مقدمه:

درفرايند تربيت براي دست يابي دقيق وكامل به اهداف تربيتي بايد همه ساحت هاي انسان مورد توجه قرار گيرد و همچنين حجت حي در اين فرايند نقش اساسي و محوري را ايفا مي كند.با توجه به اينكه بزرگداشت تولد امام زمان (علیه السلام) يكي از مهم ترين فرصت هاي ايجاد ارتباط با امام زمان به عنوان مربي حقيقي انسان و بهترين بستر براي بهره برداري از سرچشمة معارف ناب ايشان است اين سوال اساسي مطرح مي شود كه بزرگداشت تولد امام زمان در فرايند تربيت انسان چگونه نقش آفريني مي كند و چگونه مي توان به بهره برداري حداكثري از اين فرصت در جهت تربيت انسان دست يافت؟ اين نوشتار كه در سدد است به سؤال اساسي فوق پاسخ گويد، ابتدا به تبين ساحتهاي تربيت انسان پرداخته ،پس از آن ارتباط سه گانه با امام در بستر اعياد را به اختصار توضيح داده و سپس تأثير بزرگداشت روز تولد امام زمان (علیه السلام) در ساحتهاي مختلف تربيتي انسان مورد بررسي قرارداده است.

ساحت هاي تربيتي انسان:

انسان داراي ابعاد و ساحت هاي مختلف بوده و علاوه بر جسم ظاهري، داراي روحي است كه خداوند به واسطه آن انسان را از ساير موجودات متمايز كرده است، اهل فكر و انديشه بوده، داراي گرايش ها وعواطف مختلف است و رفتار او تنها از غرايز حيواني سرچشمه نمي گيرد، او با ديگر موجودات جهان نيز در ارتباط است، از آن ها تأثير مي گيرد و بر آن ها تأثير مي گذارد. در رابطه با اين ساحت ها ،تقسيم بندي هاي زيادي وجود دارد و در يك نگاه كلي مي توان آنرا در حوزه فردي شامل ساحت بينشي، گرايشي و رفتاري و در حوزه ارتباطات انسان با ساير موجودات به ساحات سياسي، اجتماعي، فرهنگي، الهياتي و ... تقسيم كرد.
بنابراين تربيت در واقع فرايند رشد هماهنگ اين ساحت ها و ابعاد بوده و غفلت از هر يك از اين ابعاد در امر تربيت، اين فرايند را نافرجام مي گذارد و چنين تربيتي به منزله رشد ناهمگون يك موجود زنده بوده كه هرگز او را به رشد و كمال نمي رساند. پس هرگاه سخن از تربيت به ميان مي آيد و يا مسئله اي تربيتي مورد كنكاش قرار مي گيرد بايد اين ساحت ها و ابعاد وجودي انسان مورد توجه قرار گيرد.
بزرگداشت تولد امام زمان بستر ارتباط سه گانه با (امام، خدا و مهدي ياوران)
ايام بزرگداشت ائمه اطهار به ويژه تولد امام زمان (علیه السلام) بستر و زمينه اي است كه افراد جامعه علاوه بر اظهار شادي و شعف از تولد امام و ايجاد رابطه عاطفي و روحي با ائمه اطهار، با بهره مندي از چشمه سار معارف ناب اهل بيت، از ناحيه فكر و انديشه خود را به امام گره مي زند و اين دو ارتباط عاطفي و فكري، خود زمينة ارتباط عملي و رفتاري مي شود. از سوي ديگر انجام عبادات و اعمال سفارش شده در شب و روز عيد تمرين عبوديت و بندگي در برابر ذات باريتعالي است. علاوه بر اين عزم عمومي و همكاري افراد جامعه در برقراري مراسم جشن و شادي در اين ايام، روابط اجتماعي او را تحت تأثير قرار داده و وارد مرحله جديدي مي كند.
بنابراين گرچه مراسم تولد امام زمان از لحاظ زماني محدود به يك روز است و فراهم كردن لوازم آن در طول يك يا دو هفته انجام مي گيرد ،اما از نظر وسعت و عمق تأثيرگذاري بسيار وسيع و عميق بوده و علاوه ايجاد ارتباط فكري ، عاطفي و عملي با امام ،ارتباطات فرد با جامعه و هم نوعان خود را به زيبا ترين نحو ممكن سامان داده و از همه مهم تر با انجام اعمال، ارتباط او را با ذات باريتعالي تنظيم مي كند. و در واقع تمرين عبوديت و بندگي در كلاس درسي است كه مربي آن امام زمان (علیه السلام) است.
آثار بزرگداشت تولد امام زمان بر ساحت هاي مختلف و ابعاد تربيتي انسان
1. حوزه بينش ها:

همانگونه كه ذكر شد يكي از ارتباطاتي كه انسان در اين ايام برقرار مي كند، ارتباط فكري و معرفتي با امام است، اين امر كه به واسطة فيض بردن از معارف اهل بيت كه در غالب سخنراني ومولودي ارائه مي شود ويا با مطالعه و تفكر بر ادعيه و زيارات مهدوي حاصل مي شود، فكر و انديشه انسان را سيراب نموده و باعث مي شود جايگاه خداوند متعال و امام در عالم هستي و عرصه تربيت انسان مشخص شود، ارزش هاي حاكم بر نظام تربيتي شناخته شده و انسان كرامت و جايگاه خود در عرصه هستي در پرتو اين معارف باز يابد.
1ـ1. شناخت جايگاه امام در عرصه تربيت :

يكي از آثار تربيتي بزرگداشت ايام تولد امام زمان برساحت فكر وانديشه انسان، آگاهي به جايگاه امام وتوجه پيدا كردن نسبت مرجعيت ايشان در كسب معارف و مؤلفه هاي تربيت است . بنابر انديشه مهدويت ،
مربي حقيقي انسان خداوند متعال است انت الرب و نحن المربوبون [1] و خداوند متعال با عطا كردن علم و شناخت لازم به ائمه اطهار آنان را در عرصه تربيت، مربي انسان قرار داده و وجود ايشان تنها راه رشد و هدايت هستند. اين حقيقت در ادعيه مهدوي از جمله زيارت ندبه به زيبايي بيان شده است قد اتاكم الله يا ال ياسين خلافته و علم مجاري امره فيما قضاه و دبره و رتبه في ملكوته [2]پس تنها راه سعادت و نجات، راه ائمه اطهار است (فلانجاة و لا مفزع الا انتم و لا مذهب عنكم)[3] امام زمان وارث همه ائمه بلكه تمام انبياء الهي بوده وآنان زمينه سازان ودعوت كنندگان به سوي امام زمان (علیه السلام) بوده اند و انت حجته و ان الانبياء دعاة و هداة رشدكم [4]
بنا براين بزر گداشت تولد امام زمان(علیه السلام) كه بهترين زمان براي تبيين اين حقايق ناب بوده، مناسب ترين بستر وزمينه براي قراردادن دست بشريت در دستان مربي حقيقي انسان است و اين امر بزرگترين خدمت به ره پويان راه كمال و قرب الهي است.
1ـ2. شناخت ارزش هاي حاكم بر نظام تربيتي مهدوي:
در هر نظام تربيتي هدف غايي واهداف مياني و جزئي زيادي وجود دارد كه در راستاي آن هدف غائي بوده و با توجه به ارزش ها و نيز مباني آن نظام تربيتي مشخص مي گردند. در انديشه مهدويت رسيدن به مقام قرب الهي به عنوان بالاترين ارزش ، هدف غائي از تربيت انسان ذكر شده است، اهداف مياني كه درواقع شاخصه هاي رسيدن به آن هدف كلي هستند دراستاي آن تعريف وارزش گذاري مي شود. اطاعت از امام زمان در عرصه هاي مختلف فردي واجتماعي ، رضايت امام زمان در همه شؤن زندگي، تقواي الهي درپرتو احساس حضور در محضرامام زمان، احسان و نيكي به عموم انسان ها به عنوان ياران بالقوه ويا بالفعل امام و صدق وراستي اهداف وارزش هايي است كه ره پويان عرصه تربيت در بستر بزرگداشت تولد امام زمان با آن آشنا مي شوند و نقش كليدي در جهت گيري فعاليت هاي تربيتي ورسيدن به مقام قرب الهي ايفامي كنند.
1ـ3. آشنايي با جايگاه انسان در عالم هستي و ظرفيت هاي وجودي او:
انسان موضوع علم تربيت است ، بنابراين شناخت انسان از مهمترين و اساسي ترين گام هاي فرايند تربيت به شمار مي آيد. امام به عنوان نمونه حقيقي انسان كامل و مصداق بارز مقام خليفة الهي آئينه تمام نماي ظرفيت ها و قابليت هاي وجودي انسان است و مي توان از طريق شناخت او به اين نياز اساسي (انسان شناسي) دست يافت.با توجه به همين مهم است كه عدم شناخت او را معادل مرگ جاهلي دانسته اند، چرا كه مرگ جاهلي عصاره زندگي جاهلي است بزرگترين عامل زندگي جاهلي، جهل انسان نسبت به خويشتن خويش است.
بنابراين يكي از رسالات مبلغين تبيين معارف نابي است كه در غالب ادعيه، زيارات و احاديث و از همه مهم تر قرآن كريم بيان شده اند و علاوه بر تبيين آن بايستي مولودي ها وهمچنين محتواي اشعاري كه در شب شعرها خوانده ميشود را به اين سمت و سو هدايت نمايند.2.

2.ساحت عاطفي و احساسات
اعياد عزم جمعي بر اظهار محبت و عشق و ارادت نسبت به امام (علیه السلام) است كه به گونه هاي مختلف بروز و ظهور مي نمايد، شادي و شعف جمعي در تولد امام علاوه بر اظهار محبت به امام باعث ايجاد همدلي و دوستي بين اعضاء جامعه گرديده و زمينه مهرورزي نسبت به همديگر را فراهم مي كند، چه كينه ها و كدورت ها كه به بركت اين اعياد كنار گذاشته مي شود و روابط قطع شده كه با رد و بدل پيامك تبريك در فضاي معنوي اين اعياد از سرگرفته مي شود و چه بسيار انسان ها كه شروع زندگي خود را كه حساس ترين لحظات عمر اوست را از اين اعياد شروع مي كند.
ساحت رفتاري
رفتار انسان در انديشه و عواطف او ريشه دارد و اعياد با تعميق بيشن ها و معارف انسان و با جهت دهي به عواطف و احساسات انسان او را به رفتاري مناسب در جهت تربيت صحيح سوق مي دهد كه برخي از آن ها در زير اشاره مي گردد.
3ـ1. اطاعت از فرامين ائمه اطهار:
يكي از آثار بزرگ داشت تولد امام زمان (علیه السلام) پذيرش فرامين ائمه اطهار عليهم السلام واطاعت از آنان است .انسان موجودي داراي اختيار است و تربيت دقيق و كامل او و رسيدن به سعادت واقعي ايشان در گرو اطاعت از ائمه اطهار است ، با توجه به همين حقيقت است كه در دعاي ندبه مي خوانيم؛ اراد من عباده عبادته فشقي وسيعد قد شقي من خافكم وسعد من اطاعكم [5] ، سعادت مند واقعي كسي است كه از ائمه اطهار اطاعت كند .
اطاعت، ثمره وميوه نهال محبت است كه دربستر معرفت ريشه دوانده و بزرگداشت تولد امام زمان بهترين بستربراي افشاندن بذر معرفت وتنومند كردن نهال محبت وبراداشت ميوه اطاعت وفرمان بري از ائمه اطهار است.
3ـ2. الگوپذيري در عمل:
يكي از مهمترين عوامل تأثيرگذار در تربيت انسان داشتن الگوئي جامع و كامل است، با توجه به همين نياز اساسي است كه در قرآن شريف پيامبر اكرم به عنوان الگو و اسوه مسلمانان معرفي شده است. لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا [1]،در انديشه مهدويت اين اسوه و الگو در پيامبر اكرم و در زمان بعثت ايشان منحصر نمي شود بلكه در هر زمان حجت حي را به عنوان الگوي زندگي فرد مي شناسد.
3ـ3. مراقبه در اعمال:
بزرگداشت تولد امام در واقع تذكر و توجه به وجود امام زنده اي است كه هر لحظه براي اعمال و رفتار انسان نظارت دارد. چراكه امام مصداق بارز مؤمنون از آيه شريفه: وَقُلْ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ والمؤمنون... [2]است . اعتقاد به نظارت امام بر اعمال و نيز عرضه شدن پرونده اعمال در هر هفته يا در شب قدر بر امام از يكسو و عشق و علاقه انسان نسبت به امام و تلاش در جهت به دست آوردن رضايت او يكي از مهمترين عوامل بازدارنده ارتكاب اعمال ناشايست بوده در آثار تربيتي فراواني بر آن مترتب است.
3ـ4. تمرين عبوديت و بندگي:
هر يك از اعياد ، اعمال و اذكار مخصوص خود را دارد كه از جانب ائمه اطهار بر آن تاكيد شده و انجام آن اثر تربيتي بالائي دارد و به خاطر بالا بودن تاثير اين اعمال در روح و روان و فكرو انديشه انسان و شكل دهي به شخصيت او، براي اين اعمال ثواب و اجر زيادي در نظر گرفته شده است.انجام اين اعمال علاوه بر اثر روحي و معنوي براي شخص انجام دهنده در واقع تمرين عبوديت و بندگي براي انسان است و زمينه چشيدن طراوت و شيريني عبادت و بندگي را به وجود مي آورد.

نتیجه:
بنابراين بزرگداشت تولد ائمه اطهار به ويژه تولد امام زمان (علیه السلام) در 15 شعبان بستر و زمينه اي با ظرفيت بسيار بالا در جهت تأثيرگذاري بر فرايند تربيت انسان بوده و مي توان با بهره گيري از اين ظرفيت علاوه بر تأثيرگذاري بر ساحات مختلف فردي، ارتباطات او را جهت داد و با چشاندن شهد و حلاوت عبادت و بندگي خدا به انسان، در پرتو دعا و عبادات ،زمينه رسيدن به رشد و تعالي او را فراهم نمود.