موقعيت تاريخي و جغرافيايي شهر سامرا
شهر سامرا، به سبب وجود مرقد مطهر امام هادي عليه السلام و امام عسكري عليه السلام ميان شيعيانجهان از جايگاه و اهميت ويژه اي برخوردار است. اين شهر، در 120 كيلومتري شمال بغداد قرار دارد و بر كرانه شرقي رود دجله، ميان راه بغداد ـ تكريت واقع شده است يا قوت حموي ساختن اين شهر را به سام بن نوح نسبت مي دهد.
پايتخت خلفاي عباسي
در سال 221 ق معتصم عباسي به دليل ترس از شورش سپاهيان و كنترل آن ها، دستور احيا و تجديد بناي شهر سامرا را صادر نمود و خلافت را از بغداد به اين شهر منتقل كرد. تا سال 279 ق ـ يعني مدت 59 سال ـ مركز خلافت هشت نفر از خلفاي عباسي بود[1]. در اين سال ها، سامرا همواره دستخوش درگيري هاي داخلي و جريان هاي سياسي بود و چيزي جز فساد و تخريب شهر در پي نداشت.[[2
وجه نامگذاري
در متون تاريخي، اين شهر با نام هايي چون: سامره، سامراء، سامراه، سُرّمن رأي، سرور من رأي، ساء من رأي، عسكر، زوراء، تيرهان و ناحيه مقدسه ناميده شده است.[[3
در عصر متوكل عباسي، وي براي اين كه امام هادي عليه السلام را كاملاً تحت مراقبت خود قرار دهد و بين امام و شيعيان جدايي بيندازد، در سال 243 ق امام را به اجبار از مدينه به سامرا آورد و مدت بيست سال و نه ماه تحت مراقبت و كنترل شديد قرار داد. سرانجام آن حضرت را روز چهارشنبه 26 جمادي الاخر سال 254 ق به شهادت رساند و امام، در خانه خود دفن شد. پس از آن بزرگوار، فرزندش امام حسن عسكري عجل الله تعالي فرجه الشريف هم تحت كنترل شديد قرار داشت. آن حضرت هم همان جا و در سن 28 سالگي به شهادت رسيد و در همان منزل دفن شد و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف كه پنج سال داشت! پس از نماز بر پيكر پدر بزرگوار خود، از ديدگان افراد غايب شد.[4]
در زمان حكومت حمداني ها و آل بويه، بارگاهي براي آن دو امام ساخته شد و در طول تاريخ بعضي از سلاطين و خلفا به توسعه آن بارگاه مقدس پرداختند.
مقام امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در سامرا (سرداب مقدس)
امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به مشيت الهي، بر همه جا احاطه دارند و در هر مكان مي توان براي ظهور آن حضرت دعا و استغاثه كرد؛ اما بعضي مكان ها از اهميت ويژه اي برخوردارند. يكي از اين مكان ها، سرداب مقدس سامرا يا سرداب غيبت مي باشد. سرداب، همان زيرزميني است كه در مناطق گرمسيري، براي در امان بودن از گرماي تابستان، در خانه ها ساخته مي شد. امام هادي عليه السلام وقتي وارد سامرا شد، براي آسايش اهل بيت خود و محافظت از گرما، چنين سردابي ساخت.و بعد از شهادت، به امام عسكري عليه السلام منتقل شد. سرداب مقدس، مكاني بود كه امام هادي و امام عسكري عليه السلام و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در آن، به راز و نياز با خدا مشغول مي شدند.
اين سرداب، امروز در ضلع شمال غربي صحن هاي عسكريين عليهم السلام و در پانزده متري بقعه و حرم مطهر قرار دارد.[5]
اين صحن، به طول شصت و عرض بيست متر و داراي ايوان و شبستان مي باشد. روي سرداب، مسجدي وجود دارد كه به مسجد صاحب مشهور است. بر فراز مقام غيبت يا سرداب، گنبدي كاشي كاري قرار دارد. بر مدخل ورودي سرداب، دري نصب شده كه به باب الغيبة معروف مي باشد و پشت آن، اتاق كوچكي به طول 2 متر عرض 5/1 متر وجود دارد كه به محل غيبت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف مشهور است. چاهي معروف به چاه غيبت نيز در گوشه همين اتاق وجود دارد؛ ولي در متون معتبر شيعي، به چاه غيبت يا محل غيبت حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف اشاره نشده است و بزرگان شيعه نيز به انكار آن پرداخته اند. علت اين نامگذاري اين است كه چون عده اي از زائران در داخل سرداب، از حوضي كه محل وضوي امام هادي و عسكري عليهم السلام بوده به عنوان تبرك خاك بر مي داشتند كم كم به چاه غيبت معروف شد. همين دستاويزي شد تا عده اي از ناآگاهان داستان سرايي هايي كنند و به شيعه نسبت دهند كه آنان معتقدند امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف پس از ورود به سرداب، در داخل چاه ناپديد شده است و تا روز ظهور، آن جا به سر مي برد.[6] در صورتي كه در منابع معتبر ما آمده است كه امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف در زمان غيبت، ميان مردم رفت و آمد دارد و مكان خاصي براي حضرت نام برده نشده، و همه ساله در مراسم معنوي حج شركت مي كند.[7] هيچ يك از علماي شيعه معتقد نيستند امام تا هنگام ظهور، داخل سرداب است و از آن جا ظهور مي كند؛ بلكه در روايات ما آمده است امام عليه السلام از كعبه ظهور مي كند.[8]
اهميت سرداب مقدس سامرا
.1 خداوند، در قرآن فرموده است:
في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ [9]
اين آيه، قوي ترين دليل بر بزرگداشت منازل و زيارت گاه هاي ائمه مي باشد. اين سرداب مقدس هم از آن جا كه محل زندگي و دعا و مناجات سه نفر از امامان عليهم السلام بوده، داراي شرافت و قداست ويژه اي است؛ دعا و نماز در آن فضيلت دارد و باعث قرب انسان به خدا مي شود و دعا را به اجابت نزديك مي كند.
.2 امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بر همه مكان ها احاطه دارند؛ اما مكان هايي چون مسجد كوفه، مسجد سهله، مسجد جمكران، سرداب غيبت ... كه از مكان هاي اختصاصي آن حضرتند، همچنين سرداب مقدس از اهميت ويژه اي برخوردارند.
.3عاشقان حضرت، از دور و نزديك به آن مكان تشرف يافته، آن جا ندبه و استغاثه دارند و ضمن عبادت و دعا و راز و نياز با خداوند، براي ظهور ايشان دعا مي كنند. از انفاس قدسيه حضرت بهره مند مي شوند و چه بسا حاجت هاي گوناگون و مهم آنان برآورده مي شود؛ لذا از اين جهت هم داراي اهميت است؛ پس شناخت آن مكان و شيوه تعظيم و تكريم و اعمال آن، از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد.[10]
______________________________
. [1]آن هشت نفر عبارتند از: معتصم، واثق، متوكل، منتصر، مستعين، معتز، مهتدي و معتمد. پس از معتمد، معتضد عباسي در سال 279 ق مركز خلافت را دوباره به بغداد منتقل كرد.
. [2]جمعي از نويسندگان، تاريخ عصر غيبت، ص 51 ـ 52.
. [3]حموي، ياقوت، معجم البلدان، مجلد 3 (ج 5 و 6)، ص 11 ـ 13.
. [4]جمعي از نويسندگان، تاريخ عصر غيبت.
[5].متأسفانه مزدوران امريكايي و صهيونيستي دشمنان قسم خورده اسلام و اهل بيت عليهم السلام در سوم اسفند ماه سال 1384 با بمب گذاري در حرم مطهر امامان عسكري7 و انفجار آن مكان مقدس و تخريب قسمتي از بارگاه ملكوتي آن دو امام بزرگوار و نيز در 23 خرداد 86 نيز در يك حمله تروريستي و بمب گذاري در حرم امامان عسكريين عليهم السلام كه باعث تخريب مناره ها و قسمتي از سرداب مقدس شد، بار ديگر بغض و كينه خود را به نمايش گذاشتند؛ و اين نشانگر آن است كه ترس و وحشتي كه ظالمان، از زمان عباسيان و از سال 255 هـ ق از دوازدهمين امام شيعيان داشتند، هنوز هم ادامه دارد.
. [6]سير اعلام النبلاء، ج 13، ص 120 ـ 121؛ تاريخ ابن خلدون، ج 1، ص 381، فصل 27.
. [7]اصول كافي، ج 1، ص 337؛ كمال الدين، ج 2، ص 440.
. [8]معجم الاحاديث الامام المهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ، ج 3، ص 23، ح 578؛ كمال الدين، ج 16، ص 331؛ اعلام الوري، ج 2، ص 292.
. [9]نور، 36.
. [10]موسوي، اصفهاني، مكيال المكارم، ج 2، ص 314.
پدید آورنده: علي اصغر رضايي
