22 محرم: رحلت شيخ طوسي عالم شهير شيعه و مؤسّس حوزه ي علميه ي نجف اشرف (460 ق)
ابوجعفر محمد بن الحسن طوسي معروف به شيخُ الطّائفه از ستارگان درخشان جهان اسلام در سال (385 ق)، در خراسان به دنيا آمد. وی در 23 سالگي به بغداد كه مركز بزرگ علوم و فرهنگ اسلاميِ آن زمان بود مهاجرت نمود و تا پايان عمر در عراق ماند.
او به مدت پنج سال ازمحضر درس شيخ مفيد مستفيض شد و 23 سال هم از خدمت سيدمرتضي شاگرد ارزشمند شيخ مفيد بهره مند گشت. و پس از استادش سيد مرتضي، رياست علمي و فتوايى شيعه را بر عهده گرفت.
وی موسس حوزه علمیه نجف اشرف است که پس از گذشت هزار سال، هنوز اصالت علمي خود را حفظ كرده و ديگر مراكز اسلامي را تغذيه ي فرهنگي مي كند.
شيخ طوسي فقه را با نگارش كتاب «المَبسوُط» وارد مرحله اي جديد نمود، دو اثر بسيار مهم ايشان با نام «تَهذيب» و «اِستِبصار» در كنار كتاب «كافي از كليني» و «من لايَحضُرُه الفَقيه » از شيخ صدوق كتب اربعه ي شيعه را تشكيل مي دهند. شمار آثار شيخ طوسي به بيش از 50 جلد مي رسد كه التِبْيان في تفسير القرآن در 10 جلد، تَلْخيصُ الشّافي، كتابُ الابْواب و... از آن جمله اند.
در نیمه اول قرن پنجم، طغرل بیک سلجوقی وارد بغداد شد . وی که سنی متعصبی بود، تصمیم گرفت بغداد را اشغال و خاندان آل بویه را منقرض سازد . و در این راه از هیچ سخت گیری بر شیعیان، خصوصا بر ساکنان محله کرخ، کوتاهی ننمود . طغرل بیک تا سال (449 ق)، چندین بار کتاب های شیخ طوسی را در ملا عام سوزاند .
و بنابر آن چه ابن کثیر نقل کرده، دفاتر و کرسی تدریس شیخ را به محله کرخ بردند و سه پرچم سفید که زائران شیعه در راه زیارت نجف با خود حمل می کردند، به آن ضمیمه کرده، آن گاه همه را آتش زدند . این نابه سامانی ها و آزار و اذیت شیعه باعث گردید که حوزه و مجامع علمی شیعه در بغداد از هم بپاشد و سایر دانشمندان نیز هر کدام به گوشه ای پناه برند، یا در بغداد در حالت عزلت و گم نامی زندگی بگذرانند . این مساله سبب هجرت شیخ به نجف اشرف گردید .
در همین زمان که اوج گیری جریان های تخریبی علیه شیعه بود. بی شک یکی از مباحث مهم و مورد نیاز همه، مسئله غیبت حضرت ولی عصر - عج اللّه تعالی فرجه الشریف - بود که مخالفان با تمام توان به مقابله با آن پرداخته و سؤالات متعددی در این باره مطرح می کردند.
مرحوم شیخ رحمه الله در سال( 447 ه.ق) اقدام به نگارش کتاب «الغیبه»کردند تا پاسخی قاطع باشد به ایرادات و شبهات مطرح شده در اطراف مسئله غیبت که خصوصیات این کتاب ارزشمند در مقدمه خودشان با اسلوبی مناسب بیان شده است.
نجف در آن زمان محله بسیار کوچکی بود که عده ای از زوار حرم مطهر علوی در آن جا زندگی می کردند . ورود شیخ به نجف، زمینه ساز هجرت شاگردان وی و علمای اسلام به این شهر گردید و حوزه درسی ایشان چونان گذشته برپا گردید، و پایه حوزه علمی عظیمی را در تاریخ شیعه بنا نهاد . وی تا سال (460 ق)، در نجف، زندگی کرد و آثار علمی گرانبهایی از خود به یادگار گذاشت .
علاوه بر آثار گرانبها و ارزشمند علمي، دانشوران بزرگي در حوزه ي درسي شيخ طوسي پرورش يافتند كه شمار آنان را افزون از سيصد دانشمند مجتهد نوشته اند.
محرم سال (460 ق)، روزها و شب های غم آلود، نزدیک شد . روزها در پرده سیاه عزای حسینی با شب های خرابه نشینان آل رسول ( علیهم السلام) هم نوا شدند . در گوشه ای از نجف اشرف، دلی شکسته و قلبی آکنده از تاسف و اندوه، متعلق به پیری وارسته و عارف، آخرین آهنگ های حیات را می نوازد تا روح خسته و ملول این جسم مطهر و نحیف را در سفری آسمانی و روحانی آزاد کند . شب 22 محرم سال( 460 ق)، فرا رسید . ملائک که در انتظار رؤیت خورشید آسمان عشق و معرفت، سال ها چشم به راه بودند، عاقبت در این شب حزن انگیز، روح ملکوتی آقا و مراد شیعیان، شیخ طوسی را چون نوری آسمانی به میهمانی خدا بردند تا در پرتو عظمت آن نفس پاکیزه، تقربی نصیبشان گردد . آری مردی بزرگ پس از گذراندن 76 سال زندگی پربرکت، با عشق به وصال حق، شتابان به سوی او پرواز کرد .
شیخ را در خانه مسکونی اش در نجف دفن کردند و بنا به وصیت وی، آن جا تبدیل به مسجد شد . این مسجد هم اکنون در مت شمال بقعه علوی، به نام مسجد طوسی معروف است .
نگارنده: حمیده بناوند
