مقدمه:
بنابر آن‌چه از متون دینی به دست می‌آید آخرالزمان مرحله پایانی زندگی دنیا است. گرچه واژه آخر الزمان در قرآن بکار نرفته اما مطالب متنوعی درباره این مفهوم، از آیات و روایات برداشت می‌شود. در این راستا، در آيات قرآن کریم و سخنان معصومین(عليهم السلام) نشانه‌هايي براي آخرالزمان گفته شده است کــــه در اصطــلاح «علايـــــم آخِرالزمان» خوانده ميشود. ختم نبوت و نزول واپسين شريعت كه با ظهور پيامبرگرامی اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) پديدار شد، نخستين نشانه آخرالزمان به شمار ميرود؛ لذا مفسران، مقصود ازنشانههاي قيامت را در ذيل آيه{فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها}؛«آيا [كافران] جز اين انتظار ميبرند كه رستاخيز به ناگاه بر آنان فرارسد؟ و علامات آن اينك پديد آمده است.» بعثت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) دانستهاند كه در مقايسه با عمر جهان، فاصله بسيار كمي تا قيامت دارد. برای دوره آخرالزمان، ویژگی‌های ذکر شده و پديده‌هاي فراوان ديگري نيز پيشبيني شده است، كه بيشتر به دوره پاياني آن (آستانه ظهور مهدي (عليه السلام)) مربوط ميشود. این موارد در نوشتار حاضر مورد بحث واقع گشته است.
بررسی این نشانه‌ها
1- بحران معنويّت
پيش از ظهور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) جوّ حاكم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود:
{ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ في غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ}؛
« براي مردم، [وقت] حسابشان نزديك شـده است، و آنان در بيخبــــري روي‌گردانند.»
در اين آيه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند متّصف شدهاند. در روايات نيز منظور از «اشراط الساعة» كه در آيه 18 سوره محمد (صلي الله عليه و آله و سلم)، به آن اشاره شده است، رواج بيش از حدّ كفر، فسق و ظلم دانسته شده و موارد متعدّدي از آن بر شمرده شده است.
پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) درباره ويژگيهاي انسان‌هاي اين دوران فرمود:
زماني بر مردم خواهد آمد… كه دِرهمهاي آنان دينشان خواهد بود و همّت ايشان شكمشان و قبله آن‌ها زنانشان. براي طلا و نقره، ركوع و سجود به جاي مي‌آورند. آنان همواره در سرگرداني و مستي خواهند بود. نه بــــر مذهب مسلمانياند و نه بـر مسلك نصراني.
2- وقوع اختلافها و درگيريهاي بسيار
يكي ديگر از نشانههاي آخرالزمان، اختلافها و درگيــريهاي فـــراوان ميان گروههاي گوناگون است:
{ فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظيمٍ}؛
«اما دستهها[ي گوناگون] از ميان آن‌ها به اختلاف پرداختند، پس واي بر كساني كه كافر شدند از مشاهده روزي دهشتناك.»
روايات، اين آيه را به ظهور فرقههاي گوناگون در جهان اسلام مربوط دانستهاند كه در آخـرالـــزمان پديد آمده، موجب اختلافهـــــاي بسيار خواهند شد.
آيه { يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً وَ يُذيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ}؛ «… شما را گروه گروه به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضي از شما را به بعضي [ديگر] بچشاند» نيز به وقوع اختلافها و كشتار در آخرالزمان تفسير شده است.
در اين دوران، انسان‌هاي فراواني به كــژي مي‌گــرايند، اما ايـن گونه نيست که تمام انسان‌ها در مسير باطل گام بردارند؛ بلکه برخي به سبب ويژگي‌ها و صفاتي که در خود پديد مي‌آورند، از نجات يافتگان اين مرحله خواهند بود. دراين باره وقتي پيامبر گرامي (صلي الله عليه و آله و سلم) از چهره‌هاي پيروز اين دوران ياد مي‌کند، با شگفتي تمــام به حضـــرت علـي (عليه السلام) چنين ميفرمايد:
اي علي! بدان شگفت‌آورترين مردم در ايمان و بزرگترين آنان در يقين، مردمي هستند كه در آخِرالزمان ـ با آن كه پيامبر خود را نديده و از امام خود در پرده‌اند ـ به نوشته‌ای كه خطي سياه بر صفحهاي سپيد است، ايمان مي‌آورند.
3- ظهور دجّال
در هر سه دين آسماني يهود، مسيحيت و اسلام، ظهور فاسدترين و مخرّبترين جريان منحط در طول تــــاريخ، پيش بيني و از خطــر آن پرهيز داده شده است. دجّال كه تجسّم كفر، فريب و گمــراهي است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خويش ميخواند.
اين پديـــده سرانجـــام به دست عيسي (عليه السلام) محو و نابود خواهد شد.
4- وقوع مصيبت‌هاي بزرگ
برخي از آيات، عذاب بر كافران و گنهكاران آخرالزمان كه نزول عذاب را انكار ميكنند، تطبيق داده شده است:
{ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً أَوْ نَــهاراً مــاذا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ}؛
«اگـــر عذاب او شب يا روز به شما دررسد، بزهكاران چه چيزي از آن به شتاب ميخواهند؟»
5- خروج سفياني
بيشتر مفسّران، از ظهور لشكري طغيانگر كه آخرالزمان در كشورهاي اسلامي به ستم و تعدّي پـــرداخته، سرانجام در صحرايي بيرون از مكّه، گرفتار عذاب الهي ميشود، خبر داده و آيه:{ وَ لَوْ تَري إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَريبٍ}؛ « واي كاش ميديدي هنگــــامي را كه [كافران] وحشتزدهاند [آن‌جا كه راهِ] گريزي نمانده است و از جايي نزديك گرفتار آمدهاند» را درباره آن لشكر دانستهاند. در روايات شيعه و سنّي، نام رهبر اين لشكريان، سفياني ذكر شده است.
6- نداي آسماني
بنابر روايات شيعه، جبرئيل نخستين كسي است كه با امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بيعت و با صدايي بلند به گونهاي كه به گوش همه جهانيان برسد، اين آيه را تلاوت ميكند:
{ أَتي أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ}؛
« فرمان خدا رسيد؛ پس ديگر شتاب مكنيد.»
7- ظهور منجي بزرگ بشر
مهمترين رخداد آخرالزمان، ظهور دوازدهمين امام شيعيان (عليه السلام) براي رهايي انسان‌ها است:
{ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً}؛
« حق آمد و باطل نابود شد. آري، باطل همواره نابودشدني است.»
اين آيه كه از پيروزي چشمگير حق بــر بـــاطل سخن ميگويد، در روايات، به ظهور مهدي (عليه السلام) تأويل شده است.
8- نزول حضرت عيسي (عليه السلام)
يكي از رخدادهاي آخرالزمان، فرود آمدن عيسي (عليه السلام) است. مفسّران با استفاده از آيات { وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها}؛ « و همانا آن، نشانهاي براي [فهم] رستاخيز است؛ پس زنهار در آن ترديد مكن!» و { وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ}؛ « و از اهلِ كتاب، كسي نيست، مگر آن‌كه پيش از مرگ خود حتماً به او ايمان ميآورد.» ظهور دوباره عيسي (عليه السلام) در آخرالزمان را پيشبيني كردهاند. در روايات نيز تصريح شده است كه وي در بيتالمقدّس به نماز امامزمان (عليه السلام) اقتدا و در جنگهاي ايشان نيز شركت خواهد كرد.
براساس اين تفسير، فرود آمدن عيسي (عليه السلام)، يكي از نشانههاي نزديكي قيامت شمرده شده و از ايمان آوردن همه اهل كتاب به حضرت عيسي (عليه السلام) در آخرالزمان كه يكي از فرماندهای امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به شمار ميرود، خبر داده شده است.
9- خروج جنبندهاي از زمين
قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبدهاي حكايت ميكند كه هنگام رويگرداني مردم از معنويّت، از زمين خارج شده، با مردم سخن ميگويد:
{ وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ}؛
« و چون قول [عذاب] بر ايشان واجب گردد، جنبندهاي را از زمين براي آنان بيرون ميآوريم كه با ايشان سخن گويد كه: مردم [چنانكه بايد] به نشانههاي ما يقين نداشتند».
در تفاسير، مطالب بسياري درباره اين موجود شگفت بيان شده است كه تا حدّ بسياري غيرواقعي و بياساس به نظر ميرسد و در ظاهر، برگرفته از منابع اسرائيلي است.
10- هجوم يأجوج و مأجوج
قومي وحشي و فاسد، با تخريب سدّ ذوالقرنين، در اندك زماني سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد كرد، تا آن كه بنابر روايات، در عصر ظهـــور مهدي (عليه السلام)، به طـور كلّي از بين خواهد رفت:
{ حَتَّي إِذا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ}؛
« تــا وقــتي كــه يأجوج و مأجوج [راهشان] گشوده شود و آن‌ها از هر پشتهاي بتازند».
11- رجعت
در آخرالزمان، برخي از نيكوكاران و بدكــاران زمانهاي گذشته، دوباره زنده ميشوند:
{ وَ يَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا}؛
« و آن روز كه از هر امّتي، گروهي از كساني را كــه آيات مــا را تكذيب كردهاند محشور ميگردانيم.»
اين آيه، فقط به برانگيخته شدن عدّهاي از مكذّبان و نه همه آن‌ها اشاره كرده است؛ بدين دليل، روايات و مفسّران شيعه، ميان مصداق اين آيه و قيامت، تفاوت قائل شده و آيه را به آخرالزمان مربوط دانستهاند كه عدّهاي از نيكوكاران و بدكاران اعصار گذشته، زنده شده، هــر يك نتيجه دنيايي اعمال خويش را خواهد ديد.
12- صلح و آرامش پايدار در سرتاسر جهان
پس از پيروزي حضرت مهدي (عليه السلام) و يارانش، آرامش و معنويّت بر جهان حاكم خواهد شد:
{ وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا… وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً….}؛
« خدا به كساني از شما كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كردهاند، وعده داده است كه… و بيمشان را به ايمني مبدل گرداند….»
{ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ}؛
«... زمين از آنِ خداست؛ آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد ميدهد؛ و فرجام [نيك] براي پرهيزگاران است.»
اين آيات و آيات ديگر كه از ميراثبري صالحــان و مستضعفان و جانشيني آنان در زمين ياد ميكند، همگـــي بيـــانگـر اين واقعيّتند كه سرنوشت اين جهان، پس از جهادي الهي به امامت امامزمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانيان همگي در سايه حكومت حضرت در صلح و معنويّت به سرخواهند برد.[1] و[2]
نتیجه:
از بررسی آیات و روایات در مورد وقایع آخرالزمان نتایج ذیل حاصل شد:
1- بحران معنویت همراه با وقوع اختلافات و درگیری‌های فراوان و مصائب بی شمار در جوامع بشری. 2- خروج دجال و سفیانی همچنین هجوم یأجوج و مأجوج از مواردی بود که جوامع بشری را به نابودی و انحطاط کشانده و ظلم تباهی برای جوامع ببارمی‌آورد.
3- خروج دابة الارض هنگام بحران معنویت.
4- و سر انجام رسیدن فرمان الهی و ندای آسمانی و ظهور بزرگ منجی عالم بشریت حضرت مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) همراه با رجعت برخی از انسان‌ها که در نتیجه آن، آرامش و معنویت و عدالت را در جهان حاکم می‌شود از جمله نشانه‌های آخرالزمانی بود که در نوشتار حاضر مورد بحث واقع شد.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. انتشار یافته در سایت؛ http://mahdi.ommolketab.ir/
[2]. http://www.jc.313ir/
