بسمه تعالی
نقش موعود باوری در تغذیه معنوی جامعه
محسن شریعتی
از آنجا كه سرشت آدمی با فطرت الهی اجین گشته، ابنای بشر همواره تشنه و دنبالهرو ندای درونی خود هستند و معنویت به عنوان یكی از شاخصههای مهم ندای درونی، همواره دغدغه انسان در طول تاریخ بوده است.
انسان موجودی است اجتماعي و ناگزیر به این امر می باشد و برای سامان دادن به وضع جامعه خود نیازمند قانونی جامع و كامل است و قانونی را كه سعادت جامعه بشری را تامین كند خرد درك نمیكند پس به حكم عقل و لطف پروردگار هستی، پیامبران و ادیانی بروز پیدا كرد تا ضمن جوابدهی به این خواست درونی انسان و جلوگیری از انحرافات، به ترسیم بهترین راه برای هدایت و سعادت بشر همت گماشتند؛كه دين مبين اسلام به عنوان كاملترين و خاتم ادیان، بهترین برنامه برای هدایت معنویت در فرد و اجتماع ارائه میكند.
ادیان با طرح موضوع موعود كه بخش قابل توجی از آموزههای آنها را تشكیل میدهد، به نحوی خواستگاه این اندیشه متون اصلی و مقدس هر دین میباشد ؛ در پی جواب دهی به نیاز معنوی فرد و اجتماع است چون طرح به این موضوع آن هم در حد زیاد در متون اصلی ادیان به معنای اهمیت و كاركرد آن در عرصه فرد و اجتماع دارد.
بدیهی است كه هر كدام از ادیان كه تصور واضحتری نسبت به منجی ارائه كنند، در نیل به كاركردهای معنوی موعود باوری، توفیق بیشتری (هم از لحاظ كمی و هم از لحاظ كیفی) مییابند؛ در این بین مذهب شیعه با نگرشی خاص و ویژهای كه نسبت به این موضوع دارد ، متمایز از همه ادیان و مذاهب است و حتی در بسیاری از مسائل فردی و اجتماعی نقش محوری و كلیدی به خود گرفته است.
یهودیت
موعود باوری موجب ثبات معنویت وآیین یهود
این آموزه خود باعث اتحاد قوم و ثابت ماندن اصل آیین یهود شد به عبارت دیگر یهودیان بعد از تخریب معبد و جلای بابل كه به اسارت رفتند دیگر هیچ امیدی نداشته تا جایی كه اصل دین و همه معنویات دینی یهود در معرض خطر نابودی قرار گرفت. انبیائی كه در این دوره میزیستهاند به تبلیغ و ترویج ظهور مسیحا و آمدن فردی از نسل داود كه آنها را به وطن و معبد بازگرداند، پرداختند و بدین وسیله نور امید را در دل یهودیان فروزان نموده و آنها را از ناامیدی رهایی دادند.
یهودیان همواره به این فراز كتاب ارمیا امیدوار بودهاند «اینك روزی فرا خواهد رسید كه من شخص عادلی را از نسل داود به پادشاهی منصوب‌خواهم نمود؛ او پادشاهی خواهد بود كه با حكمت و عدالت حكومت كرده، در سراسر دنیا عدالت را اجرا خواهد نمود ( ارمیا 23 : 5 )
موعود باوری موجب پایبندی به شریعت
یهود در دوران اسارت، اعمال شرعی را به موعود گره زدند و به این اعتقاد رسیدند كه پایبندی به شریعت ، در ظهور موعود ماشیح تاثیر دارد.پس هر فرد یهودی اگر مدعی دوستی نجات و ماشیح است باید به شریعت و آیین یهود به طور كامل عمل كند.
موعود باوری عاملی برای توبه و بازگشت به سوی معنویت
از آموزههای مهم هر دین و آیین؛ توبه و بازگشت به سوی حق برای افرادی كه از معنویت و حق فاصله گرفتهاند. در یهودیت برای نیل به این مسیر و بازگشت به سوی معنویات، مبحث منجی و ظهور مسیحا مطرح میگردد.
آنها معتقدند كه برای رهایی از آلام و رسیدن به نجات و ظهور مسیحا ، لازم است قوم یهود توبه كنند به همین جهت در تلمود آمده است : است توبه كاری عظیم است، زیرا كه نجات را نزدیك میكند.
مسیحیت
موعود باوری بستر بسیاری از مبانی دینی و معنوی مسیحیت
در مسیحیت این اندیشه نقش بنیادی دارد و بازتابی وسیع و گسترده در تاریخ و جوامع پیروان و نیز آیینها و مناسك دینی داشته ، به گونهای كه آن دین را موعودی ساخته است و دیانت این آیین در عقیده به تجسم الهی در جسد شارع و بانی آن ناشی شده استپس این اعتقاد به موعود ( مسیح ) در مسیحیت نقش بسیار مهمی دارد كه اگر فردی این آموزه را نپذیرد اصلا در آیین مسحیت جایی ندارد و به نحوی هیچ معنویتی برای او متصور نیست .
موعود باوری عاملی قوی برای تشریع و انجام معنویت
این آموزه اگر در دل یك مسیحی شكل گیرد بی شك او را به انجام اعمال و معنویت سوق خواهد داد «كیست آن غلام امین و دانا كه اربابش او را به سرپرستی خادمان خانه خود گمارده باشد تا در وقت مناسب جیره آنان را بدهد. خوشا به حال آن غلام، اگر وقتی اربابش بر می گردد او را در حال انجام وظیفه ببیند.
باور به این آموزه ، انگیزهای قوی برای ثبات ایمان و اعتقاد و پاكی و تقوا و پایداری و ثبات قدم ایجاد میكند هنری تیسن ، اعتقاد به ظهور مجدد مسیح را سرچشمه بسیاری از باورها و اعمال میداند و مینویسد: قبول این عقیده باعث میشود كه ما خودمان را پاك كنیم و مواظب و پایدار باشیم
اسلام
دین مبین اسلام موضوع موعود و مهدویت را در همه ابعاد و زمینههای آن مورد بحث و گفتگو قرار داده كه متمایز از دیگر ادیان و مذاهب است مخصوصا با نگرش شیعه اثنی عشریه كه با بهترین نحو ترسیم نموده است .
از آنجا كه این موضوع در شیعه دوازده امامی از اهمیت و گسترده بیشتری برخوردار است و روایات فراوان درباره مهدی موعود و موضوعهایی مانند غیبت و انتظار فرج ، این آموزه را در شمار اعتقادهای ضروری تشیع دوازده امامی در آورده و در بسیار از احكام و عقاید نقش محوری دارد؛ این نوشتار عهدهدار تبین نقش موعود باوری تشیع در تغذیه معنوی جامعه دارد.
موعود باوری بستر فكری انقلاب و اعطلای معنوی جامعه
دو فرضيه سلبي و ايجابي در اين‌باره انقلاب مردم مطرح شده است ؛ نظريه حصولي كه معتقد است مردم در عصر غيبت به زمينه‌سازي براي پيش افكندن زمان ظهور مكلف نيستند و نظريه تحصيلي كه پديده ظهور در اين نظريه، با خواست جمعي انسان‌ها رابطه‌اي مستقيم دارد. انسان‌ها براي تحقق ظهور و تعجيل در آن، بايد به استقبال آن بروند و زمينه‌هاي اين تحول را فراهم آورند؛ زيرا ظهور به اراده و فرمان الهي صورت مي‌پذيرد، اما اين اراده تنها در مجراي اسباب طبيعي و عادي، تحقق مي‌يابد. مهم‌ترين سبب در تحقق اين رخداد، اراده و خواست جمعي انسان‌هاست.این اندیشه آن چنان در جهان اسلام پذیرفته شده كه نه تنها هیچ كس با اصل آن مقابله نكرده است ، بلكه هر كسی با تكیه بر این اندیشه قیام كرد ، شمار قابل توجهی از مردم مسلمان ، به امید و آرمان رهایی از ستم و رسیدن به عدالت ، پیرو او شدهاند.
حضرت امام با قبول نظریه دوم تشكیل حكومت را وظیفه عصر خود دانسته و معتقد است كه برای اعطلای معنویت جامعه باید در حد توان سعی نمود .
این اندیشه بود كه شیعه را همیشه به داشتن وضعیت موجود و معنویت اجتماعی حاضر قانع نكرده و همواره وظیفه خود میداند كه برای ظهور و آمدن موعود باید با ظلم و ستم مبارزه كرد و به نفی طاغوتها همت گماشت و معنویت را در سطح اجتماع و فرد افزایش داد.
موعود باوری عاملی برای جهت‌دهندگي به حركت و معنویت
انتظار نوعي استراتژي براي زمينه‌سازي ظهور است كه حركت و پويايي مي‌طلبد، اما نه هر حركتي، بلكه حركتي كه او را در جبهة حق قرار دهد. براي قرار گرفتن در جبهة حق بايد قرب الهي را دست‌آويز خويش قرار دهد، در مسير الهي گام نهد، خود را به پرواي الهي و عدالت فردي بيارايد، خود را در كنار حضرتش ببيند و از بند شيطان و هواهاي نفساني برهاند كه چنين امري آدمي را به آن هدف متعالي نزديك مي‌گرداند.انتظار در ماهيت خود، انسان منتظر را متوجه مبدأ عالم و خداي جهان و سرچشمة هستي‌ها مي‌كند و منتظر به دنبال فرجي است كه به قدرت مطلق الهي تحقق مي‌يابد.همواره با این اعتقاد به موعود است كه شیعه برای كسب معنویت كوششی افزون داشته تا خود را در مسیر انتظار قرار دهد.
نقش حضور و مشاهده موعود در اعطلای معنویت فرد و اجتماع
در برخی روایات از وجود نازنین امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف رسیده كه حضرت میفرمایند: ما بر اخبار و احوال شما آگاه‌ايم و هيچ چيز از اوضاع شما بر ما پوشيده و مخفي نمي‌ماند.
و یا روایاتی از حضرت امیر المومنان كه میفرمایند : سوگند به خداي علي، حجت خدا در ميان آنان هست، در كوچه و بازار آنها گام برمي‌دارد و بر خانه هاي آنان وارد مي‌شود و در شرق و غرب جهان به سياحت مي‌پردازد و گفتار مردمان را مي‌شنود و بر اجتماعات آنان وارد شده، سلام مي‌دهد.
این اعتقاد در كسب و تغذیه معنوی اجتماع نقش مهمی دارد چون شیعه حضرت را حی و ناظر بر اعمال و كردار خود میداند كه از طرفی اهرمی قوی برای عدم ارتكاب معاصی است و از طرفی بایسته است كه در كسب فضائل و معنویت كوششی فزاینده داشته باشد تا در منظر حقیقی حضرت قرار گیرد
نقش موعود باوری در امید و تاثیر امید بر معنویت
امید نقش بسار مهمی در فرد و اجتماع دارد، و برخی از آمزههای دینی برای ایجاد امید است كه از مهمترین این آموزهها اعتقاد به موعود و موعود باوری است .
بدیهی است كه امید تاثیر مستقیمی بر رشد و تغذیه معنوی فرد و اجتماع دارد و هرچه این اعتقاد در دل شیعیان از جایگاه والاتری برخوردار باشد در نیل به معنویت توفیق بیشتری مییابند.
ادعیه مهدوی و نقش آن در تغذیه معنوی فرد و اجتماع
یكی از موارد افزایشی معنویت هم در فرد و همم در اجتماع توجه به ادعیه و بزرگداشتهای معنوی است كه در این بین دعاهای مهدوی نقش به سزایی دارند مردم در دعاهای روزانه ( دعای عهد) و هفتگی (دعای ندبه) و مراسم سالانه ( نكوداشت ایام نهم ربیع و پانزده شعبان) به یاد حضرت پرداخته و این خود عاملی مهم در انسجام بخشی اجتماعی و تغذیه معنوی افراد به شمار میرود.
منابع و مآخذ
قاسمی قمی ، جواد، مبانی آموزه بازگشت مسیح در كتاب مقدس ، مشرق موعود ، شماره 9، سال سوم ، بهار 88
موحدیان عطار ، علی ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان ، قم ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، 1388 ، 1ج
ناس ، جان بایر ، تاریخ جامع ادیان ، علی اصغر حكمت ، تهران ، علمی فرهنگی ، چ نوزدهم ، 1388 ه ش ، 1ج
آژیر ، اسد الله ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در یهودیت ، قم ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، 1388 ، 1ج
شاكری، روح الله ، منجی در ادیان ، بنیاد مهدی موعود ، قم ، 1ج
جاودان ، محمد ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در تشیع ، قم ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، 1388 ، 1ج
صمدي ، قنبرعلي، زمينه‌ها و بايسته‌هاي ظهور ، مشرق موعود ، شماره 4 ، آینده روشن ، قم ، زمستان 86
فرمانیان ،مهدی ، بازتاب مهدویت در تاریخ سیاسی اسلام ، قم ، دانشگاه ادیان و مذاهب ، 1388 ، 1ج
محمدي منفرد ، بهروز ، معناي زندگي، نيهيليسم و انديشة مهدويت ، مشرق موعود ، شماره 7 ، آینده روشن ، قم ، پاییز87
طباطبایی ، محمد حسین ، شیعه در اسلام ، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى ، بحار الأنوار ، دار إحياء التراث العربي ، بيروت، 1403 ق ، چاپ: دوم ، 111ج
ابن أبي زينب، محمد بن ابراهيم، الغيبة، غفارى، على اكبر،نشر صدوق، تهران،1397 ق، چاپ: اول
- طباطبایی ، محمد حسین ، شیعه در اسلام ، صفحه 140
- شاكری، روح الله ، منجی در ادیان ، ص 44
- آژیر ، اسد الله ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در یهودیت ، ص192
- موحدیان عطار ، علی ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، ص 475
- ناس ، جان بایر ، تاریخ جامع ادیان ، علی اصغر حكمت ، ص 575
- متی 24 : 45
- قاسمی قمی ، جواد، مبانی آموزه بازگشت مسیح در كتاب مقدس ، مشرق موعود ، شماره 9،ص 139
- جاودان ، محمد ، گونه شناسی اندیشه منجی موعود در تشیع ، ص443
- صمدي ، قنبرعلي، زمينه‌ها و بايسته‌هاي ظهور ، مشرق موعود ، شماره 4 ، ص 60
- فرمانیان ،مهدی ، بازتاب مهدویت در تاریخ سیاسی اسلام ، ص 319
- محمدي منفرد ، بهروز ، معناي زندگي، نيهيليسم و انديشة مهدويت ، مشرق موعود ، شماره 7 ،ص76
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى ، بحار الأنوار ، ج53، ص 175
- ابن أبي زينب، محمد بن ابراهيم، الغيبة، غفارى، على اكبر،ص 144
