مقدمه:
انقلاب بزرگ حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) همچون ديگر انقلابها، بدون مقدمه و زمينه سازي، پديد نمي آيد؛ بلكه در آستانه ظهور، حركت هايي شكل مي گيرد كه زمينه را براي ظهور آن حضرت فراهم مي آورد. اين سلسله قيام ها و انقلابهاـ كه از سوي حق پويان صورت مي گيرد ـ بر اساس آنچه در بعضي از روايات آمده، زمينه را براي حركت جهاني حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آماده مي‌كند. پيش‌گويي تحقّق اين نشانه ها، با تعبيرهاي گوناگوني در روايات آمده كه به بعضي از آن‌ها اشاره خواهيم كرد.
در اين مقاله تلاش مي‌شود تا برخي روايات در اين باره نقل و توضيح داده شود.
آمادگي و زمينه سازي ظهور
يكي از سفارش‌هاي اساسي قرآن به مؤمنان در برابر دشمنان، حفظ آمادگي آنان است. از اين رو آمادگي‌هاي مناسب هر عصر براي ياري حق در برابر باطل امري اساسي است.
چنانكه خداوند متعال در قرآن كريم به اين امر اين‌گونه فرمان داده است:{وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمْ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}؛[1] و در برابر آن‌ها [دشمنان] تا مي‌توانيد نيرو و اسبان سواري آماده کنيد تا دشمنان خدا و دشمنان خود ـ و جز آن‌ها که شما نمي‌شناسيد و خدا مي‌شناسد ـ را بترسانيد. و آنچه را در راه خدا هزينه مي‌کنيد به تمامي به شما بازگردانده شود و به شما ستم نشود.
زمينه‌سازان عام
از آنجايي كه قيام جهاني حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) براي برپايي حكومت شايستگان بر اساس عدل و قسط است بنابراين نصرت آن امام بزرگوار با الهام از اين آيات امري لازم و ضروري است؛ و البته اين ياري نيازمند فراهم كردن مقدمات و زمينه‌هايي است.
ابو بصير در اين‌باره مي‌گويد: امام صادق(علیه السلام) فرمود:
« لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَي إِذَا عَلِمَ ذَلِكَ مِنْ نِيَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ يُنْسِئَ فِي عُمُرِهِ حَتَّي يُدْرِكَهُ فَيَكُونَ مِنْ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِهِ»؛[2]هر يك از شما بايد براي خروج قائم آماده كند هر چند يك تير، كه هر گاه خداي تعالي از نيّت او، آن را بداند، اميدوارم كه در عمر او تأخير اندازد تا آنكه قائم را درك كند.
البته ممكن است مقصود روايات به طور مشخص تهيه كردن تير و وسائل جنگي مانند آن نباشد بلكه كنايه‌اي باشد از نهايت كسب آمادگي براي آن اتفاق بزرگ.
مرحوم كليني از ابو عبدالله جعفي نقل مي‌كند: امام باقر(علیه السلام) به من فرمود:
بيشترين زمان مرابطه (مرزداري) نزد شما چند روز است؟ گفتم: 40 روز. فرمود: « لَكِنْ رِبَاطُنَا رِبَاطُ الدَّهْر»؛[3] فرمودند: ولي مرابطه و مرزداري [از حريم ما] ما هميشگي است.
شهيد مرتضي مطهري در اين‌باره نوشته است:« در روايات اسلامی، سخن از گروهی زبده است كه به محض ظهور امام(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به آن حضرت میپيوندند. آشکار است كه اين گروه ابتدا به ساكن خلق نمیشوند و به قول معروف از پای بوته هيزم سبز نمی شوند؛ [بلكه] معلوم میشود در عين اشاعه و رواج ستم و فساد، زمينه هايی عالی وجود دارد كه چنين گروه زبده را پرورش میدهد. اين خود میرساند كه نه فقط حق و حقيقت به صفر نرسيده است؛ بلكه بر فرض اگر اهل حق از نگاه كميت قابل توجه نباشد، از نگاه كيفيت ارزنده ترين اهل ايماناند و در رديف ياران سيدالشهداء(علیه السلام)».[4]
بنابراين، يكي از ابعاد انتظار آمادگي و زمينه‌سازي و تهيه ابزار آلات جنگي مورد نياز براي قيام شكوهمند امام غايب است؛ اما بايد توجه داشت كه نحوه آمادگي و مهيا بودن براي ظهور بستگي به شرايط زمان و مكان دارد. اگر در بعضي روايات سخن از آماده كردن اسب و شمشير براي ظهور حضرت به ميان آمده و براي آن فضيلت بسيار بر شمرده شده است، اين بدان معنا نيست كه اينها موضوعيت دارند، بلكه با قدري تأمل روشن مي‌شود كه ذكر اين موارد، بيان لزوم آمادگي رزمي براي آخرين حجت الهي است و به طور مسلم در اين عصر بر شيعيان لازم است كه با فراگرفتن فنون رزمي و مسلح شدن به تجهيزات نظامي روز، فقط بخشي از آمادگي‌هايي است كه با آن، خود را براي مقابله با دشمنان امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آماده سازند.
ويژگي‌هاي زمينه‌سازان
اگرچه در واقع زمينه‌سازان همان منتظران راستينند همان‌گونه كه ياران حضرت مي‌تواند همان زمينه سازان باشند اما از روايات به روشني به دست مي‌آيد كساني كه براي آن انقلاب بزرگ تلاش خواهند كرد، داراي صفات و ويژگي‌هايي هستند.[5] كه اين صفات در دو بخش قابل بررسي است:
يك ـ ويژگي‌هاي اعتقادي زمينه‌سازان؛
با استفاده از رواياتي که درباره زمينه‌سازان ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و ياران ايشان در دست است، مي‌توان پاره اي از ويژگي‌هاي اعتقادي آن‌ها را اين‌گونه برشمرد:
- شناخت پروردگار
خداوند متعال، فلسفه اساسي آفرينش انسان‌ها را عبادت و بندگي معرفي فرموده است.
آنجا كه مي فرمايد:{وَمَا خَلَقْتُ الجِّنَ والاِنسَ اِلاّ لِيَعبُدُونَ}؛[6] جن و انس را جز براي اينكه عبادت كنند خلق نكردم.
اين امر مهمّ زماني پديد مي‌آيد كه شناخت انسان‌ها به آن ذات مقدس فراهم آيد و پس از شناخت خداوند است كه راه رشد، هموار و موانع بر طرف مي شود.
زمينه سازان ظهور و ياران امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از جمله كسانياند كه خداوند را آن‌گونه كه شايسته است مي شناسند.
حضرت علي(علیه السلام) شناخت والاي خداوند را در چنين افرادي اين‌گونه وصف فرموده است:« رِجالٌ مُؤمِنُونَ عَرِفُوا اللَّهَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ وَهُمْ اَنْصارُالمَهْدِي فِي آخِرِ الزَّمانِ»؛[7] مرداني مؤمن كه خدا را چنان كه شايسته است شناخته اند و آنان، ياران مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آخرالزمان اند.
امام صادق(علیه السلام) قلبهاي اين گروه را بسان پولاد دانسته، مي‌فرمايد:« رِجالٌ كَاَنَّ قُلُوبَهُم زُبُرُ الحَدِيدِ لايَشُوبُها شَكٌ فِي ذاتِ اللَّهِ اَشَدُّ مِنَ الحَجَرِ... »؛[8] آنان مردانياند كه دل‌هاي‌شان گويا پاره هاي آهن است. هيچ ترديدي نسبت به خداوند قلب‌هايشان را نيالايد و قلب‌هايشان از سنگ استوارتر است.
- شناخت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
يكي ديگر از برجستهترين ويژگي‌هاي زمينه سازان ظهور، در بُعد اعتقادي، شناخت حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. البته شناخت امام در هر زمان بر پيروان، لازم و ضروري است؛ ولي آنچه شناخت رهبر واپسين را از اهميّتي دو چندان برخوردار ميسازد، شرايط ويژه او است. ولادت پنهان، زندگي پنهان، امتحانات سخت و دشوار، و... برخي از اين ويژگي‌ها است.
زمينه سازان ـ كه همان ياران حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) هنگام ظهور هستند ـ امام خويش را به بهترين وجه ميشناسند و اين شناخت آگاهانه در تمام وجودشان رسوخ كرده است. بنابراين زمينه سازي براي ظهور آن حضرت، بدون شناخت آن بزرگوار امكانپذير نخواهد بود.
در روايات فراواني با اندك تفاوت اين مضمون بيان شده است:«... مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِيتَةً جَاهِليَّةً»؛[9] هر كس بميرد و امام زمان خويش را نشناسد به مرگ جاهلي خواهد مرد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «...اِعرِفْ اِمامَكَ فَاِذا عَرَفْتَهُ لَمْ يَضُرُّكَ؛ تَقَدَّمَ هَذا الامرُ اَمْ تَأَخَّرَ... فَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ كانَ كَمَنْ هُوَ فِي فُسْطاطِ القائِمِ»؛[10] امام زمان خويش را بشناس، پس وقتي او را شناختي پيش افتادن و يا تأخير اين امر [ظهور] آسيبي به تو نخواهد رساند... پس هر آن كس كه امام خويش را شناخت، مانند كسي است كه در خيمه قائم(عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد.
حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) هر چند در پس پرده غيبت است؛ ولي هرگز جمال وجودش براي انسان‌‌هاي مهدي باور و مهدي ياور پنهان نبوده است. اگر معرفت به آن حضرت نباشد، ديدن ظاهري ايشان نيز سودي در بر نخواهد داشت، چنانكه كساني بودند كه همواره جمال دلنشين پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار(علیهم السلام) را زيارت ميكردند؛ ولي بهره معرفتي چنداني از آن اسوههاي آفرينش نبردند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «... وَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ ثُمَّ ماتَ قَبْلَ اَنْ يَقُوْمَ صاحِبُ هَذا الاَمرِ كانَ بِمَنزِلَةِ مَنْ كانَ قاعِداً فِي عَسْكَرِهِ لا بَل بِمَنزِلَةِ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوائِهِ»؛[11] هر آن كس كه امامش را شناخت و پيش از قيام صاحب اين امر از دنيا رفت، بسان كسي است كه در سپاه آن حضرت خدمتگزاري خواهد كرد؛ نه، بلكه مانند كسي است كه زير پرچم آن حضرت است. امام صادق(علیه السلام) با تأكيد، شيعيان را به شناخت خداوند، پيامبر و حجّتهاي الهي فرا خوانده، از جمله دعاهاي دوران غيبت را اين گونه سفارش فرموده است:
« اَللّهُمَّ عَرِّفْني نَفْسَكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَم تُعَرِّفْني نَفْسَكَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِيَّكَ، اَللَّهُمَّ عَرِّفْني رَسُولَكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني رَسُولَكَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَكَ، اَللَّهُمَّ عَرِّفْني حُجَّتَكَ فَاِنَّكَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ ديني».[12]
اين دعا افزون بر امام صادق(علیه السلام) از نواب اربعه نيز نقل شده كه احتمال دارد ايشان از خود حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل كرده باشند.[13]
دو ـ ويژگي‌هاي رفتاري زمينه‌سازان
با توجه به ويژگي‌هاي ياد شده، سخن گفتن از مؤلفه‌ها در بخش رفتار کار سختي نخواهد بود. چرا که در اين بخش به اموري اشاره مي‌شود که نمادهاي رفتاري يک منتظر توانمند است. اين ويژگي‌ها به طور عمده زير عنوان « اطاعت محضاز خداوند و اولياي او» گرد مي‌آيند. چراكه كسي كه به دنبال زمينه سازي براي ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، پس از شناخت خداوند و امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اعتقاد به آنان، بايد اين شناخت و اعتقاد را عملي كرده و تبلور حقيقي آن را در اطاعت محض از آن انوار پاك ظاهر سازد.
همسو كردن رفتارها، نيتها و جهتگيري ها، طبق خواست رهبر الهي، از مهمّترين ويژگي هاي رهروان راستين است و اين ويژگي به خوبي در ياران امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وجود دارد.
گفتني است اگر كسي در مرحله شناخت، در حد ممكن معرفت كسب کرد، در مرحله اطاعت دچار ترديد نخواهد شد؛ حال آنكه اگر كسي در آن مرحله دچار ترديد و يا نقصان معرفتي شد، در مرحله اطاعت هرگز پيرو خوبي نخواهد بود.
امروزه كه حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پس پرده غيبت است، اما اراده و فرمانش را بايد گردن نهاد؛ چرا كه اگر كسي اكنون از دستورهاي آن حضرت اطاعت كرد، در زمان ظهور نيز چنين خواهد بود.
رسول گرامي اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در اين باره فرمود:« طوُبي لِمَنْ اَدرَكَ قائِمَ اَهلِ بَيْتي وَ هُوَ مُقتَدٍ بِهِ قَبْلَ قِيامِهِ يَتَولّي وَليَّهُ وَيَتَبرَّأُ مِنْ عَدُوِّهِ وَيَتَوَلي الاَئِمَّةَ الهادِيَةَ مِنْ قَبْلِهِ اوُلئِك رُفَقائي وَ ذَوُو وُدّي وَ مَوَدَّتي وَاَكْرَمُ اُمَّتي عَلَي»؛[14] خوشا به حال كسي كه، قائم اهل البيت مرا درك كند؛ حال آنكه پيش از قيام او نيز پيرو او باشد. با دوست او دوست و با دشمن او دشمن و با رهبران و پيشوايان هدايتگر پيش از او نيز دوست باشد. اينان همنشين و دوستان من و گراميترينِ امت من، در نزد من هستند.
اين اطاعت و پيروي از خداوند و حجت او كه در واقع ويژگي‌هاي رفتاري زمينه‌سازان است در عناوين زير قابل بررسي است:
- 1. آمادگي روحي و رواني؛
اساسي‌ترين ويژگي در بخش رفتار عبارت است از: ايجاد «آمادگي روحي و رواني» در خود، براي درک زمان ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف). اين امرِ مهم، فقط با عمل به واجبات و ترک محرمات حاصل مي‌شود.
زمينه ساز راستين به خوبي مي‌داند که محبوب‌ترين کارها نزد امام زمانش « انجام واجبات ديني» و « ترک محرمات» است. از اين رو نخستين گام در راه انتظار، رعايت اين دو است. او به درجه‌اي از ايمان مي‌رسد که توفيق در عمل به واجبات و ترک کارهاي حرام را بهترين لذت‌هاي زندگي مي‌داند. پيشوايان معصوم(علیه السلام) نيز هرگاه از حالت انسان‌‌هاي دوران غيبتت ياد مي‌کردند، به مناسبت، از انجام واجبات و پرواي الهي سخن مي‌گفتند.
امام صادق(علیه السلام) مي‌فرمايد:« إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الأَمرِ غَيبَة فَليتَّقِ اللهَ عَبدُ وَ ليتَمَسَّک بِدِينِهِ...».؛[15] همانا براي صاحبِ اين امر، غيبتي است؛ پس بايد تقوا پيشه نمايد و به دين خود چنگ زند... .
خداوند از اين انسان‌ها با عنوان « متقين» ياد کرده است. و بدون ترديد پرهيزگاران از توانايي و قوت فوق‌العاده روحي برخوردارند.
کساني که صاحب آمادگي روحي و رواني بالايي نشوند، هرگز نمي‌توانند يار و ياور خوبي براي آن حضرت باشند. چرا که آنان با کمترين فشاري که برايشان وارد مي‌شود، عرصه را خالي مي‌کنند. بي‌گمان حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نيازمند ياراني است که داراي قوت و قدرت بالاي روحي و رواني باشند، تا بتوانند بر دشمنان چيره شوند.
لازم به يادآوري است که افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات « رعايت آموزه‌هاي اخلاقي» نيز اهميت والايي دارد. به گونه‌اي که در سخنان اهل بيت(علیهم السلام) همواره به منتظران راستين توصيه شده است.
امام صادق(علیه السلام) در اين باره مي‌فرمايد:«... مَن سُرَّ أَن يکُونَ من أَصحَابِ القَائِمِ فَلينتَظِر وَ ليعمَل بِالوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الأخلَاقِ وَ هُوَ مُنتَظِر...»؛[16] هر کسي که شادمان مي‌شود از اينکه از ياران قائم باشد، پس بايد منتظر باشد، پرهيزکاري پيشه کند و نيکويي‌هاي اخلاق را انجام دهد؛ در حالي که منتظر است.... پرواي الهي در همه زمان‌ها واجب است؛ اما در دوران غيبت، به دليل شرايط خاصّ، اهميت بيشتري دارد؛ چرا که در طول اين دوران عوامل فراواني دست به دست هم داده تا انسان‌ها را به بيراهه بکشاند و گمراه سازد.
- 2. آمادگي اقتصادي؛
آمادگي اقتصادي به عنوان يکي از مؤلفه‌هاي زمينه‌سازي به دو گونه قابل تفسير است:
الف. يکي از ويژگي‌هاي عصر ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) رفاه عمومي در همه ابعاد زندگي است. اما آنچه محل دقت است اينکه اين رفاه و آسايش با تلاش و کوشش فراوان انسان‌ها و آباد کردن زمين به دست مي‌آيد.[17] کساني که در انديشه زمينه‌سازي براي آن دوران هستند مي‌بايست در عصر غيبت نيز با تلاش فراوان در تمام ابعاد زندگي، مواهب الهي را براي خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند. کوشش براي فتح قله‌هاي دانش و کشف ناشناخته‌هاي جهان هستي، يکي از نمونه‌هاي روشن فعاليت‌هاي نسل زمينه‌ساز است. عقب ماندن از کاروان علم و دانش در همه عرصه‌ها و بويژه در عرصه مباحث اقتصادي نه فقط باعث سرشکستي نسل منتظر و زمينه‌ساز در برابر جهانيان است، که خود عاملي براي استثمار بندگان مستضعف و تأمين اهداف دشمنان اسلام است. از اين رو شايسته است منتظران براي رشد توانمندي خود هر چه بيشتر براي کسب دانش و بهره‌مندي از مواهب الهي کوشش کنند.
ب. از آنجايي که مهم‌ترين و متعالي‌ترين هدف قيام حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) اقامه قسط و عدل است و آن هم ارتباط مستقيمي با جنبه‌هاي اقتصادي زندگي دارد، منتظر او در دوران انتظار با تأسي به آن امام بزرگوار نه فقط به اجراي عدل و قسط در تمام زواياي زندگي مي‌انديشد، که تمامي مال و ثروت خود را به گونه‌اي که مورد رضايت آن امام غايب است صرف مي‌کند. به راستي چگونه مي‌شود ادعاي زمينه‌سازي ظهور و قيام آن حضرت را براي اجراي عدل و قسط داشت و در زندگي ناعادلانه بود و يا ظالمانه زندگي کرد؟!
- 3. آمادگي نظامي؛
پيش از اين گفته شد کسب قدرت و قوّت براي مقابله با تهديدهاي دشمنان، همواره مورد تأکيد آموزه‌هاي ديني بوده است. قرآن کريم با صراحت تمام بر اين مهم تأکيد مي‌کند و مي‌فرمايد:
{وَ أَعِدُّوا لَهُم مَا استَطَعتِم مِن رِباطِ الخَيلِ تُرهِبُونَ بِهِ عَدَوَّاللهِ وَ عَدُوَّکُم وَ آخَرينَ مِن دُونِهِم لا تَعلَمُونَهُمُ اللهُ يعلَمُهُم}؛[18] و در برابر آن‌ها تا مي‌توانيد نيرو و اسبان سواري آماده كنيد تا دشمنان خدا و دشمنان خودـ و جز آن‌ها كه شما نمي‌شناسيد و خدا ميشناسدـ را بترسانيد.
اگر چه اين آموزه مربوط به همگان و همه دوران‌هاست، اما با توجه به حساسيت دوران غيبت و آستانه ظهور و لزوم آمادگي هر بيشتر در اين دوران، اين لزوم آمادگي اهميت فراواني پيدا خواهد كرد.
بدون ترديد يکي از نمودهاي زمينه‌سازي توانمند، آمادگي جسماني براي حضور در زمان ظهور است. اين امر مهم همواره در بيانات نوراني معصومان(علیهم السلام) مورد اشاره و توجه واقع شده است.
به عنوان مثال امام صادق(علیه السلام) درباره‌ی ويژگي‌هاي ياران امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) مي‌فرمايد:
«... فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنهُم يعطَي قُوَّةَ أَربَعينَ رَجُلاً وَ إِنَّّ قَلبَهُ لَأشَد مِن زُبَرِ الحَدِيدِ وَ لَو مَرُّوا بِجِبَالِ لَقَطَعُوهَا لَا يکُوُّنَ سُيوفَهُم حَتَّي يرضَي اللهُ عَزَّوَجَلَّ»؛[19] مردي از اصحاب او توانايي چهل مرد را دارد و قلب او از پاره آهن استوارتر است و اگر بر كوه‌هاي آهن بگذرند آن را بر كنند و شمشيرهاي خود را در نيام نكنند تا آنكه خداي تعالى خشنود گردد.
اين سخنان ارزشمند گوياي اين مطلب است که افرادي که ادعاي انتظار و زمينه‌سازي دارند هرگز نبايد دچار تن‌پروري و سستي شوند.
از روايات استفاده مي‌شود که حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) پس اتمام حجت با جهانيان به ناگزير با معاندان و دشمنان، جنگ خونيني خواهد کرد و بر خلاف گمان برخي که چنين رخدادي را منتفي مي‌دانند، آن حضرت همانند جد بزرگوار خود با دشمنان خداوند برخورد شديدي خواهد کرد. و نيز از روايات استقاده مي‌شود که آن حضرت در اين مواجهه از ياران خود نيز استمداد مي‌طلبد و آنان نيز با اقتدا به مولاي خود در نهايت شجاعت با دشمنان مبارزه خواهند کرد.
حال جاي اين پرسش مي‌ماند که ياراني با آن ويژگي‌ها، مي‌بايست پيش از ظهور فراهم آيند و اين نيست مگر افزايش توان و قدرت جسماني در عصر انتظار.
اگر چنانچه تمامي منتظران به اين امور مهم و اساسي توجه لازم را داشته باشند، بدون ترديد نقش مؤثري براي درک دوران ظهور ايفا کرده‌اند.
سخن را در اين بخش با کلامي نوراني از امام صادق(علیه السلام) در وصف ياران خاص حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به پايان مي‌بريم.
ايشان در اين باره فرمود: مرداني که گويي قلب‌هايشان مانند پاره‌هاي آهن است. هيچ چيز نتواند دل‌هاي آنان را نسبت به ذات خداوند گرفتار شک سازد. سخت‌تر از سنگ هستند. اگر بر کوه‌ها حمله کنند، آن‌ها را از هم خواهند پاشيد... گويي که بر اسبان خود، مانند عقاب هستند. بر زين اسب امام دست مي‌کشند و از اين کار برکت طلب مي‌کنند. گرد امام خويش مي‌چرخند و در جنگ‌ها جان خود را سپر او مي‌سازند و هر چه او را بخواهد برايش انجام مي‌دهند. مرداني که شب‌ها نمي‌خوابند؛ در نمازشان همهمه‌اي چون صداي زنبور عسل دارند. شب‌ها بر پاي خويش ايستاده و صبح بر مرکب‌هاي خود سوارند. پارسايان شب‌اند و شيران روز. اطاعت آنان در برابر امامشان، از اطاعت کنيز براي آقايش زيادتر است. مانند چراغ‌ها هستند... گويي که دل‌هاي‌شان قنديل است. از ترس خدا بيمناک و خواهان شهادت‌اند. تمناي‌شان شهيد شدن در راه خداست. شعارشان اين است: « اي مردم! براي خون خواهي حسين به پا خيزيد.» وقتي حرکت مي‌کنند، پيشاپيش آنان به فاصله يک ماه ترس و وحشت حرکت کند، آنان دسته دسته به سوي مولا مي‌روند. خدا به وسيله آنان، امام راستين را ياري مي‌فرمايد.[20]
و به راستي چنين ياراني پيش از اين مي‌بايست اين آمادگي‌ها را در خود فراهم كرده باشند.
زمينه‌سازان خاص
افزون بر آنچه ياد شد به عنوان زمينه‌سازي و زمينه‌سازان كه شامل همه مسلمانان و منتظران مي‌شود در برخي روايات گروه‌هايي خاص مورد توجه قرار گرفته، درباره آنان سخناني از معصومان(علیهم السلام) نقل شده است.
امام باقر(علیه السلام) مي فرمايد:« كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ الحَقَّ فَلا يُعْطُوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَ فَلا يُعطَونَهُ فَاِذا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلي عَواتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلا يَقْبَلُونَهُ حَتَّي يَقُومُوا وَلا يَدْفَعُونَها اِلاَّ اِلي صاحِبِكُمْ قَتْلاهُمْ شُهَداءٌ اَما اِنِّي لَوْ اَدْرَكْتُ ذَلِكَ لَاِسْتَبْقَيْتُ نَفْسي لِصاحِبِ هَذا الاَمْرِ»؛ گويي قومي را ميبينم كه از شرق در طلب حق قيام كردهاند؛ ولي بدانان نميدهند و باز مطالبه ميكنند، اما بدانها نميدهند. پس چون چنين ميبينند، شمشيرهاي خود را بر دوش مي گيرند. در آن هنگام آنچه را ميخواهند به آنان مي‌دهند؛ ولي نميپذيرند تا اينكه پيروز ميشوند و آن را جز به صاحب الامر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تسليم نميكنند. كشتگان آنان شهيدند. اگر من آنان را درك كنم، جانم را براي صاحب الامر ميگذارم.[21]
در اين روايت از برپايي قيامها و انقلابهايي در آستانه ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) خبر داده شده است. افزون بر اينها، روايات ديگري نيز بر اين نكته اتفاق دارند كه پيش از ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، حكومتي به رهبري يكي از صالحان ـ كه گمان ميرود از فرزندان، پيامبر هم باشد ـ در ناحيه مشرق تشكيل ميگردد و زمينه ظهور را مهيّا ميسازد. اين حكومت، تا ظاهر شدن مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و تسليم آن به حضرت ايشان، ادامه مي يابد.
« بر همين اساس، برخي تشكيل دولت شيعي مذهب صفويه را ـ كه پس از قرنها استيلاي حاكمان مستبد و متعصب عامي مذهب، روي كار آمد ـ همان دولتي دانستهاند كه در روايات از جمله زمينه سازان حكومت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به شمار آمده است.
در زمان ما نيز، برخي از نويسندگان با استناد به ويژگي‌هايي كه در روايات آمده، انقلاب اسلامي ايران را ـ كه در سال (1357) خورشيدي به رهبري امام خميني؛ به پيروزي رسيد ـ همان دولتي دانستهاند كه زمينه را براي ظهور و قيام حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آماده مي كند كه ان شاء اللّه تا ظهور آن حضرت ادامه مي يابد.»[22]
در هر صورت، گرچه قراين فراواني اين احتمال را قوّت ميبخشد؛ ولي دليل قطعي و درستي در دست نيست كه ثابت كند منظور از حكومت زمينه ساز ـ كه ائمه(علیهم السلام) از آن خبر دادهاند ـ انقلاب اسلامي، به رهبري امام خميني است.
بي‌گمان اين، نخستين باري نيست كه علماي شيعه، چنين احتمالي را مطرح ساختهاند. پيش از اين نيز، هرگاه حركت و انقلابي از ناحيه شرق ـ به ويژه منطقه خراسان صورت ميگرفت ـ اين احتمال قوّت ميگرفت.
البته هيچ يك از آن حركتها به اندازه انقلاب اسلامي، زمينه ساز انقلاب مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نبودهاند؛ بلكه اصلاً مقايسه آن‌ها با انقلاب اسلامي باطل است. از اين رو احتمال اينكه مراد از « دولت زمينه ساز» از جمله انقلاب اسلامي ايران باشد و تا ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تداوم يابد، بسيار است.[23]
نتیجه:
يكي از سفارش‌هاي اساسي قرآن به مؤمنان، حفظ آمادگي آنان براي ياري حق در برابر باطل است. از اين رو برای هر فرد از مؤمنان آمادگي‌هاي مناسب هر عصر در مقابل دشمنان حق امري اساسي است. آمادگی‌های اعتقادی و رفتاری از جمله اموری مهم و ضروری است که باید مورد توجه زمینه سازان ظهور واقع شود لذا، کساني که صاحب آمادگي روحي و رواني بالايي نشوند، هرگز نمي‌توانند يار و ياور خوبي براي آن حضرت باشند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. انفال(8) آيه 60.
[2]. محمد بن ابراهيم نعماني، الغيبة، ص320، ح10.
[3]. محمد بن يعقوب كليني، الكافي، ج8، ص381، ح576.
[4]. مرتضي مطهري، قيام و انقلاب مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص56.
[5]. از يك نگاه اين ويژگي‌ها همان ويژگي‌هاي منتظران است.
[6]. ذاريات (51) آيه 56.
[7]. علي بن عيسي اربلي، كشف الغمة، ج2، ص478؛ محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 57، ص 229، ح66.
[8]. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 52، ص 307، ح82.
[9]. شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 409؛ و نيز نك: محمد بن يعقوب كليني، الكافي، ج1، ص378، ح2.
[10]. محمد بن ابراهيم نعماني، الغيبة، ص 331، ح7.
[11]. محمد بن يعقوب كليني، الكافي، ج 1، ص 371، ح2.
[12]. همان، ج 1، ص 337، ح5؛ شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 342، ح24؛ محمد بن ابراهيم نعماني، الغيبة، ص 166، ح6.
[13]. شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 512، ح43.
[14]. شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص 286، ح 2و 3؛ شيخ طوسي، كتاب الغيبة، ص 456.
[15]. محمد بن يعقوب كليني، الكافي، ج1، ص335، ح1.
[16]. محمد بن ابراهيم نعماني، الغيبة، ص200، ح16.
[17]. به ياري خداوند در جلد پاياني اين مجموعه، به طور مفصل به اين بحث مي‌پردازيم.
[17]. انفال (8) آيه 60.
[19]. شيخ صدوق، کمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص 673، ح 26.
[20]. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 308.
[21]. محمد بن ابراهيم نعماني، الغيبة، ص 273؛ ح 50؛ محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 52، ص 243.
[22]. مجموعه مقالات و گفتارها پيرامون حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص 207.
[23]. جمعی از نويسندگان، چشم به راه مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، ص 306 ـ 303.
- برگرفته از کتاب درسنامه مهدویت(3)
