در این نوشته می خواهیم یکی از کتب مهمی که در سال 2019 توسط انتشارات بریل با موضوع مهدویت (غیبت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و شیوه ارتباط با ایشان در نگاه شیعیان) را معرفی کنیم. نویسنده این کتاب، امید قائم مقامی است.
معرفی کتاب:Encounters with the Hidden Imam in Early and Pre-Modern Twelver Shīʿī Islam (رویارویی و ملاقات با امام غائب در دوره آغازین و پیشامدرن نزد شیعه دوازده امامی)
نویسنده: امید قائم مقامی
انتشار در 2019 میلادی توسط انتشارات بریل (Brill) ) در 276 صفحه
توصیف مختصر این کتاب:
تاریخچه شیعه دوازده امامی، تاریخچه تلاش هایی برای مواجهه با غیبت ناگهانی امام است. در کتاب کنونی امید قائم مقامی نشان می دهد که در سالهای آغازین دوره ای که به عنوان غیبت کبری شناخته می شود، مقامات شیعه معتقد بوده اند که همه نوع ارتباط با امام قطع شده و بدین ترتیب امام مجبور به عدم ارتباط {با مردم} تا زمان بازگشت مجددش بوده است. البته این موقعیت چندان دوام نداشت و تقریبا یک قرن پس از شروع غیبت کبری، علمای برجسته شبعه شروع به تصدیق و پذیرش این احتمال کردند که برخی شیعیان می توانند با امام غائب ملاقات کنند. به زودی نقل روایت هایی از مواجهه و ملاقات با امام غائب در دوره غیبت کبری آغاز شد و البته رشد فزاینده ای در سده های بعدی به خود گرفت.
چند نکته مهم در مورد این کتاب:
1. موضوع امام غائب از مباحث بسیار جذاب در میان برخی مراکز پژوهشی غربی در چند دهه اخیر بوده است. کتابهایی همچون کتاب «رهنمای الوهی در تشیع نخستین» نوشته دکتر محمدعلی امیرمعزی یا کتاب « مکتب در فرآیند تکامل» نوشته دکتر مدرسی طباطبایی در همین راستا منتشر و مورد توجه مجامع علمی غرب قرار گرفته است. کتاب فوق نیز در همین راستاست.
2.کتاب توسط انتشار بسیار معتبر بریل منتشر شده که البته سابقه ای بسیار طولانی در انتشار آثار اسلام پژوهی غربیان دارد و چند سالی هم هست کتب مهمی را در زمینه شیعه منتشر نموده است. (به عنوان مثال کتاب روی ویلوزنی در مورد مرحوم برقی نیز توسط همین انتشارات منتشر شده است)
3. نویسنده کتاب، امید قائم مقامی استاد مطالعات عربی و خاور نزدیک در دانشگاه ایالتی نیویورک در بینگهمتون آمریکاست. اگرچه نسل جدید دانشگاهی بهائیان چندان به اظهار دین خود تمایلی نشان نمی دهند ولی با توجه به قرائن چندگانه (از جمله نسب خانوادگی، مقالات متعدد در زمینه بهائیت و نیز حضور در برخی مستندهای این فرقه از جمله مستند معروف The Gate) احتمال بهائی بودن او بسیار قوی است. حضور پررنگ بهائیان در مجامع علمی غربی به ویژه در عرصه مطالعات شیعی و ایرانی از نکات قابل تأمل این روزگار است که از جمله این افراد می توان به عباس و مهرداد امانت، موژان مؤمن و تد لاوسون اشاره کرد. جالب است که قائم مقامی کتاب کنونی را به تد لاوسون تقدیم کرده و عبارت «و ما رأیت الا جمیلا» را ذیل نام او در صفحه تقدیم آورده است!
4. بررسی گسترده کتاب مجالی وسیع می طلبد ولی به طور اجمال، ذکر چند نکته مفید است.
الف: روی جلد کتاب عبارت خطاطی شده «و سیأتی شیعتی من یدعی المشاهدة» آمده است که اشاره ای به آخرین توقیع امام عصر (علیه السلام) به نائب چهارم مرحوم علی بن محمد سمری است. چنانکه می دانیم موضوع کتاب دقیقا حول همین معنا می باشد.
ب:کتاب از 5 فصل تشکیل یافته و عملا در هر فصل جنبه ای از موضوع توسط نویسنده بحث شده است مثل ناشناسی یا عدم رؤیت، احادیث این موضوع و بحث مدعیان مشاهده. کتاب دو ضمیمه جالب توجه نیز دارد که یکی شامل معرفی ده کتاب مرجع است که حاوی جریانات دیدار با امام غائب هستند (از جمله العبقری الحسان و النجم الثاقب) و دیگری ترجمه توضیحات علامه مجلسی پیرامون «کذاب مفتر» در آخرین توقیع امام عصر(علیه السلام)
5. امید قائم مقامی را باید از محققان و نویسندگان غربی پرکار در موضوع مهدویت به شمار آورد. وی چندین مقاله در مورد روایات غیبت، دیدگاه مرحوم نعمانی در مورد غیبت کبری، معنای قائم و قیامت نزد شیعیان، جزیره خضراء، شیخیه و ... دارد. به نظر می رسد بررسی دیدگاه افرادی همچون قائم مقامی که با توجه به ایرانی بودن و آشنایی نزدیک با متون فارسی و عربی، نظرات خود را در محیط های علمی-دانشگاهی غرب مطرح می سازند، توسط مراکز حوزوی-دانشگاهی ضروری است.
پی‌نوشت:
https://brill.com/view/title/34465
https://www.binghamton.edu/cnes/faculty/profile.html?id=omid
تحقیق و بررسی: زهیر دهقانی آرانی
