مکه که امّ القري نام گرفته و به واسطۀ قرار گرفتن مسجدالحرام و کعبه در آن مقدس ترين شهر در روي زمين است،در بخش غربي جزيرۀ العرب و نجد قرار دارد. تاريخ بنا و آبادي آن به زمان حضرت ابراهيم عليه السلام و فرزندش اسماعيل عليه السلام باز مي گردد. بر حسب آنچه در تورات آمده حضرت ابراهيم عليه السلام در سال 1892 پيش از ميلاد مسيح عليه السلام به اين سرزمين وارد شده است.
مکه اسامي فراواني[1] دارد که قرآن بعضي از آن ها را ذکر کرده است.
کعبه اولين خانه اي است که خداوند براي انسان ها قرار داده است چنانچه قرآن مي فرمايد: إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمينَ [2]
براساس برخي از روايات، حضرت آدم عليه السلام کعبه را بنا کرد. و آن برقرار بود تا اينکه در طوفان نوح از نظرها پنهان شد. قرن ها بعد خداوند، مکان آن را به حضرت ابراهيم عليه السلام نشان داد و او را مأمور تجديد بناي کعبه گردانيد.
از امام صادق عليه السلام نقل شده است که خداوند عزوجل، زمين را از زير کعبه تا مني گسترش داد و سپس آن را از مني به سوي عرفات گسترانيد، پس زمين از عرفات است و عرفات از مني است و مني از کعبه است.[3]
فضائل مکه و مسجدالحرام
محدوده اي از فضاي اطراف کعبه را مسجدالحرام مي خوانند. اين مسجد يکي از قديمي ترين و معروف ترين مساجد در تاريخ اسلام به شمار مي رود. از ويژگي هاي خاص مسجدالحرام اين است که هر کس بدان در آيد در امان خواهد بود همچنين از فضايل ديگر آن اين است که روايات متعددي آنجا را محل ظهور حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف دانسته اند.
از ويژگي هاي ديگر آن، اينکه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: ثواب يک رکعت نماز در مسجد من از هزار رکعت نماز در مساجد ديگر جز مسجدالحرام بيشتر است و نماز در مسجدالحرام از نماز در مسجد من به اندازۀ صد نماز افضل است.
در روايت ديگري نيز آمده است: ثواب يک رکعت نماز در مسجدالحرام به اندازه يکصد هزار رکعت در مساجد ديگر است.[4]
آثار مقدس مسجدالحرام و کعبه:
1. حجرالاسود
کعبه داراي ارکان چهارگانه اي است که به رکن اسود، رکن شامي، رکن غربي، و رکن يماني معروف مي باشد.
حجرالاسود، سنگ سياهي است که در رکن اسود (رکن عراقي) نصب شده است.
در بسياري از روايات آمده است که حجرالاسود از سنگ هاي بهشتي است که همراه آدم به زمين فرود آمد.[5]
همچنين در روايات آمده است که اين سنگ در آغاز سفيد بود، اما گناهاني که از فرزندان آدم سرزد، سبب سياه شدن آن گرديد.[6]
استلام و بوسيدن حجرالاسود سفارش شده چراکه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم ، مقيد به استلام و بوسيدن آن بوده است. حجرالاسود همچنين آغاز و پايان طواف مي باشد.مراد از رکن هرگاه مطلق و بدون قيد مطرح گردد،رکني است که در آن حجر الاسود قرار دارد.
2. ملتزم
قسمتي از پايين ديوار کعبه را که در يک سوي آن حجرالاسود و در سوي ديگرش، باب کعبه قرار دارد، ملتزم مي نامند. ملتزم، محلي است که دعا در آن پذيرفته مي شود و بنده اي نيست که در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعايش را اجابت نکند.[7] امام صادق عليه السلام در اين باره مي فرمايد: هيچ بنده اي در اينجا اعتراف به گناهانش نمي کند و طلب استغفار نمي نمايد، جز آنکه خداوند او را مي بخشد. [8]
مقابل ملتزم، در آن سوي ديگر کعبه، کنار رکن يماني را مستجار مي گويند که از مکان هاي استجابت دعا است و مکاني است که براي فاطمه بنت اسد شکافته شد تا وارد کعبه شود و علي عليه السلام را در درون کعبه به دنيا آورد.
3. حطيم
از مکان هاي محترم در مسجدالحرام، حطيم است که فاصله ميان رکن و مقام ابراهيم عليه السلامرا مي گويند. مردم براي دعا در اين قسمت جمع مي شوند و خواندن نماز در آن فضيلت بسيار دارد.
همچنين مکاني است که خداوند توبه آدم عليه السلام را پذيرفت.
4. حجر اسماعيل
در فاصلۀ ميان رکن عراقي و شامي، ديوار قوسي شکلي با ارتفاع 30/1 متر وجود دارد که حجر اسماعيل ناميده مي شود و بر بالاي آن، ميزاب يا ناودان طلا قرار دارد.
حجر اسماعيل، يادگار زمان ابراهيم عليه السلام و اسماعيل عليه السلام مي باشد و قدمت و پيشينۀ آن به زمان بناي کعبه به دست حضرت ابراهيم عليه السلام بر مي گردد اين مکان، خانۀ اسماعيل و محل دفن او، هاجر و عده اي از پيامبران خدا است.[9]
5. چاه زمزم
از ديگر آثار مسجدالحرام، چاه زمزم است که به نام هاي مختلفي شناخته مي شود.[10]
اين چاه در قسمت شرقي مسجدالحرام قرار دارد. نوشيدن آب زمزم در روايات اهل بيت: بسيار سفارش شده است. امام علي عليه السلام مي فرمايد: خَيْرُ مَاءٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ مَاءُ زَمْزَم ؛ آب زمزم بهترين آب بر روي زمين است. [11]
6. مقام ابراهيم
مقام ابراهيم يکي از قديمي ترين آثار موجود در مسجدالحرام است. از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نقل شده است که حجرالاسود و مقام ابراهيم عليه السلام از سنگ هاي بهشتي و از گوهرهاي بهشتند و اگر مشرکان به آن دو دست نکشيده بودند، هيچ دردمندي به آن ها دست نمي کشيد مگر آن که خداوند او را شفا مي داد مقام ابراهيم در قرآن کريم به عنوان يکي از نشانه هاي روشن الهي ياد شده است. درواقع، مقام ابراهيم جاي پاي حضرت ابراهيم عليه السلام است که هنگام دعوت مردم به حج، بر روي آن ايستاد.[12]
کعبه هنگام ظهور
کعبه، مکاني است که حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف از کنار آن و در بين رکن (رکني که در بردارنده حجرالاسود است) و مقام ظهور مي کند.بين رکن و مقام، يکي از مقدس ترين و متبرک ترين قسمت هاي مسجدالحرام مي باشد.
همچنين تعداد زيادي از انبياء در آن قسمت مدفونند. شيعه، آن مکان را حطيم و باغي از باغ هاي بهشت مي داند. در روايات آمده است که مکان بين رکن و مقام، افضل بقاع[13] و پاک ترين و بهترين مکان هاي روي زمين است؛[14] اين مکان، همان جايي است که نفس زکيه در آن کشته خواهد شد،[15] و در آن ياران امام زمان عليه السلام با او بيعت خواهند کرد.[16] و نيز حضرت عليه السلام از عموم مردم براي حکومت آسماني خود بيعت خواهند گرفت.[17]
چنانچه امام صادق عليه السلام فرمود: صاحب الامر در ميان رکن و مقام مي ايستد؛ آنگاه بانگ مي آورد اي فرماندهان من، اي نزديکان من... به سوي من بشتابيد و به فرمان من گردن نهيد. [18]
شيخ طوسي از امام باقر عليه السلام نقل کرده که حضرت فرمود: گويا قائم را در روز عاشورا، روز شنبه ايستاده بين رکن و مقام مشاهده مي کنم... .
و در روايات ديگر مي فرمايد گويا بر او (قائم) نظر مي کنم در حالي که بين رکن و مقام مردم با او بيعت مي کنند. [19]در برخي روايات آمده که حضرت پس از آنکه بين رکن و مقام تکيه به کعبه مي دهد نخستين مطلبي که به زبان مي گشايد اين سخن خداوند تبارک و تعالي است که مي فرمايد بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين
ذخيره خدا براي شما نيکوتر است اگر ايمان داشته باشيد .
سپس مي فرمايد: انا بقيۀ الله و خليفه و حجته عليکم ؛ من باقيمانده و خليفه و حجت خدا بر شما هستم. چراکه او باقيمانده از گروه اولياء خدا است که برترين طبقات بشرند و امامت به او پايان مي پذيرد. چنانچه در احاديث، بر آن حضرت اين طور سلام داده مي شود: السلام عليک يا بقيۀ الله في ارضه ؛ سلام بر تو اي باقيمانده خدا در زمينش.
مطابق روايات، حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف بعد از ظهور، بين رکن و مقام خطبه اي مي خواند؛ آنگاه مردم را به بيعت با خود دعوت مي نمايد و اولين کسي که با قائم بيعت مي کند، جبرئيل امين خواهد بود.
__________________________
[1]. نام هايي چون: ام القري، البلدالامين، البلد الحرام، السلام، بکه، مکه، بيت العتيق، مسجد الحرام و... .
[2]. فروع کافي، ج 4، ص 189؛ من لا يحضر الفقيه، ج 2، ص 156.
[3]. فروع کافي، ج 4، ص 189.
[4]. فروع کافي، ج 4، ص 526.
[5]. کافي، ج 4، ص 184.
[6]. کافي، ج 4، ص 190.
[7]. کافي، ج 4، ص 109.
[8]. همان، ص 410.
[9]. همان، ص 210.
[10]. نام هاي ديگر چاه زمزم عبارتند از: چاه اسماعيل، حفيره، عبدالمطلب، سُقم، عافيه، ميمونه، برکۀ و... .
[11]. کافي، ج 6، ص 386.
[12]. آل عمران.
[13]. بحار، ج 17، ص 269.
[14]. بحار، ج 27، ص 172.
[15]. الغيبۀ، شيخ طوسي، ص 274.
[16]. الزام الناصب، ص 52.
[17]. بحار، ج 52، ص 95.
[18]. الغيبۀ، شيخ طوسي، ص 284.
[19]. نعماني، ص 129.
پدید آورنده: علي اصغر رضايی
