مقدمه:
انسان‌‌هاي آرمان‌خواه و اصولگرا، هميشه نسبت به انحراف از مسير حق حساس هستند وكج‌روي‌ها را بر نمي‌تابند. در اين ميان، انحرافات حاكمان به دليل تأثيرگذاري وسيع و غير قابل انكار آن بر جامعه، بيشتر، گروه اصولگرا را به فعاليت‌هاي بازدارنده وا مي‌دارد. حركت‌‌هاي آشكار و نهان امامان شيعه (عليهما السلام) نيز از همين ديدگاه، قابل تفسير است.
يكي از اهداف امام حسين (عليه السلام) از قيام، ايجاد اصلاحات اساسي در پندارها، گفتارها و رفتارهاي نادرست بود؛ چراکه دستگاه اموي، آموزه‌هاي ديني را تحريف کرده، برداشت‌هاي شخصي را جايگزين دينِ نبوي و علوي نموده و جامعه را دچار نفاق، دنيا زدگي و فساد کرده بود.
به همين خاطر امام فرمودند: « قيام من نه براي خوش‌گذراني، فساد و ستم است؛ بلكه تنها براي اصلاح[1] امت جدّم و نيز امر به معروف و نهي از منكر است؛ كه اين، روش پيامبر و علي (عليه السلام) مي‌باشد».[2]
حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز پس از ظهور، دست به اصلاح كج‌‌انديشي‌‌ها و كج‌روي‌‌ها خواهند زد و بدعت‌ها، خود‌خواهي‌‌ها، فسادها، نفاق‌ها و قرائت‌هاي خودخوانده از دين را مورد اصلاح قرار خواهند گرفت. چنانچه رسول گرامي اسلام (صلی الله عليه و آله و سلم)، فرمود: « هرگاه خداوند اراده فرمايد كه اسلام را عزيز نمايد، پشت هر جبار كينه توز را بشكند؛ زيرا او بر هر کاري تواناست و امت را بعد از فسادش اصلاح مي‌كند».
اصلاح مفاسد، ابتدا به صورت مسالت‌‌آميز و با كار فرهنگي انجام ميگيرد؛ اما در صورت عدم موفقيت، به مبارزه رو در رو نياز دارد. با اين بيان، مناسب است برخي از گونه‌هاي اقدامات اصلاحي را در دو نهضت امام حسين و امام مهدي (عليهما السلام) بر شماريم:
الف) گونه‌هاي اصلاح‌گري حسيني
1- اصلاح باطل‌گرايي
در جايي كه ناراستي و فسادهاي گوناگون، نه تنها ناپسند نيست، كه به اندازه‌اي سريان يافته‌است كه حتي يادي از حق نميشود، جاي دارد كه حق‌گرايان و حق‌طلبان، تمام داشته‌هاي خود را براي احياي حق، فدا كنند. به همين جهت، امام حسين (عليه السلام) در بيان علت قيام خود، مي‌فرمايند: « آيا نمي‌بينيد كه به حق عمل نميشود و از باطل نهي نمي‌گردد؟».[3]
2- اصلاح تبعيض و بي‌عدالتي‌ها.[4]
عدالت‌خواهي، بانگي است که از سرشت تمامي انسان‌ها، بلند مي‌شود و هيچ‌گاه به خاموشي نگراييده است. تا زماني که نداي مظلومان در دادخواهي و عدالت‌طلبي بلند است، جاي سكوت براي هيچ انسان آزاده‌اي نيست.
3. اصلاح جامعه
از وظايف مهم رهبران جامعه، تربيت، هدايت و ارشاد مردم است. هنگامي که موتورِ حركتِ جامعه، بر اثر انواع فسادها و بي‌عدالتي‌ها خاموش گشته، بپاخاستن براي اصلاح آن، يك تكليف الهي است. بر همين
اساس، سيد شهيدان (عليه السلام) فرمود: « ...براي اصلاح در امت جدم قيام نموده‌ام».[5]
4. اصلاح و پاک‌سازيِ حکومت از حاكمان ستمگر
امام حسين (عليه السلام) حکومت زمان خود را ظالم مي‌دانست و مي‌فرمود: « ... من مرگِ در راه خدا را جز سعادت، و زندگيِ همراه ستمگران را چيزي جز هلاكت و شقاوت نمي‌دانم».[6] سرانجام گفتار و رفتار امام حسين (عليه السلام) باعث شد مردمي که غرق در فساد بودند، بيدار و هوشيار شوند و نسبت به عملکرد بني‌اميه در حوزه دين و فرهنگ، اعتراض نمايند و حاكميت آن‌ها را بر اندازند.
ب( گونه‌هاي اصلاح‌گري مهدوي
1. اصلاح اخلاق مردم
يكي از مهمترين وظايف و اهداف اولياي الهي، رشد و تكامل انسان‌هاست؛ چنانچه پيامبر خدا (صلی الله عليه و آله و سلم) در اين‌باره فرموده‌اند: « من براي رشد و به كمال رساندنِ مكارم اخلاق مبعوث شدم».
امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز با وجود آن‌که در غيبت به سر مي‌برد، اما اين وظيفه را ترک نکرده‌است. دعا يکي از ابزارهايي است که ايشان، به وسيله آن، مردم را به سوي رشد اخلاقي سوق مي‌دهند. شايسته است اين نكته را يادآوري كنيم كه برخي از ادعيه، بيشتر براي اصلاح اخلاقِ فردي و برخي ديگر براي اصلاح اخلاقِ اجتماعي است.
از جمله ادعيه‌اي كه از امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در قالب توقيعات وارد شده‌است، مي‌توان به اين موارد اشاره نمود:
الف) دعاي افتتاح: اين دعا توسط محمد بن عثمان بن سعيد عمري- نائب خاص امام زمان (عليه السلام)- گزارش شده‌است و خواندن آن در شب‌هاي ماه رمضان -كه ماه خودسازي است- بسيار سفارش شده است.
ب) دعاي سمات: اين دعا در قالب توقيع براي نايب خاص امام، عثمان بن سعيد عمري نگاشته شده‌است و قرائت آن در عصرهاي جمعه، مؤکد است.
ج) دعاي « اللهم ارزقنا توفيق الطاعه...»: اين دعا از ادعيه بسيار ارزشمند است و به خواندن و عمل به آن، اهميت زيادي داده شده‌است.
د) زيارت ناحيه مقدسه: اين زيارت، غم‌نامه امام زمان براي امام حسين (عليه السلام) در روز عاشوراست.
2. اصلاح جامعه از فساد و مُفسد
يكي از وظايف امام، اصلاح جامعه فاسد است که گاهي به وسيله اصلاح درونيِ افرادِ جامعه صورت ميگيرد- هم‌چنان که در مورد قبل، بيان شد- و گاه به صورت برخورد عملي و جرّاحي غدد فسادانگيز جامعه؛ و اين، همان کاري است كه امام حسين (عليه السلام) انجام داد.
3. اصلاح برداشت‌ها و قرائت‌هاي نادرست از دين
تا زمان ظهور، به قدري دين، دچار بدعت و تحريف و قرائت‌هاي خودخوانده از متون ديني خواهد شد که با وجود آن‌که امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) اسلام ناب را ارائه خواهد کرد، مردم، آن را جديد مي‌بينند!
4. اصلاح رابطه مردم با خود، ديگران و خدا
امام علي (عليه السلام) در حديثي فرمودند: « سه چيز است كه سومي ندارد: اگر كسي تمام فكر و توجهش به آخرت باشد، خدا دنياي او را به عهده ميگيرد و حل مي‌كند؛ اگر كسي درون خودش را اصلاح كند، خدا ظاهرش را اصلاح مي‌نمايد؛ و اگر كسي رابطه خود با خدايش را اصلاح نمايد، حضرت حق، رابطه او و مردم را اصلاح مي‌نمايد».[7]
امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) زمينه اصلاح هر سه اين روابط را فراهم مي‌كند و همت مردم را در اصلاح آخرت و اصلاح رابطه خود با ديگران قرار مي‌دهد.
5. اصلاح و رفع امتيازات ويژه و رانت‌خواري
« امتياز ويژه» عنواني است كه احتمال سوء استفاده از آن، بسيار زياد است و به همين خاطر، گاهي آن را معادل رانت‌خواري يا ويژهخواري مي‌دانند. اين موضوع، زماني اتفاق مي‌افتد كه افراد نزديك حاكميت، بدون داشتن استحقاق، امتيازاتي را براي خود قائل شوند.
يكي از برنامههاي امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در راستاي بسط عدالت، رفع امتيازات ويژه است؛ چنانچه امام باقر (عليه السلام) فرمودند: « وقتي امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ظهور نمايد، ويژهخواري را از بين خواهند برد».[8]
7. اصلاح سيستم حکومتي از كارگزاران ناصالح
بيشترين نارضايتي از دولت‌ها به خاطر برخورد و عملكرد نادرست كارگزاران فاسد است. حتي اگر حاكميت، مشروعيت داشته باشد و حاكمان، صالح باشند، كارگزاران ناصالح سبب نارضايتي مردم خواهند شد؛ به همين جهت، يكي از برنامههاي امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بركناري اين‌گونه افراد است. امام علي (عليه السلام) نيز در اين باره فرموده‌اند: « بدانيد وقتي قائم بيايد ... حاكمان ستمگر (و ناصالح) را بر كنار مي‌كند...».[9]
نتیجه:
اصلاح باطل‌گرايي، تبعيض و بي‌عدالتي‌ها، اصلاح جامعه و پاک‌سازيِ حکومت از حاكمان ستمگر از جمله اهداف امام حسين (عليه السلام) از قيام بود. اصلاح اخلاق مردم، اصلاح جامعه از فساد و مُفسد، اصلاح برداشت‌ها و قرائت‌هاي نادرست از دين، اصلاح رابطه مردم با خود، ديگران و خدا، اصلاح و رفع امتيازات ويژه و رانت‌خواري، اصلاح سيستم حکومتي از كارگزاران ناصالح، از مهمترين وظايف و اهداف اولياي الهي، و امام زمان(علیه السلام) است که در سایه حکومت مهدوی محقق خواهد شد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اصلاح يعني ايجاد خير و نيكي؛ اصل آن صلح است و صلح چيزي است كه خلاف فساد باشد و مي‌تواند در درون فكر و يا عمل باشد؛ البته بيشترِ كاربرد آن در عمل و رفتار است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج6، ص265)
[2]. بحارالانوار، ج44، ص329.
[3]. « الاترون ان الحق لايعمل به وان الباطل لايتناهي عنه». (همان، ج44، ص381)
[4]. ارشاد شيخ مفيد، ص204.
[5]. « اني خرجت لطلب الاصلاح في امت جدي». (بحارالانوار، ج44،ص329)
[6]. « اني لا اري الموت الاسعادة الحياة و مع الظالمين الابرما». (تحف العقول، ص249)
[7]. https://article.tebyan.net
[8]. بحار، ج68، ص364.
[9]. انتظار، شماره13، ص274، به نقل از بحار، ج52، ص309.
