مقدمه:
رفتارها و شیوه زندگی حضرت زهرا (سلام الله علیها) حقیقتا الگوی برای یک بانوی مومن و منتظر ظهور است چرا که، آن حضرت، آیین خانه داری و همسرداری را به خوبی مراعات میکرد. در زندگی واقعا شریک و همراه و هم راز همسرش امیرمؤمنان(علیه السلام) بود.
تقسیم کار در منزل
گاهی در خانه، به علت وضعیت دوران و شرایط تنگنای اقتصادی حاکم بر مسلمانان و آن حضرت غذایی نبود و کودکان و خود آن بانو گرسنه بودند، اما فاطمه زهرا(سلام الله علیها) چیزی به حضرت علی(علیه السلام) نمیگفت و از او درخواستی نمیکرد؛ حتی به پیامبر خدا هم در این مورد سخنی نمیگفت.
بیم آن داشت که همسرش نتواند خواسته او را برآورد و تأمین کند و شرمنده شود.
تا این حد مراعات مالی شوهر و پرهیز از درخواست ، تنها از آن حضرت برمیآمد که همسر و همتای کسی همچون علی(علیه السلام) است.
مشارکت در کارهای خانه، جلوه دیگری از رفتار آن خانواده الگو بود. گاهی در اثر کار بسیار، دست هایش تاول میزد، لباس هایش غبارآلود میشد و بر لبانش دود و خاکستر مینشست.
کارها بین حضرت علی(علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها) تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و کارهای خارج از خانه، برعهده علی(علیه السلام) بود و درست کردن آرد و خمیر و پختن نان و وصله زدن لباس و کارهای داخل خانه با فاطمه(سلام الله علیها) بود. حضرت زهرا(سلام الله علیها) از اینگونه تقسیم کار، بسیار خرسند بود؛ چرا که از برخورد و روبه رو شدن با نامحرمان در بیرون، دورتر بود. این نکته، درسی برای تقویت عفاف و پاکی زنان ما در جامعه اسلامی است.
شخصیت بخشی به فرزندان
در سیره عملی حضرت زهرا(سلام الله علیها) توجه به شخصیت بخشی فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آنها کاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایی که روح اعتماد به نفس و مشکل ستیزی را در کودک زنده نگه میدارد، مسابقه و رقابتهای سازندهاست. رو به رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت برای آنها موجب بالا رفتن حس اعتماد میگردد. این مسئله به قدری ارزشمند و سرنوشت ساز است که اولیا کودک باید برای آن برنامه ریزی کنند.
حضرت زهرا(سلام الله علیها) برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش میکرد.
از جمله نمونههای دیگر؛ روحیه شادابی و نشاط و محبت در بین افراد خانوادهاست. افراد خمود و پژمرده از کارایی لازم و مفید در امور اقتصادی و غیر اقتصادی برخوردار نمیباشند. افزایش کارایی، موجب کاهش هزینههای تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره وری اقتصادی بیشتر میشود.
از منظر اسلام، نفع شخصی و مطلوبیت فرد به تنهایی مطرح نیست، بلکه سهم هر یک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثرگذار است. ایثار، پشتکار، گذشت، درستی و راستی و دیگر فضائل و ارزشهای فردی شاکله اجتماع را سالم و پرثمر میسازد.[1]
محبت و مهروزی به فرزندان
دانشمندان علوم تربیتی میگویند: کودکان در تمام دوران کودکی به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. کودک میخواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه کنند. کودک چندان توجهی به لباس، خوراک و محل زندگی ندارد اما به این موضوع توجه دارد که آیا او را دوست دارند یا نه؟
درس محبت در خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) به طور کامل ارائه میشد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام میداد.
سلمان فارسی میگوید: روزی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را دیدم، که مشغول آسیاب کردن غله است. فرزندش حسین(علیه السلام) به گریه افتاد و بیتابی میکرد. عرض کردم: برای کمک به شما، غله را آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: من به آرام کردن فرزند اولی هستم. شما آسیاب را بچرخانید.[2]
خوب شوهرداری کردن
برای زن بزرگترین موفقیت و ارزش این است که در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملی که موجب ناراحتی شوهر میگردد پرهیز نماید. حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: جهاد زن، خوب شوهرداری است زن برای اینکه بتواند در این جهاد پیروزمند باشد باید تمام سعی و تلاش خود را بکار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد.
شوهرداری حضرت زهرای مرضیه(سلام الله علیها) بهترین الگو برای زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا(سلام الله علیها) با شوهر در عالی ترین مرحله صفا و مهربانی بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلکه یاوری مهربان برای او بود.
حضرت علی(علیه السلام) میفرمایند: سوگند به خدا، من زهرا(سلام الله علیها) را تا آن زمان که خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد و عملی از او سر نزد تا باعث ناخشنودی من شود.[3]
و همچنین نقل است که امام علی(علیه السلام) فرمود:
هرگاه به چهره او زهرا(سلام الله علیها) نگاه میکردم هر گونه غم و اندوه از من برطرف میشد.[4]
پس از ماجرای تلخ سقیفه، سران سقیفه برای جلب افکار عمومی مردم به فکر چاره افتادند تا به گونهای که از حضرت زهرا(سلام الله علیها) دلجویی نمایند که اجازه ملاقات میخواستند. اما فاطمه زهرا(سلام الله علیها) هر گونه پیشنهادی را رد مینمود و موضع اعتراض و سکوت و بیزاری را ادامه میداد.
روزی امام علی(علیه السلام) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه جان خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود میباشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمودند: علی جان خانه، خانه توست و من همسر تو میباشم هر آنچه میخواهی انجام ده.[5]
تفاهم در زندگی مشترک
امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) میفرماید: به خدا سوگند (در سراسر زندگی مشترک با فاطمه(سلام الله علیها) تا آنگاه که خدای عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ کاری او را اکراه و اجبار نکردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی من نکرد؛ هر وقت به او نگاه میکردم رنجها و اندوههایم برطرف میشد.[6]
دعا در حق دیگران
امام مجتبی(علیه السلام) نقل فرمودهاند که: مادرم فاطمه(سلام الله علیها) را دیدم شب جمعه در محراب خود به عبادت برخاسته است و تا نمایان شدن سپیده صبح در عبادت و رکوع و سجود میبود، و میشنیدم که برای مؤمنین و مؤمنات دعا میفرمود و آنان را نام میبرد و برایشان دعا میکرد، و برای خود هیچ دعا نمیکرد، به او گفتم: مادر! چرا همان طوری که برای دیگران دعا میفرمایی برای خودت دعا نمیکنی؟
فرمود: پسرم، ابتدا همسایه سپس خانه خود.[7]
تشویق فرزندان به فراگیری علم
حضرت زهرا(سلام الله علیها) از همان آغاز کودکی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آنها تثبیت کرد و خوی پرستش خدای یکتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده میکرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن(علیه السلام) که هفت ساله بود میفرمود: به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.[8]
مقام ایثار و گذشت
شیعه و سنی نقل کردهاند، امیرمؤمنان و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) و خادمه آنان فضه طبق نذری که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت علی(علیه السلام) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند. شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند.
آنگاه از سوی خدای متعال سوره هل آتی علی الانسان نازل شد(9) و در آن آیه {و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا} اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.[10]
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و از جمله در تفسیر معروف کشاف تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی جاراللّه زمخشری میتوان یافت.
تقسیم کار منزل با همسر
امام صادق(علیه السلام) میفرماید: ... علی(علیه السلام) آب و هیزم میآورد و حضرت فاطمه آرد میکرد و خمیر میساخت و نان میپخت و لباسها را وصله میزد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونههای مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.[11]
امام علی(علیه السلام) فرمودهاست: فاطمه به قدری با مشک آبکشی کرد تا بر سینه اش اثر گذاشت، و به قدری با آسیاب دستی آرد کرد تا دست هایش مجروح شد و آنقدر خانه روبی کرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که لباس هایش گردآلود و دودی گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او میرسید ...[12]
پیامبر(صلی الله علیه و آله ) به فاطمه(سلام الله علیها) کمک میکند
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به منزل حضرت علی(علیه السلام) وارد شد، او را دید که همراه فاطمه(سلام الله علیها) مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر فرمودند: کدامیک خسته تر هستید؟
حضرت علی(علیه السلام) عرض کرد: فاطمه ای رسول خدا!
پیامبر(صلی الله علیه و آله) به فاطمه(سلام الله علیها) فرمودند: دخترم برخیز و فاطمه برخاست و پیامبر(صلی الله علیه و آله) به جای او نشست و با علی(علیه السلام) در آرد کردن دانهها یاری فرمود.[13]
نتیجه:
بنابر مباحث ذکر شده، احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستی و فرزنددوستی و سختکوشی در کار خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشی از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه ریزی در کار خانه و رعایت حق خدمتکار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتکار از ویژگیهای حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود چنان که تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه بر علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستای وظایف خویش میدانست، همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع بودن به خانه اجارهای در اول زندگی و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهی و خانوادگی در بین اعضا و و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصی در تربیت فرزندان و تقسیم کار در امور خانه و مشورت در امور و بردباری و تحمل فقر خانوادگی و مشکلات خانوادگی و فرمان پذیری از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا(سلام الله علیها) بود حتی رسیدن به انواع موفقیتهای خانوادگی و سرودن شعر برای شوهر و فرزندان و پدر. نیز از اخلاق خانوادگی حضرت زهرا(سلام الله علیها) میباشد.
پینوشتها:
[1]. ر.ک؛ نهج الحیاه، ص45.
[2]. حسینی شاهرودی، سیدمحمد، الگوهای رفتاری حضرت زهرا(س)، تربیت فرزند، ص 14.
[3]. همان، ص16.
[4]. حسینی، سیدعلی، کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(س)، ص44.
[5]. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا(س)، ص13.
[6]. بحار، ج43، ص134، کشف الغمه، ج1، ص492، بیت الاحزان، ص37.
[7]. کشف الغمه، ج2، ص25 و 26، بحار، ج43، ص81 و 82، منتهی الامال، ص161، بیت الاحزان، ص22.
[8]. محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه(س) ص64.
[9]. امالی صدوق، ص216 و 212، کشف الغمه، ج1، ص413 و 417.
[10]. مناقب شهر آشوب، ج3، ص147 و 148، منتهی الامال، ص68 در ذکر وقایع سال دوم.
[11]. روضه الکافی، (چاپ اسلامیه تهران)، ص165.
[12]. بحار، ج43 و 42 و 82، بیت الاحزان، ص23.
[13]. بحار، ج43، ص50 و 51، بیت الاحزان، ص21.
پدید آورنده: محمدمهدی بهداروند