مقدمه:

اصولاً اشخاص والا مرتبه و مشهور، داراى اسامى، القاب و كنیه هاى مختلفى هستند كه هر یك اشاره به بعدى از ابعاد شخصیتى و وجودى آنان دارد. در نوشتار حاضر به توضیح و تبیین عناوین و القاب امام زمان(علیه السلام) پرداخته می‌شود.

نام

نام آن حضرت «محمّد»، همان نام جدّ بزرگوارشان رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌و آله و سلم) است.[1] تمامی مورّخان و محدّثان معتقدند که پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌و آله و سلم) خود این نام را بر ایشان نهاده بودند.[2]

القاب

براي امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) القاب فراوانی ذکر شده که هر يک بر بُعد خاصي از شخصيت و ويژگي‏‌هاي اخلاقي و روحي آن حضرت دلالت دارد. القاب حضرت امام زمان(علیه السلام) بسیار است، از جمله:

 1. مهدی

«مهدی» به معنی هدایت شده از سوی خدا، مشهورترین لقب آن حضرت است. امام صادق(علیه السلام) در ضمن حدیثی فرموده‌اند: «آن حضرت را مهدی گویند، زیرا او مردم را به امری که گم کرده‌اند، هدایت می‌کند».[3]

2. القائم

«القائم» به معنی قیام کنندۀ به حق است. رسول خدا(صلّی‌ الله‌علیه ‌و آله و سلم) فرمودند: «از این جهت، قائم را قائم نامیده‌اند که پس از فراموش شدن نامش، قیام می‌کند».[4]

3. بقیة الله

«بقیة الله» یعنی بازماندۀ الهی. امام باقر(علیه السلام) می‌فرمایند: «امام زمان(علیه السلام) هنگامی که ظهور می‌کنند، می‌فرمایند: من بقیة الله در زمین و خلیفۀ خدا و حجّت او بر شما هستم. پس هیچ مسلمانی بر او سلام نمی‌کند، مگر اینکه چنین می‌گوید: «السَّلامُ عَلَیک یا بَقیة اللهِ فِی أرضِه».[5] امام عصر (علیه السلام) به این دلیل به این لقب مشهور شدند که ایشان آخرین حجّت خدا و ذخیرۀ الهی برای عالم هستند».

4. منتقم

«منتقم» یعنی انتقام گیرنده. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «... هرگاه قائم قیام کند، برای خدا و رسول او و همۀ ما خاندان پیغمبر، انتقام خواهد گرفت».[6]

هم‌چنین پیامبر اکرم(صلّی‌الله‌ علیه‌ و آله و سلم) در خطبۀ غدیر فرمودند: «اوست که خون‌بهای تمام اولیای حق را می‌گیرد».[7]

5. منصور

«منصور» به معنی یاری شده است. پیامبر اکرم(صلّی‌الله‌ علیه‌ و آله و سلم) فرمودند: «پسر نهمین از فرزندان حسین، که قائم اهل‌بیت من و مهدی امّت من است... و با نصرت خدا مؤید و با یاری ملائکه منصور می‌گردد».[8]

در دعای ندبه نیز آمده است: «أینَ المَنصورُ عَلی مَنِ اعتَدَی عَلیه و افتَرَی»؛ کجاست آن یاری‌شده و پیروز بر تجاوزگران و دروغ‌گویان؟

هم‌چنین در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «أن یرزُقَنی طَلَب ثارِک مَعَ إمامٍ منصورٍ»؛ روزیمان کن تا با امام منصور از اهل‌بیت‌(علیهم السلام) خون‌خواه تو باشیم.

6. منتظَر

«منتظَر» یعنی کسی که انتظار او را می‌کشند. از امام جواد(علیه السلام) پرسیدند: چرا وی را منتظَر گویند؟ فرمودند: «زیرا وی برای مدّتی طولانی غیبت می‌نماید و علاقه‌مندان به وی، منتظر ظهورش خواهند بود و آن‌ها که تردید دارند، انکار می‌کنند».[9]

7. حجة الله

در زیارت آل‌یاسین، این‌گونه به امام سلام می‌دهیم: «السَّلامُ علیک یا حُجّةَ الله و دلیلَ إِرَادَتِه»؛ سلام بر تو ای حجت خدا و دلیل و راهنمای افراد به سوی او.

حجّت، در لغت به معنی دلیل، برهان و راهنما است.[10] راغب اصفهانی نیز حجّت را «راهنمایی آشکار به راه مستقیم و آنچه که به وسیلۀ آن می‌توان به درستی یکی از دو مخالف پی برد» معنا کرده است.[11]

امامان معصوم‌(علیهم السلام) هر کدام، حجّت و راهنمای زمان خود بوده‌اند. امام زمان(علیه السلام) نیز حجّت خداوند بر خلق هستند چنانچه در توقیعی در جواب اسحاق بن یعقوب، خودشان را این‌گونه معرفی می‌کنند: «أمَّا الحَوَادِثُ واقِعَةُ فَارجِعُوا فیها إلی رُوَاةِ أحَادیثِنا فَإِنَّهُم حُجَّتی علیکم و أنَا حجّةُ الله عَلَیهِم»؛[12]

در حوادث و مشکلاتی که برایتان رخ می‌دهد، به راویان احادیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنان حجّت من بر شما هستند و من حجّت خداوند بر ایشانم.

نتیجه :

از مباحث مطرح شده نتایج ذیل حاصل شد:

1. نام اصلی امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) «محمد» است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای ایشان انتخاب کردند. در اخبار متعدد شیعه و سنی آمده است که رسول خدا فرمودند: «مهدی هم‌نام من است».

2.عناوين و اوصاف ذکر شده به طور خاص در مورد حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وارد گرديده، اگرچه بسيارى از آن‌ها در مورد ساير امامان بزرگوار اسلام نيز مي‌تواند صادق باشد.

پی‌نوشت‌ها:

[1]. ر.ک: صافی گلپایگانی: منتخب الأثر، صص184-182؛ علامه مجلسی: بحارالأنوار: ج51، ص2، 5، 15 و 35.

[2]. شریف القریشی: حیاة الإمام، ص527.

[3]. حرعاملی: اثباة الهداة، ج7، ص110.

[4]. معانی الأخبار، ص65.

[5]. محمّدتقی اصفهانی: مکیال المکارم، ج1، ص156؛ برگرفته از شیخ صدوق: کمال الدین و تمام النعمة، ج2، ص384.

[6]. بحارالأنوار، ج52، ص376.

[7]. مکیال المکارم، ج1، ص76؛ برگرفته از طوسی: الإحتجاج، ج1، ص80.

[8]. بحارالأنوار، ج52، ص379.

[9]. کمال الدین و تمام النعمة، ص378.

[10]. ابن‌منظور: لسان العرب، ج3، ص53.

[11]. راغب: مفردات، ص107.                  

[12]. علامه إربلی: کشف الغمّة، ج2، ص531.