مقدمه:
درباره وجود حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ابعاد و زوایای گوناگونی می‌توان به تحقیق و کنکاش پرداخت. این بحث، از دامنه های متعددی همچون فلسفی، کلامی، تاریخی، سیاسی، جامعه شناسی روانشناختی و... برخوردار است. از میان این مجموعه مباحث که گاه شکل تخصصی به خود گرفته و مخاطبان خاص، آن را دنبال می کنند. برخی موضوعات بیشتر، مورد توجه عموم مردم است وبه دلیل جذابیت زیاد، اشتیاق به کسب اطلاعات بیشتر درباره آن‌ها همگانی است یکی از این موضوعات جذاب و پر طرفدار، بحث نشانه‌ها و شرایط ظهور امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. در نوشتار حاضر سعی بر آن است تا مفهوم شرایط و علایم ظهور بیان گشته و تفاوت آن‌ها مشخص گردد.
مفهوم علايم ظهور
در كتاب‌هاي حديثي كه با موضوع حوادث و نشانه‌هاي آخرالزمان، از جمله نشانه‌هاي ظهور امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نگاشته شده است، غالباً سه واژه «فتن»، «ملاحم» و «علايم» بسيار به كار رفته است.
«فتن» جمع فتنه و فتنه در اصل به معناي جداسازي طلاي خالص از ناخالص است؛ ولي در معاني امتحان، سختي و بلا هم به كار رفته است. واژه فتن، از اين رو براي حوادث و نشانه‌هاي آخرالزمان انتخاب شده است كه پيامبر اكرم (صلی الله عليه و آله و سلم) در فرمايش‌هاي خود درباره نشانه هاي آخرالزمان، از بحران ها، حوادث تلخ و ناخوشايند زيادي كه در آخرالزمان رخ خواهد داد، سخن به ميان آورده اند.
واژه دوم واژه «ملاحم» است كه جمع ملحمه و به معناي جنگ‌ها و كشتارها است. باز از آن جا كه در پيش گويي‌هاي پيامبر اكرم (صلی الله عليه و آله و سلم) و پيشوايان معصوم (عليهم السلام) از جنگ‌ها و كشتارهاي فراواني كه در آخرالزمان رخ مي دهد سخن گفته شده است به نشانه‌هاي آخرالزمان« ملاحم » اطلاق شده است.
بسياري از محدثان عنوان «الفتن» و «الملاحم» را بر كتاب هاي خود كه درباره نشانه‌ها و حوادث آخرالزمان است، نهاده اند. البته عنوان «الفتن» بيشتر ميان اهل سنت رواج دارد و عنوان «الملاحم» ميان دانشمندان شيعه. براي نمونه از اين دو دسته كتاب مي توان به كتاب الفتن نعيم بن حماد (متوفاي 229 ق يعني26سال پيش از تولد امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) الفتن ابوعمر داني، الفتن سليلي، و الفتن ابو نعيم اصفهاني و الملاحم ابن منادي، الملاحم فضل بن شاذان، و الملاحم حسن بن سعيد اشاره كرد.
سومين واژه‌اي كه در احاديث، كاربرد زيادي دارد، واژه علائم الظهور است. علامت، به معناي نشانه است وعلائم الظهور، يعني نشانه هايي كه بر نزديك شدن يا تحقيق يافتن ظهور امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) دلالت دارند ؛البته بخش نخست ، يعني نشانه‌هايي كه از نزديك شدن ظهور گزارش مي‌دهند، غالب نشانه‌هاي ظهور را تشكيل مي‌دهد؛ اما كاركرد پاره اي ديگر از نشانه‌هاي ظهور گزارشگري از اصل تحقق ظهور است؛ يعني مردم به كمك آن‌ها به وقوع ظهور امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) پي خواهند برد.
مفهوم شرايط ظهور
گاهي پيدايش معلول از علّت بر حالت يا كيفيت خاصي متوقف است. در اين صورت، علّت را مقتضي و سبب ما و كيفيت و حالت لازم را شرط مي نامند. اين، تعريف فلسفي شرط است؛ اما مراد ما از شرايط ظهور، پديده هايي است كه ظهور امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) متوقف بر آن‌ها است، به گونه اي كه بدون تحقق آن پديده‌ها، ظهور رخ نخواهد داد.
براي توضيح مفهوم شرايط ظهور و تشخيص آن از علايم ظهور، مي توان از اين مثال ساده بهره گرفت:
بيماري را تصور كنيد كه در اثر بيماري درجه حرارت بدنش بالا رفته و به اصطلاح تب كرده است. اگر دكتر براي بهبودي وي دارويي تجويز كند و در اثر آن حرارت بدن به وضع طبيعي خود برگردد و به اصطلاح تب بيمار قطع شود، آن چه علت اصلي بهبودي است دارو و خواص دروني آن است و نه پايين آمدن درجه حرارت بدن، طبيعي شدن حرارت بدن تنها نشانه و علامت بهبودي فرد بيمار است. علايم و شرايط ظهور نيز همين گونه هستند. علايم ظهور، هيچ نقشي در تحقق ظهور ندارند و كاركردشان گزارشگري و حكايتگري از نزديك تر شدن ظهور امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است؛ بر خلاف شرايط ظهور كه رابطه آن‌ها با ظهور، رابطه علّي، معلولي و سببي، مسببي است و تحقق ظهور، در گرو فراهم شدن آن شرايط و زمينه‌ها است؛ به گونه اي كه با وجود آن‌ها، ظهور محقق خواهد شد و با فقدان آن‌ها، ظهور به تأخير خواهد افتاد.
تفاوت علايم و شرايط
1- علايم فقط جنبه ي کاشفيت دارند، يعني تحقّق آن‌ها کاشف اين واقعيت است که ظهور نزديک شده است ولي شرايط محقّقِ ظهور هستند، يعني تا آن‌ها نباشند ظهور محقّق نخواهد شد.
2- علايم لازم نيست در يک زمان جمع باشند و مي توانند يکي پس از ديگري تحقّق يابند، ولي شرايط بايد در يک زمان جمع باشند تا پديده ي ظهور، تحقّق عيني يابد.
3- علايم به طور پراکنده و بدون ارتباط با يکديگر مي توانند بروز کنند ولي شرايط به يکديگر مرتبط اند.
4- علايم از بين رفتني است ولي شرايط پايدار و باقي است.
5- علايم قابل شناخت بوده و معمولاً به وجود آن مي توان پي برد ولي تحقّق بعضي شرايط چندان قابل شناخت نيست و نمي توان به وجود آن آگاهي حتمي و کامل داشت.[1و2]
نتیجه:
واژه‌های فتن، ملاحم و علایم، از واژه‌های مورد بحث در این نوشتار بود که در روایات برای حوادث و نشانه‌های آخر الزمان بکار رفته و مورد تأکید واقع گشته است. در بحث از شرایط ظهور باید گفت، برخلاف نشانه‌های ظهور كه هیچ نقشی در تحقق ظهور ندارند و تنها از نزدیك‌تر شدن ظهور گزارش می‌دهند، شرایط ظهور در امر ظهور نقشی اساسی دارند و میان آن‌ها رابطه علّی و معلولی و سببی و مسببی برقرار است.
[1]. انتشار یافته در وبلاگ، http://hazrateemamzaman.blogfa.com/
[2]. انتشار یافته در وبلاگ، http://www.emamzadegan.ir/default.aspx
پدید آورنده: نصرت ا.. آیتی
