کلیاتی در باب مهدویت
در این دنیای اعجاب انگیز و پر هیاهو که ملت های مظلوم و بی دفاع آماج دسیسه های شوم و سلاح های مرگبار مستکبران قرار می گیرند تا آنان به اهداف پلیدشان نایل گردند، این سوال در ذهن انسان خطور می نماید که آیا روزی فرا خواهد رسید که فساد و خونریزی از دنیا رخت بربندد و دنیا تحت فرماندهی منجی و مصلح جهانی قرار گرفته و صلح و عدل جهان گیر شود؟
این ایده و آرزو از دیر باز مورد توجه جامعه انسانی بوده و اعتقاد به ظهور مصلحی بزرگ که مرهم تمامی رنج های جانکاه بشریت است در همه ادیان بروز و ظهور داشته است .
منشاء و ریشه این اعتقاد را بطور کل می توان در دو امر خلاصه نمود . اول این که بیدادگری ها در طول تاریخ موجب گردیده انسان ها ظهور مصلح جهانی را برای رفع و دفع ستم ستمگران امری اجتناب ناپذیر بدانند تا در سایه حکومت وی به آرامش و امنیت برسند . دوم آن که توصیه ها و تاکیدات ادیان مختلف در زمینه مصلح کل، تقویت کننده و استحکام بخش این عقیده و تفکر بوده است .
چرا که، ادیان بزرگ الهی چون یهودیت، مسیحیت و اسلام، و نیز سایر ادیان و مکاتب الهی و غیر الهی دیگر به پیروان خویش نوید موعودی را می دهند که روزی ظهور خواهد نمود و جهان را مملو از خیر و نیکی خواهد کرد .
این عمومیت در عقیده به ظهور مصلح و منجی کل، بیانگر این نظریه است که همه این افکار و عقاید، برگرفته از منبع وحی می باشد . علاوه بر آن فطرت انسان نیز که خواهان صلح و آرامش و جهانی دور از پلیدی است، طالب روزی می باشد که یک منجی بزرگ، نجات بخش او از گرداب بیدادگری ها، جنایات، سرگردانی ها و ... باشد .مطلب حائز اهمیت دیگر این که، اعتقاد به مصلح و انتظار ظهور او، از نظر روحی و روانی برای جامعه بشری دارای ارزشی بس عظیم است . زیرا اگر ناامیدی و یاس در فردی پدید آید و این بیماری از فرد به جامعه گسترش یابد، سعادت آن جامعه در معرض سقوطی حتمی قرار خواهد گرفت، اما اعتقاد به منجی موجب می گردد که معتقدان به این باور با امید و اطمینان به پیروزی نهایی خیر و عدل، و برکنده شدن شر و بیداد، روح تلاش و سازندگی را در جامعه بدمند و سایه شوم ناامیدی را از آن دور سازند و با انتظاری شورانگیز، مهیای ظهور موعود آسمانی گرداند .
عقیده به مصلح در اسلام
همانگونه که گذشت، اعتقاد به مصلح، عقیده ای است همه گیر و گسترده، اما این عقیده تحت عنوان ظهور مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)در عقاید اسلامی وسعت فوق العاده ای دارد و به عنوان یک عقیده زیر بنایی شناخته شده است . چنانکه منکر آن از آئین اسلام بیرون خواهد بود . بنابر حدیثی که از طریق شیعه و سنی نقل گردیده است پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند:«من کذب بالمهدی فقد کفر»[1]هرکس مهدی را انکار کند براستی کافر است .یا در جای دیگر می فرمایند: «من انکر القائم من ولدی فی زمان غیبته مات میتة جاهلیة » [2]
لذا، تمامی مسلمانان اعم از شیعه و سنی به مساله مهدویت معتقدند . و احادیث فراوانی که از رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در باب مهدویت نقل گردیده جای سخن را برای هیچ کس باقی نگذاشته است .
طبق گفته نویسنده شهیر کامل سلیمان: «مساله مهدویت و نوید ظهور مصلح غیبی، در اسلام بسیار قدیمی و ریشه دار است و اختصاص به تشیع ندارد بلکه اتصال آن بوضوح به شخص نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) می باشد» . [3]موضوع ظهور امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)آنچنان روشن است که علماء اهل سنت کتب مختلفی پیرامون آن حضرت به قلم تحریر درآورده اند .
آقای «علی محمد علی دخیل » در کتاب «الامام المهدی » جمعا 205 کتاب از علمای سنی معرفی می نماید که پیرامون مهدی موعود ( علیه السلام) بحث کرده اند . قابل ذکر آنکه اخبار حضرت مهدی ( علیه السلام) در قدیمی ترین منابع سنیان آمده است . و کتب مسند احمد حنبل، صحیح مسلم، صحیح بخاری، سنن ابن ماجه، سنن ترمذی، سنن ابن ابی داوود، روایاتی در مورد امام مهدی ( علیه السلام) نقل کرده اند .
امام مهدی ( علیه السلام) در آیات قرآنی و احادیث
قرآن که منبع اصیل فرهنگ، عقاید و معارف اسلامی است، حاوی آیات زیادی مرتبط با امام عصر ( علیه السلام) و ظهور آن حضرت می باشد، که برخی از علماء و اندیشمندان شیعه و سنی این آیات را جمع آوری و تفسیر نموده اند . کتاب «المهدی فی القرآن » 106 آیه را تنها از منابع اهل سنت در مورد امام مهدی ( علیه السلام) گرد آوری کرده است . دانشمند مشهور شیعی «سید هاشم بحرانی » نیز کتاب «المحجة فیما نزل فی القائم الحجة » را درباره آیات مربوط به امام مهدی ( علیه السلام) به تالیف درآورده است . که به جهت اختصار از پرداختن به این آیات معذوریم .
مطلب مهم دیگر اینکه هنگامی که به مجموعه های حدیثی که در بردارنده روایات آل پیامبر (صلی الله علیه و آله) است رجوع می نمائیم، با انبوهی از نویدها در مورد دوازدهمین نور مقدس یعنی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)و ظهور ایشان مواجه می گردیم . که این بزرگواران در مناسبت های مختلف و موقعیت های حساس از وجود گرانمایه حضرت حجت ( علیه السلام) و ظهور و حکومت وی خبر داده اند .
در حدیثی از امام حسین ( علیه السلام) است که فرمودند:«اگر جز یک روز از عمر دنیا باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را چنان دراز گرداند تا مردی از اولاد من قیام کند و زمین را پر از عدل و داد نماید، چنانچه پر از ظلم و ستم شده باشد» . [4]
امام حسن عسکری ( علیه السلام) پدر گرامی امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)نیز می فرمایند:«خدا را سپاس ... که جانشین بعد از خود را دیدم که شبیه ترین مرد به رسول خدا از نظر خلقت و اخلاق است ... اوست که زمین را پر از عدل و داد می کند بعد از آنکه پر از ظلم و تجاوز و غصب شده باشد .»[5]
روایات مربوط به امام عصر ( علیه السلام) آنقدر فراوان است که دانشمندان شیعی در راه جمع آوری روایات مرتبط با مهدویت زحمات فراوان کشیده و کتب زیادی تالیف کرده اند که آوردن نام این کتب و صاحبان آن ها، خود کتاب مستقلی می طلبد . اما مهمترین و جامعترین کتبی که روایت مهدویت را گرد آورده و تالیف شده اند عبارتند از:
1 - کتاب «المهدی » تالیف فقیه بزرگوار سید صدرالدین صدر
2 - «البرهان علی وجود صاحب الزمان » تالیف مرحوم سید محسن الامین .
3 - «منتخب الاثر فی احوال الامام الثانی عشر» تالیف حضرت آیت ا ... لطف ا ... صافی .
عقیده به ظهور منجی انسانیت، در حقیقت با انتظار ظهور او پیوند خورده است . انتظاری حقیقی که ایجاد تحرک و تلاش برای سازندگی دارد و با ایجاد بیداری و آگاهی در انسان ها آنان را مهیای ظهور می سازد.انتظار از نظر ریشه لغوی به معنای درنگ در کار، مراقب بودن، امید و توقع داشتن است . [6]
اما از نظر اصطلاحی، انتظار به حالت کسی گفته می شود که از وضع موجود ناراحت است و برای ایجاد وضع بهتری تلاش می کند .[7]
اما انتظاری که اسلام معرفی می نماید و یکی از پایه های بزرگ این دین است یعنی تحصیل آمادگی برای پذیرش قیام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف). انتظار فرج بطور کل همه اعتقادات اساسی یک فرد مسلمان اعم از توحید، نبوت، امامت و دیگر عقاید اسلامی را در بردارد و لذا از سوی معصومین به عنوان برترین عبادت معرفی شده است که «افضل العبادة انتظار الفرج » [8]
حال باید دید فلسفه این انتظار چیست؟ اسلام که تعلیماتش بر اساس فلسفه های عمیق و صحیح اجتماعی قرار دارد برای انتظار نیز فلسفه ای خاص دارد و آن اینکه اصل انتظار را به عنوان پشتوانه برای بقاء جامعه اسلام قرار داده تا محرک روح فعالیت و رکت به سوی آینده ای بهتر برای اجتماع مسلمانان باشد . و همین عامل انتظار و امید به آینده ای روشن است که با وجود فراگیر شدن کفر و الحاد و ستم، مسلمانان با ثبات قدم و ایمان مستحکم اسلام را از هر گونه گزند حفظ نموده و در این راه از بذل جان و مال فروگذار ننمایند و با آمادگی و تلاش به سازندگی و اصلاح جامعه بپردازند این حقیقت در سخنان معصومین نیز جلوه گر است آنجا که امام سجاد ( علیه السلام) می فرمایند: «انتظار الفرج من اعظم الفرج » [9]انتظار فرج خود از بزرگترین گشایش هاست .و به همین دلیل است که انتظار که شیرین ترین و جذاب ترین تفکر دینی است اثرات سازنده ای دارد که در برگیرنده جنبه های مختلف زندگی یک مسلمان است . تا آنجا که شخص را متعهد می سازد برای تحقق اهداف عالیه اسلام با ایجاد روح مقاومت و ایستادگی به استقبال ظهور حق و تسلط عدالت بر جهان برود و در این راه فداکاری نماید .
رابطه جنسیت با نحوه انتظار
زن و مرد با وجود دارا بودن مجموعه ای از صفات مشترک انسانی، هر یک دارای صفات و ویژگی های خاص خویش می باشند و بنابر خلقت خود هر کدام دارای تفاوت هایی هستند که این تفاوت ها ایجاب می کند در بعضی موارد هر یک حدود و وظایف خاصی داشته باشند . ذکر این نکته الزامی است که زن و مرد در جوهره انسانیت هیچ تفاوتی ندارند و زمینه های رشد و تکامل برای هر دو یکسان است . اما هر کدام بر طبق خلقت خاص خود دارای تفاوت های جسمی و روحی هستند که بر طبق این تفاوت ها، وظایف خاصی که با جنسیت آنان همخوانی دارد را به انجام می رسانند اما این تفاوت ها به هیچ وجه دلیل بر برتری جنسی بر جنس دیگر نیست بلکه این تفاوت ها عین تناسب است . و این تفاوت ها با وظایف محوله با آنان تناسبی خاص دارد . انتظار فرج و شیوه آمادگی برای ظهور نیز از این قاعده مستثنی نیست، به این ترتیب که چگونگی انتظار و نحوه آمادگی برای قیام مهدی موعود نیز باید با توجه به این تفاوت ها و سرمایه های خاص انسانی صورت پذیرد . البته زن و مرد هر دو در بسیاری از وظایف یک منتظر، به یک اندازه مسئولند و فقط در شکل و نحوه ایفاء این وظایف تفاوت هایی دارند، به عنوان مثال مرد با آمادگی رزمی و نظامی و زن با پرورش فرزندان صالح علاوه بر سایر وظایف مشترک می توانند منتظر ظهور باشند و این در حقیقت نشانگر مکمل بودن زن و مرد در راه تحقق شرایط ظهور است .
سیمای زن منتظر
با توجه به آنچه گذشت، در بیان سیمای زن منتظر نیز باید به تفاوت ها و در نتیجه نحوه عملکرد زن منتظر توجه داشت اما پیش از پرداختن به وظایف زن منتظر باید به وظایف مشترک منتظران اعم از زن و مرد پرداخت تا با منتظران واقعی بیشتر آشنا گردیم .
در باب وظایف شیعیان در دوران غیبت سخنان بسیار گفته شده و کتب مختلف پیرامون آن تالیف گردیده و علماء دین به شرح و بسط این وظایف پرداخته اند .
مرحوم حاج میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی در کتاب ارزشمند (مکیال المکارم) تا هشتاد وظیفه برای منتظران ذکر کرده است . از آنجا که تبیین همه وظایف در این محدوده نمی گنجد به تعدادی از مهمترین آن ها اشاره می نمائیم:
1 - تحصیل معرفت نسبت به مقام والای حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) : اولین و مهمترین وظیفه کسب معرفت نسبت به وجود مقدس امام عصر است آنچنان که در روایاتی که از پیامبر و ائمه ( علیهم السلام) نقل گردیده، آمده است: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة »[10]
مؤلف کتاب مکیال المکارم می فرماید: «... شناخت امام زمان جز به دو امر حاصل نمی گردد: اول شناختن امام به نام و نسب، دوم شناخت صفات و خصائص او و تحصیل این شناخت از اهم واجبات است » [11]
2 - تهذیب نفس و دوری از گناهان:در روایتی از امام صادق ( علیه السلام) آمده است: «من سره ان یکون من اصحاب القائم فلینظر ولیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر» [12] هر کس دوست دارد از یاران قائم ( علیه السلام) باشد باید که منتظر و پرهیزکار باشد و با اخلاق نیک رفتار نماید و در این حال او منتظر است .
3 - دلبستگی و پیوند با مقام ولایت:حفظ و تقویت پیوند با مقام ولایت و تجدید عهد با آن حضرت، یکی دیگر از وظایف مهم منتظران است تا با چنین عهد و پیمانی ناگسستنی برای یاری حضرتش تا پای جان بایستند و هرگز تن به رکود و ذلت و ظلم و بی عدالتی ندهند .
4 - تحصیل آمادگی برای ظهور حجت حق:یکی دیگر از این وظایف کسب آمادگی های نظامی و غیر نظامی برای یاری و نصرت امام زمان ( علیه السلام) است . امام موسی کاظم می فرمایند: «من ارتبط دابة متوقعا به امرنا و یغیظ به عدونا و هو منسوب الینا ادرالله رزقه، و شرح صدره، و بلغه امله و کان عونا علی حوائجه » ; (13) هر کسی اسبی را به انتظار امر ما نگه دارد و به سبب آن دشمنان را خشمگین سازد و او به ما منسوب باشد خداوند روزیش را فراخ گرداند و به او شرح صدر دهد، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری کند . و به همین دلیل بوده است که در گذشته منتظرینی وجود داشته اند که هماره با خود سلاح و اسبی داشتند که آن را برای در رکاب امام زمان ( علیه السلام) بودن تهیه کرده بودند .
ذکر این مطلب حائز اهمیت است که از آنجا که آمادگی رزمی و نظامی، بیشتر با روحیه مردان سازگاری دارد و زنان از این نظر معافند، باید به گونه ای دیگر که موجب رضای خدا و امام زمان باشد برای قیام حضرت بقیة ا ... کسب آمادگی نمایند . بدین صورت که زنان با ایمان و عفیف با خوب شوهرداری کردن و تربیت فرزندان شجاع و سلحشور یاران باوفایی برای امام ( علیه السلام) بپرورانند . همچنین آنان، با تبلیغ فرهنگ انتظار و دادن روحیه یاری گری امام عصر ( علیه السلام) به مردان، کسب علم و دانش و .. . آماده ظهور آن مهر تابان گردند .
در قسمت آینده به ترسیم سیمای زن منتظر و وظایفی که به عهده اوست می پردازیم .
پی نوشت ها:
[1] . منتخب الاثر/لطف الله صافی/ص 200 - روزگار رهایی/کامل سلیمان/ج 1/ص 15/به نقل از عقد الدرر ص 157
[2] . منتخب الاثر/لطف الله صافی/ص 625
[3] . روزگار رهایی/ج 1/ص 14/کامل سلیمان
[4] . بحار الانوار/علامه مجلسی/ج 51/ص 133
[5] . الصراط المستقیم/علی بن یونس عاملی/ج 2/ص 231
[6] . فرهنگ روس/خلیل جر/ج 1/ص 337
[7] . تفسیر نمونه/ناصر مکارم شیرازی/ج 7/ص 381
[8] . بحار الانوار/علامه مجلسی/ج 52/ص 125
[9] . بحار الانوار/علامه مجلسی/ج 52/ص 122
[10] . بحار الانوار/علامه مجلسی/ج 32/ص 321
[11] . مکیال المکارم/موسوی اصفهانی/ج 2/ص 107
[12] . کافی/مرحوم کلینی رازی/ج 1/ص 194
[13] . کافی/مرحوم کلینی رازی/ج 6/ص 535
منبع: مجله شمیم یاس مهر 1382، شماره7، نویسنده : سیده ارغوان حیدری
