مقدمه:
اخلاق و وظایف منتظران واقعی در زمان غیبت، دوری از اعمال زشت و ناپسند و آراسته شدن به فضایل اخلاقی مانند؛ رعایت حقوق دیگران است. هر کس دوست دارد در زمره یاران حضرت قائم(عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد باید به اصول اخلاقی و رفتاری پایبند باشد.
رعايت حقوق ديگران
امام سجاد(علیه السلام) در حديث مفصّلي كه به رسالة الحقوق مشهور است، به بيان حقوقي كه افراد نسبت به هم دارند پرداخته و وظايف والدين نسبت به فرزندان و بالعكس، وظيفه زن و شوهر نسبت به يكديگر، حق معلم بر شاگرد و شاگرد بر معلم، شريك نسبت به شريك، همسايه نسبت به همسايه و... را ياد كرده است.[1]
هرجا كه حقّي مطر ح است، در مقابل آن وظيفه اي وجود دارد. بايد در درجه نخست، حقّي را كه ديگران بر گردن ما دارند بشناسيم، در مرتبه بعد در اداي آن حقوق بكوشيم.
بسياري از تنش ها، اختلافات و مشكلات اجتماعي، يا به سبب آن است كه افراد، به وظيفه خود در مقابل ديگري آشنا نيستند، يا مي دانند ولي عمل نمي كنند، يا تنها يك طرف عمل مي كند و طرف مقابل، بي تعهّد است.در يك نگاهي كلّي، هر مسلمان بر گردن برادر ديني خود حقوقي دارد و در مقابل، او هم نسبت به وي وظايفي دارد. امام صادق (علیه السلام) فرمود:
اْيْسَرُ حَقٍّ مِنها اَنْ تُحِبَّ لَه ما تُحِبُّ لِنفسِكَ و تَكْرَهَ لَهُ ما تَكرَهُ لِنفسِك ؛[2]
آسان ترين و كمترين حقوق آن است كه آن چه براي خودت دوست داري براي او هم دوست بداري و آنچه براي خود نمي پسندي، براي او هم نپسندي.
اين حقوق، مورد سؤال قرار خواهد گرفت و اگر كسي در اداي حق ديگران كوتاهي كرده باشد مجازات مي شود.
در روايات، حقوق بسياري بيان شده است، از جمله:
- پرهيز از آزردن و رنجاندن برادر مسلمان؛
- برخورد متواضعانه و دوري از تكبّر؛
- پرهيز از غيبت و تهمت، و دفاع از او در مقابل غيبت كردن ديگران؛
- پرهيز از قهر و مبادرت به آشتي و برقراري رابطه؛
- وفاي به عهد و عمل به قولي كه مي دهيم؛
- بي اجازه و سرزده، وارد خانه او نشدن؛
- مراعات انصاف در برخورد با او در قضاوت و گفتار؛
- حفظ آبروي او در غيابش؛
- آغاز به سلام و دست دادن و مهرورزي و ابراز علاقه؛
- عيادت هنگام بيماريش و شركت در مراسم تشييع و دفن پس از وفاتش؛
- كمك مالي و مساعدت هنگام نيازش؛
- اجابت درخواستش براي قرض يا كمك و ياري؛
- تنها نگذاشتن برادر ديني در سختي ها و گرفتاري ها؛
- ياري كردن او با دست و زبان و مال و جان؛
- صداقت با او و مثل آينه بودن برايش؛
- قبول دعوتش و رفع حاجتش؛
- دريغ نكردن از ايثار و مواسات و همدردي و همكاري با او.
بعضي ها به اتّكاي رفاقت و صميميت و خودماني بودن با ديگران، نسبت به مراعات حقشان كوتاهي و سهل انگاري مي كنند. حضرت علي(علیه السلام) به فرزندش امام مجتبي چنين سفارش مي فرمايد:
لا تُضَيِّعَنَّ حَقّ أخيكَ اِتّكالاً عَلىٰ ما بَينَك و بَيْنَهُ، فإنّهُ ليسَ لكَ بِأخٍ مَنْ ضَيَّعْتَ حَقَّهُ ؛[3]حق بردار ديني ات را به اتّكاي روابطي كه ميان تو و اوست ضايع مكن، چون كسي كه حقّش را ضايع و تباه كني ديگر برادر تو نيست.
نتیجه:
اگر دوست داريم به ما احترام كنند، اگر از غيبت و تهمت ديگران ناراحت مي شويم، اگر نمي خواهيم كسي مزاحم ما شود، اگر هنگام بيماري انتظار عيادت از ديگران داريم، اگر وقت نياز، چشم اميد به ياري دوستان داريم، اگر مي خواهيم حقّ ما را تباه نكنند؛ ما هم به آنان احترام كنيم، از غيبت و تهمت بپرهيزيم، مزاحمشان نشويم، در حال بيماري به عيادتشان برويم، هنگام نياز، به كمكشان برويم و حقّي را از كسي ضايع نكنيم.رعايت اين حقوق، دو جانبه است. بد مكن تا بد نبيني، احترام كن تا احترامت كنند، بگذر تا تو را عفو كنند.
پی نوشت ها:
[1]. ر.ك: تحف العقول، مكارم الأخلاق و منابع ديگر.
[2]. محجّة البيضاء، ج3، ص353.
[3]. نهج البلاغه، نامه31.
برگرفته از کتاب زندگی مهدوی
