مقدمه:

در قسمت قبل پس از بیان مباحث مقدماتی دیدگاه‌ها در مورد زمینه سازی مطرح شده و زمینه سازی منفی و مثبت بیان گردید و در ادامه به جایگاه زنان در زمینه سازی ظهور پرداخته شد. و اینک ادامه بحث.

3. محدوده زمينه سازي فردي

مؤمنين حقيقي كساني هستند كه ايمان آن‌ها با عمل صالح پيوند خورده‌است. نمايان گر اين مهم، بيان آياتي است كه در آن‌ها حدود 49 بار عبارت {الذين آمنوا} و {عملوا الصالحات} در قرآن كريم، همراه هم آمده است. البته ايمان و عمل صالح بدون ولايت ائمه (عليهم السلام) و بيزاري از دشمنان آن‌ها محقق نخواهد شد.

ابوبصير بيان مي‌كند: امام صادق (عليه السلام) روزي فرمود: آيا به شما در مورد چيزي خبر ندهم كه خداوند عزوجل عملي از بندگان را بدون آن قبول نمي‌كند؟ گفتم: آري، فرمود: شهادت به اين كه جز خداي يگانه خدايي نيست و اين كه محمد (صلی الله عليه و آله و سلم) بنده او و رسول اوست و اقرار بدآن چه خدا به آن امر نموده‌است و ولايت و دوستي ما و برائت و بيزاري از دشمنان ما، يعني خصوص ما ائمه (عليهم السلام) و تسليم ايشان شدن و ورع اجتهاد و طمأنينه و تلاش و انتظار قائم را داشتن.[33]

حیطه‌های مختلف زمینه سازی فردی.

    حيطه شناخت كه تجلي گاه بينش انسان‌ها مي‌باشد؛

    حيطه عاطفه كه گرايشات انساني را جهت مي‌بخشد؛

    حيطه رفتار كه اعمال و كردار آدمي را شكل مي‌دهد.

3-1. حيطه شناخت

اگر انسان خود را شناخت، به معرفت پروردگار نائل خواهد آمد و از جمله ويژگي‌هاي زمينه سازان ظهور، شناخت حقيقي خداوند متعال است. حضرت علي (عليه السلام) در اين باره فرموده‌اند: مردان مؤمني كه خدا را در كمال شايستگي شناخته‌اند و ايشان، ياوران مهدي در آخرالزمان‌اند.[34]

پس از شناخت خداي متعال، شناخت حجت و امام او در روي زمين براي هدايت انسان‌ها از مهم ترين وظايف مؤمنان محسوب مي‌شود؛ چرا كه هر كس امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده‌است .[35]

شناخت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به سبب ويژگي‌هاي خاصي هم چون ولادت پنهان، زيست پنهان، امتحانات سخت و دشوار و ... از اهميتي دو چندان برخوردار است.[36]

كسي كه خود را مهياي ظهور حضرت مي‌سازد درمرحله اول با شناخت صحيح، انگيزه لازم ايمان و عمل صالح را به دست مي‌آورد و اين شناخت، زمينه ساز اقدامات بعدي در زمينه گرايشات و كردار فردي است.

كسب معرفت صحيح به دريافت عقلي افراد باز مي‌گردد. البته بايد توجه داشت مراد از عقل در اين موارد، عقل اجتماعي و دركارهاي اجرايي نيست كه معمولاً برترين آن به مردان نسبت داده مي‌شود؛ بلكه مراد، عقلي است كه با آن به كسب كمالات پرداخته مي‌شود و در اين زمينه، مردان و زنان تفاوتي ندارند.[37]

بنابراين كسي كه به شناخت و معرفت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ره نيابد، نشان گر آن است كه خداي خود را نشناخته است و كسي كه خداي خود را نشناسد، از دين گمراه گرديده‌است.[38] براي درك معرفت صحيح بايد از خداي متعال كمك و ياري خواست[39] و چنان كه خواهيم گفت ره يافتن زنان در اين زمينه از طريق عاطفه و احساسات هموارتر است.

3-2. حيطه عاطفه

دوستي و محبت از شناخت ناشي مي‌شود و شناخت صحيح خدا و ائمه معصومين (عليهم السلام) ايجاد محبت و مودت مي‌نمايد.

امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد: هر چيزي پايه و اساسي دارد و اساس محبت و دوستي ما شناخت اهل بيت است.[40]

بنابراين، محبت نشانه ايمان كامل است. هم چنين امام صادق (عليه السلام) در مورد قول خداوند متعال كه مي‌فرمايد: {و من يطع الله و رسوله } فرمودند: در مورد ولايت علي (عليه السلام) و ائمه بعد از ايشان است كه پس از آن خداوند فرمود: {فقد فاز فوزاً عظيماً}.[41]

ولايت به معناي قبول امامت و سرپرستي ائمه (عليهم السلام) است و وظيفه منتظران نسبت به امام غايب، احترام خالصانه به آن حضرت است كه با شنيدن لقب قائم، به احترام آن حضرت بلند شوند[42] و آمادگي خود را براي همراهي حضرت اعلام نمايند. ايجاد ارتباط عاطفي با امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در زنان بسي آسان تر از مردان مي‌باشد؛ چرا كه زنان در بخش دل و قلب و گرايش و جذبه موفق تر از مردان اند[43] و انعطاف پذيري زنان در اين رابطه بيشتر از مردان است. لذا پس از شناخت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بهتر و راحت تر مي‌توانند با او ارتباط روحي برقرار سازند و شايد به همين دليل مدعيان دروغين ارتباط با امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از اين حربه عاطفي در زنان سوء استفاده مي‌كنند كه براي مبارزه با اين سوء استفاده‌ها بايد كيفيت شناخت و ارتباط صحيح با امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را در جامعه ترويج نمود.

عشق ورزيدن به امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) تنها در ارتباط با آن حضرت خلاصه نمي‌شود؛ بلكه وجود هر كس كه سرشار از عشق امامت و ولايت است، خود را سرا پا مهياي خدمت گزاري براي حضرت مي‌نمايد و در زمان غيبت نيز خدمت به ياران حضرت را سر لوحه كارهاي خود قرار مي‌دهد.[44]

زنان به دليل ظرافت و گرايش قلبي، داراي انعطاف بيشتر و يا حداقل همسان با مردان در جنبه ذكر مي‌باشند[45] و اين ذكر است كه موجب تذكر و معرفت الهي مي‌گردد.

در جامعه اسلامي، كارهاي اجرايي خانواده بر عهده مرد نهاده شده، اما اساس خانواده كه بر مهر و محبت بنا شده‌است بر محوريت زن مي‌چرخد. اگر زنان جامعه اسلامي، مهر و محبت خدايي را در خانه پياده نمايند، اساس جامعه اسلامي نيز بر پايه محبت خدا و امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) شكل مي‌گيرد.

متمركز نمودن گرايشات به سوي هدف متعالي خدمت گزاري به امام و ياران آن حضرت، موجب تمركز افكار و نيروهاي آدمي مي‌شود و موجب وحدت شخصيت مي‌گردد.[46] همين امر موجب مي‌شود تا ياران حضرت، افرادي محكم و استوار گردند و براساس آن چه در روايات آمده؛ قلب‌هاي ايشان هم چون پاره‌هاي آهن است.[47] اين دل‌ها در مقابل دشمنان، سخت و محكم است، ولي براي دوستان پر از محبت و مودّت مي‌باشد. اين همان خصوصيتي است كه براي ياران پيامبر اعظم (صلی الله عليه و آله و سلم) بر شمرده شده‌است: (محمد رسول الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم ).[48]

در ديگر روايات، فضيلت و برتري ياران قائم بر اهل هر زماني بيان گرديده‌است. امام سجاد (عليه السلام) در اين باره فرموده‌اند: غيبت دوازدهمين ولي خدا از اوصياء رسول الله (صلی الله عليه و آله و سلم) و ائمه بعدش ادامه پيدا مي‌كند. اي اباخالد، همانا اهل زمان غيبت امام، به امامت امام غايب معتقد مي‌باشند و در انتظار ظهورش به سر مي‌برند؛ ايشان با فضيلت ترين اهل هر زماني هستند؛ زيرا خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفتي عطا كرده كه غيبت، نزد ايشان هم چون، مشاهده‌است.[49]

3-3. حیطه رفتار

رفتار انسان، نمایان گر افکار و عقاید او است. یکی از وظایف مهم منتظران، خودسازی و مراقبت بر رفتار خویشتن است تا در پی آن دیگران و جامعه نیز به رفتار صحیح متمایل شوند. رفتار صحیح، نتیجه گرایشات درست، و گرایش‌های صواب در سایه اعتقاد نامناسب ایجاد می‌شود.

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: شما صالح نمی‌شوید تا معرفت پیدا نکنید و معرفت پیدا نمی‌کنید تا باور و اعتراف نداشته باشید و باور و اعتراف نخواهید داشت تا تسلیم نشوید.[50]

رفتار و کرداری از مؤمن منتظر قابل پذیرش است که با قوانین اسلام مطابق باشد. به عبارت دیگر، انسان مؤمن، خود را تسلیم اوامر الهی می‌نماید و احکام و دستورات الهی را در حد فهم و درک خود به اجرا در می‌آورد و در مواردی نیز که برای او درک پذیر نیست، گردن می‌نهد و سرا پا تسلیم اوامر الهی می‌شود.

البته این بدان معنا نیست که تفکر، تعقل و تدبر را کنار گذارد و چشم و گوش بسته هر فرمانی را بپذیرد؛ بلکه باید نسبت به آن چه وظیفه او است، آشنا گردد و با استفاده از ابزار عقل و فهم، درصدد دست یابی به احکام اسلام برآید و چنان چه در مواردی نسبت به صدور حکمی جزم پیدا نمود، ولی به حکمت آن دست پیدا نکرد، خود را تسلیم اوامر الهی نماید و به دلیل عقل گریزی برخی مسائل به مقابله با آن‌ها نپردازد.

امام سجاد (علیه السلام)، منتظران عصر غیبت را با این صفت می‌ستاید که خداوند متعال به ایشان عقل و فهم و معرفت فراوان عطا کرده‌است.[51]

یکی از عوامل خودسازی، حفظ خویشتن از انجام محرمات الهی است، این فرمایش گوهربار حضرت علی (علیه السلام) است که می‌فرماید: دوری کردن از بدی‌ها بهتر از انجام خوبی‌هاست.[52]

یکی از خطرات جدی که مسلمانان عصر غیبت را تهدید می‌کند، واقع شدن در فتنه ها و آزمایشاتی است که امکان دارد دین آن‌ها را تباه و خراب نماید. امام صادق (علیه السلام) این خطر را چنین گوشزد می‌فرمایند: در آینده مبتلا به شبهه‌ای می‌شوید، بدون وجود نشانه و پرچمی که دیده شود و حضور امامی که هدایت کند، از این وضعیت نجات نمی‌یابد، جز کسی که دعای غریق بخواند . عبدالله بن سنان از آن حضرت سؤال می‌کند، امام می‌فرماید: « یا الله، یا رحیم، یا مقلب القلوب، ثبت قلبی علی دینک».[53] زمان غیبت دارای شرایط حساس و خطرناکی است که در صورت غفلت، اهل ایمان در مهلکات آن واقع می‌شوند و بدون توجه، ایمان از قلب‌های آن‌ها خارج می‌شود. بنابراین مؤمنین باید با تمسک به دین خود لحظه‌ای از یاد خدا و امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) غافل نشوند. دین داری و اعتقاد صحیح به غیبت و امامت، کار دشواری است که فقط از افراد اهل یقین و با استقامت ساخته است.[54]

بهترین راه مقابله، تقویت مبانی اعتقادی و در پرتو آن ایجاد معرفت و محبت حقیقی اهل بیت (علیهم السلام) در دل مردم برای گسترش عمل به احکام اسلامی است.

زنان در این رابطه دارای نقش اساسی هستند و می‌توانند با اقدامی اساسی در این زمینه به کسب معارف اسلامی و الهی بپردازند و آن‌ها را در مورد خود و سپس با تأثیرگذاری درخانواده پیاده نمایند؛ چرا که نقش فردی زن در خانواده بسیار مؤثر می‌باشد و با اصلاح خانواده‌ها، جامعه اسلامی نیز به رشد و تعالی مطلوب خواهد رسید ومنتظران واقعی امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رشد خواهند نمود.

انسان دین دار در پرتو دین در برابرتحریف‌ها و شبهه افکنی‌ها، عملکرد دینی خود را رها نمی‌کند و با صبر و شکیبایی، دین خود را حفظ می‌نماید و با ذکر خدا و ائمه (علیهم السلام) سعی در حفظ خود و دیگران می‌نماید. بنابراین یک فرد منتظر، ضمن اصلاح خود، به اخلاق نیک اسلامی مزیّن می‌شود و با عمل به وظایف فردی خویش، احکام و دستورات قرآن را به کار می‌بندد[55] وظایفی که فرد نسبت به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عهده دارد، در کتاب مکیال المکارم تحت 80 عنوان بیان گردیده است.[56]

در عصر حاضر، احیای علوم اهل بیت (علیهم السلام) توسط زنان در خانه‌ها، بسیار آسان گردیده‌است. در مرحله اول، استفاده از کتاب‌های احکام مراجع تقلید برای عمل کردن به احکام و سایر کتاب‌های اسلامی با هدف ارتقای سطح علمی و در مرحله بعد، استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی، به راحتی امکان پذیر است.

4. زمینه سازی زنان در خانواده

زن به منزله محور اساسی خانواده که بنیان گذار رحم و قرابت است شالوده خانواده را بنیان می‌گذارد و تأثیرات روحی و روانی زن را نمی‌توان در خانواده از نظر دور داشت.

تأثیر زن را در خانواده می‌توان از جنبه‌های مختلف و به صورت مشهود، در نقش مادر و همسر در نظر گرفت. با توجه به اهمیت این دو نقش اساسی که در قرآن نیز بدان اشاره شده‌است به بررسی نقش زنان در زمینه سازی ظهور می‌پردازیم.

4-1. مادران، مربیان نسل آینده

اسلام، اهمیت ویژه‌ای برای مادران قائل شده‌است و در قرآن کریم، ضمن سفارش نیکی به پدر و مادر، برای مادر جایگاه ویژه‌ای قرار می‌دهد؛ چرا که مادر با گوشت و جان خود فرزند را درون خود پرورش می‌دهد و سختی حمل را بر دوش می‌کشد و پس از آن با شیر خود کودکش را تغذیه می‌نماید.[57]

حضرت امام، شغل مادری را شریف ترین شغل می‌شمارند: این مادر که بچه در دامن او بزرگ می‌شود، بزرگترین مسئولیت را دارد... شریف ترین شغل در عالم، بزرگ کردن یک بچه است و تحویل دادن یک انسان است به جامعه.[58]

مادر می‌تواند با اعمال و رفتار خود، کیفیت بندگی و حمایت از امام را به فرزندان بیاموزد؛ هم چنان که امام حسن مجتبی (علیه السلام)، شبانگاه تا صبح گاه، نظاره گر مادر خویش، حضرت زهرا (علیها السلام) است که از شب تا صبح به عبادت خدا مشغول است و در حق همسایگان دعا می‌کند.[59]

مادر که جلوه گاه عشق به خدا و امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و هر صبح گاه خود را با دعای عهد، آغاز می‌نماید و لقمه‌ای بدون نام خدا بر نمی‌دارد، گامی جز برای رضای خدا بلند نمی‌کند، ساعات شب و روز خود را با یاد خدا و امام زمانش درخدمت همسر و فرزندانش قرار می‌دهد، به طور مسلم جلوه گاه تعلیمات نوربخش اسلام می‌باشد و تأثیرات عمیق باطنی بر روی خانواده خود خواهد نهاد.

دعوتی که بر پایه مهر و محبت باشد، همواره پذیرفته می‌شود و مادر به دلیل جایگاه عاطفی که در خانواده دارد، همواره می‌تواند جلوه گاه جمال الهی و بهترین انتقال دهنده علوم و معارف اهل بیت (علیهم السلام) باشد.

مادران می‌توانند با استفاده از شیوه‌های جدید تربیتی، ضمن تعالی خود، تربیت فرزندان را نیز دو چندان نمایند. جایگاه ارزشی مادران در اسلام چنان بالاست که فردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و از ایشان پرسید: به چه کسی نیکی کنیم؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: به مادرت و مرتبه چهارم که مرد پرسید، پیامبر فرمودند به پدرت[60] تربیت فرزندان صالح دردامان مادران موجب مباهات و افتخار پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز قیامت به زیادی امت خود خواهد بود[61] .

4-1-1. فرزندان، آینده سازان منتظر

والدین، محصول زندگی خود را در فرزندان خود جست وجو می‌نمایند و لذا برای رشد و تربیت آن‌ها به اموری اقدام می‌کنند که به نظرشان ضروری می‌رسد. برخی اولیا، تنها به خوراک و پوشاک فرزندان خود اهمیت می‌دهند، ولی برای بعضی دیگر تعلیم و تربیت فرزندان شان نیز اهمیت دارد.

کسانی که برای تعلیم و تربیت فرزندان خود اهمیت قائل‌اند ممکن است از دو طریق مستقیم یا غیرمستقیم به تربیت فرزندان خود همت گمارند؛ البته آن چه دراوایل سنین کودکی مورد نظر است، بیشتر تعلیم غیرمستقیم می‌باشد.

فرزندان در سنین طفولیت و کودکی تحت تأثیر خانواده قرار دارند و از خانواده الگو می‌پذیرند. بنابراین، برخورد صحیح خانواده با یک دیگر و آموزش غیرمستقیم که فرزندان از راه الگوپذیری فرا می‌گیرند، تأثیر شگرفی در آینده آنان دارد.

در اهمیت و کیفیت تعلیم و تربیت همین بس که برای دگرگون ساختن یک ملّت، هیچ راهی سریع تر و ساده تر از دگرگون ساختن نظام تعلیمی و تربیتی آن ملّت نیست.[62]

بنابراین، خانواده‌ها و نظام تعلیم و تربیت اسلامی در کیفیت آموزش باید نهایت دقت را به خرج دهند تا نسل آینده با اهداف نهایی اسلام تربیت شوند و نسلی سر گشته و بی هدف بار نیایند.

اساس اولیه تربیت در خانواده بنا نهاده می‌شود؛ چنان چه پدر و مادر تمام توجه خود را برای تربیت صحیح فرزندان به کار گیرند، می‌توانند از تأثیرات منفی محیط به شدت کاسته و با ابراز محبت و پیوند عاطفی با فرزندان خود در شرایط بحرانی، یاری گر آن‌ها باشند و با ایجاد تفریحات سالم برای آن‌ها از روی آوردن فرزندان خود به فساد جلوگیری نمایند.

باید با انتقال معارف مهدوی[63] از راه حفظ حدیث، تلاوت روزانه قرآن برای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، حفظ و تلاوت دعا برای سلامتی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اهمیت مسئله را برای کودکان گوشزد نماییم.

4-2. همسران، یاوران یار

ازدواج، از سنت‌های پسندیده اسلام است که زن و مرد را در کنار هم قرار می‌دهد. خداوند، وجود زن را در کنار مرد، مایه آرامش قرار داده‌است: و از نشانه‌های او این که از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا به وسیله آن‌ها آرام گیرید و میان تان دوستی و رحمت نهاد.[64]

طبیعت زن به دلیل ظرافت، متقاضی محیط آرام و امن است و طبع پرتوان مرد، تاب و تحمل محیط‌های سخت کاری را دارد. بر همین اساس پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) در ابتدای زندگی حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) و حضرت علی (علیه السلام)، کارهای داخل منزل را به حضرت فاطمه (علیها السلام) و کارهای بیرون را به حضرت علی (علیه السلام) واگذار نمود که موجب خرسندی حضرت فاطمه (علیها السلام) شد؛ چرا که از برخورد و معاشرت با مردان معاف شده بود.[65]

مردان به لحاظ قوت بدنی و شرایط خاص، مسئولیت جهاد و دفاع را بر عهده دارند، اما زنان به دلیل ظرافت طبع و توانایی کم بدنی از جهاد در میدان جنگ معاف شده اند، اما در مقابل، مسئولیت دیگری برای آنان به منزله جهاد معین شده‌است و آن خوب شوهرداری کردن [66] می‌باشد.

چنآن چه زنی به وظایف اولیه خود خوب عمل نماید و در شرایط عادی از همسر خود اطاعت کند و در بیرون از منزل نیز با رعایت حجاب و عفاف در وظایف اجتماعی مشارکت نماید، همسر نیز می‌تواند به خوبی به وظایف اسلامی خود عمل نماید.

نقش دیگرِ زنان، در شرایط بحرانی، جنگ و دفاع است که مردان، وظیفه دفاع از دین و سرزمین خود را بر عهده دارند. در این زمان، زنان باید نقش خود را در پشت صحنه به خوبی ایفا نمایند. زنانی که خود را منتظران حضرت می‌دانند، باید در تمامی صحنه‌ها در کنار همسر خود باشند و ضمن یاری او، در تربیت فرزندان صالح و رشد و تعالی دینی همسر خود بکوشند و هم پای ایشان در یاری حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کوشا باشند.

پایداری زنان در صحنه‌های پشت جبهه و در سنگر خانه داری و همسرداری، مایه پشت گرمی مردان است و بنیان خانواده را محکم می‌نماید، و به واسطه استحکام خانواده که جامعه کوچک به شمار می‌رود، اجتماع انسانی نیز مستحکم می‌گردد و امکان اجرای احکام اسلامی و عدالت منتظر (مورد انتظار) فراهم می‌آید.

ادامه دارد...

پی‌نوشت‌ها:

]33]. سید ضیاء مرتضوی، امام خمینی و الگوهای دین شناختی در مسایل زنان، نشر و چاپ دفتر تبلیغات اسلامی، چ اول، 1378، ص 156 (به نقل از صحیفه نور، ج6، ص185).

[34]. « رجال مؤمنون عرفوا الله حق معرفته و هم انصار المهدی فی آخر الزمان»؛ محمدبن علی شیخ صدوق، کمال الدین، ج2، ص423ـ 417؛ محمدبن جریر طبری، دلایل الامامه؛ ص 267ـ 263؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص214ـ 208؛ محمدبن حسن فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج1، ص 252 و علی بن عبدالکریم نیلی نجفی، منتخب الانوار المضیئه، ص 60ـ 53.

[35]. شیخ صدوق، همان، ج2، ص 430ـ 424؛ طبری، همان، ص 269ـ 268؛ شیخ طوسی، همان، ص 240ـ 238؛ فتال نیشابوری، همان، ج2، ص260ـ 256؛ نیلی نجفی، همان، ص 64ـ 60.

[36]. پایگاه اطلاع رسانی معارف، ص 252. maaref.site.com

[37]. نجم الدین طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص 159 به نقل از فردوس الاخیار، ج3، ص449.

[38]. « عن ابی بصیر عن ابی عبدالله (علیه السلام)، إنه قال ذات یوم ألا اخبرکم بما لا یقبل الله عزوجل من العباد عملاً الا به فقلت: بلی، فقال: شهادة ان لا له الا الله، ان محمداً عبده و رسوله و الاقرار بما امر الله و الولایة لنا و البرائه من اعدائنا یعنی ائمه [الائمه] و التسلیم لهم و الورع و الاجتهاد و الطمأنینه و الانتظار للقائم»، محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج52، ص140، ح5.

[39]. صادق سهرابی، « با انتظار در خیمه اش در آییم»، فصلنامه انتظار، ج5، ص 198.

[40]. « وکل شیئ اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»، محمد کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ج2، ص46، ح2.

[41]. محمد کلینی، اصول کافی، ج1، ص414، ح8.

[42]. سلیمیان، پیشین، ص210.

[43]. همان مدرک، ص210.

[44]. همان مدرک، ص212.

[45]. صدوق، خصال، ج2، ص541.

[46]. ماهنامه موعود، شماره 38، ص25.

[47]. صدوق، پیشین، ج2، ص541.

[48]. فتح، آیه29.

[49]. مجلسی، پیشین، ج52، ص122.