و به اسم و خصوصیات ، او رامعرفی کند. بر خلاف « نواب عام » که در غیبت کبرا مطرح میشود.

غیبت کبرا

با پایان یافتن دوران غیبت صغرا در سال 392. ق و رحلت چهارمین سفیر حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، « غیبت کبرا » آغاز شد که تا امروز ادامه داشته و تا فرا رسیدن روز ظهور آن حضرت نیز ادامه خواهد یافت.

از این دوران در روایات با عنوان « غیبت تامه » یاد شده و اصطلاح « غیبت کبرا » در روایات نیامده است ؛ اگر چه در برخی روایات اشاره شده است که از دو غیبت حضرت ، یکی کوتاه ودیگری دراز مدت است.

برخی ویژگی های این غیبت که آن را از دوران نخست متفاوت می سازد، عبارت است از :

. طولانی بودن و نامعین بودن مدت این دوران :

 بر خلاف غیبت صغرا ، این غیبت ، زمانی طولانی را در بر خواهد گرفت .

. نامشخص بودن پایان آن :

دوره غیبت کبرا محدود خواهد بود ؛ اما پایان آن نامشخص است و جز خداوند ، کسی از آن آگاهی ندارد.

. قطع ارتباط ظاهری با امام زمان (عج) در این دوران :

به گونه ای که ارتباط موجود در غیبت صغرا در این دوران وجود نخواهد داشت.

. عام بودن نیابت در این دوران :

بر خلاف دوران غیبت صغرا که ارتباط مردم با آن حضرت ، از راه نواب خاص صورت می گرفت، در این دوران دیگر سفارت و نیابت خاص وجود ندارد و یگانه مرجع مردم ، نایبان عام آن حضرت هستند. دراین دوران ، مجتهدان جامع شرایط در جایگاه نایب عام، وظیفه اداره جامعه را بر عهده دارند.

. فراگیرشدن حاکمیت ستم و جور در زمین :

از ویژگی های مهم این دوران ، گسترش ستم است ، که هرچه به گاه ظهور نزدیک تر می شود، بر شدت آن افزوده می شود.

. شدید شدن آزمایش های الهی :

 اگر چه از سنت های الهی در همه دوران ها امتحان و آزمایش بندگان است؛ اما به دلیل هایی این امتحان ها در دوران غیبت کبرا شدت بیش تری می یابد؛ به و یژه در آستانه ظهور، این امتحان ها جدی تر می شود.

بنابراین ، نیابت عام در جایگاه یکی از ویژگی های دوران « غیبت کبرا » دارای اهمیت است. 

منبع : مجله امان / شماره 80 / سال 1402 ، نویسنده : حجت الاسلام خدامراد سلیمیان