مقدمه:
با اينكه زنان يكي از اركان تربيت در اجتماع محسوب مي شوند، اما وضعيت آنها در دوره آخرالزمان، آن چنان به ابتذال كشانده مي شود كه خطر آن را حتي جوامع اسلامي به صورت جدي احساس مي كنند. از اين رو در روايات آمده است كه روزي پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله وسلم) در جمع اصحاب خود فرمودند: كيف بكم اذا فسدت نسائكم و فسق شبابكم و لم تأمروا بالمعروف بل أمرتم بالمنکر و نهيتم عن المعروف و اذا رأيتم المعروف منكراً و المنكر معروفاً؛[1] چگونه است حال شما، هنگامي كه زن هاي شما فاسد شوند و جوانان شما به فسق و فجور گرايش يابند و شما نيز به جاي امر به معروف، امر به منكر و نهي از معروف نمائيد؛ معروف را منكر بپنداريد و منكر را معروف؟
اين احاديث، هشداري به جامعه، خصوصاً زنان است كه آگاه به خطرات احتمالي باشند و هيچ گاه منزلت، وظيفه انساني و اسلامي خود را فراموش نكنند.
روابط اجتماعي پيش از ظهور
احاديث ديني به ما گزارش داده اند كه روابط اجتماعي در واپسين سال هاي پيش از ظهور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، شكل ويژه اي به خود خواهند گرفت. سمت و سوي روابط در آن روزگار، به گونه اي خواهد بود كه افزون بر تأمين نكردن منافع و مصالح اخروي انسان ها، با منافع زندگي دنيايي و اجتماعي انسان نيز ناسازگار است و زندگي بشر را به سويي مي برد كه جز گسست و ناپايداري و سرانجام، نيستي و زوال جامعه، چيز ديگري به دنبال نخواهد داشت. در اين زمينه، شاخصه هايي از روابط اجتماعي در روزگار پيش از ظهور و ناهنجاري هاي ناشي از آن، وجود دارد که عبارتند از:
الف) گسست اجتماعي: جامعه شناسان، هم بستگي و انسجام اجتماعي را براي پايايي و پويايي سازمان اجتماعي، ضرورتي انكار ناپذير دانسته اند. روشن است كه گسست بين گروه هاي اجتماعي و آحاد اعضاي جامعه و وجود تفرقه و جدايي ميان آنها به استواري و پيشرفت جامعه آسيب رسانده و به سرعت، زمينه زوال و اضمحلال آن را فراهم مي آورد.
روايات اسلامي در گزارشات خود از عصر پيش از ظهور، به وجود گسست اجتماعي در بين گروه هاي اجتماعي و از جمله زنان، اذعان مي كنند. براي مثال، محمد بن مسلم نقل کرده که به امام باقر عليه السلام گفتم: يابن رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم )، قائم شما (عجل الله تعالي فرجه الشريف) چه وقت ظهور خواهد كرد؟ امام فرمود: هنگامي كه مردان، خود را شبيه زنان و زنان، خود را شبيه مردان كنند. آن گاه كه مردان به مردان و زنان به زنان اكتفا كنند. [2]
ب) شيوع كج روي هاي اجتماعي: زندگي اجتماعي انسان، تحت حاكميت قواعد و هنجارهاي اجتماعي است كه برخي رفتارها را مناسب و برخي را نامناسب تعريف مي كند. روشن است كه سرپيچي از اين قواعد رفتاري، همه كنش ها را دست خوش هرج و مرج و از هم گسيختگي مي كند كه از اين حالت به كج روي اجتماعي تعبير مي شود.
از آموزه هاي ديني درباره عصر پيش از ظهور برداشت مي شود كه در جوامع بشري آن عصر، كج روي هاي اجتماعي به گونه بهت انگيزي گسترش خواهد يافت. عمق گرايش به كج روي ها در آن روزگار به ميزاني است كه بسياري از مردم در جامعه اسلامي، ارزش هاي اسلامي را ضد ارزش و ضد ارزش ها را براي خود، ارزش تلقي خواهند كرد.
از حضرت علي (عليه السلام نقل) شده است: در واپسين سال هاي دنيا که نزديك به برپايي قيامت و بدترين زمان هاست، زناني ظاهر مي شوند كه برهنه اند و خود نمايي مي كنند، از راه دين منحرفند، به فتنه و گناه و شهوت راني تمايل دارند، حرام را حلال مي كنند و سرانجام، جاي آنان در دوزخ است.[3]
اين گونه آسيب هاي اجتماعي، به سست شدن نهاد خانواده و افزايش نرخ طلاق ـ كه خود، نوعي از كج روي در روابط اجتماعي است ـ منجر خواهد شد. يکي از علل عمده چنين معضلاتي، عدم نگاه جامع به شخصيت زن است. استاد شهيد مطهري(ره) در اين باره مي گويد: حقيقت اين است كه بدبختي ها و سيه روزي هاي قديم زن، غالباً معلول اين جهت بود كه انسان بودن او به فراموشي سپرده شده بود و بدبختي هاي جديد او از آن جهت است كه عمداً و سهواً زن بودن او و موقعيت طبيعي و فطري اش، رسالتش، تقاضاي غريزي اش و استعداد هاي ويژه اش به فراموشي سپرده شده است. [4]
زن، دُرِّ صدف آفرينش است؛ اما صد حيف كه عده اي از زنان، ارزش والا و مقام رفيع خويش را نشناخته اند و با آرايش و خودنمايي و عرضه خود به عنوان كالايي لذت بخش، شكار هوس بازاني مي شوند كه حيوانيت را برتري داده و بر مي گزينند. عفاف و پوشيدگي براي زن، هم چون سدّ و حفاظي است كه در سايه آن، از هر سوء استفاده و تحقيري در امان مي ماند. دين اسلام نمي خواهد زن بازيچه دست شهوت پرستان باشد و ارزش او به ميزاني تنزل كند كه تنها وسيله اي براي ارضاي شهوت ها به حساب آيد. از همين رو، حجاب را بر او واجب نموده و شخصيت انسانيِ او را از آسيب هاي فردي و اجتماعي حفظ کرده است.
طمع ورزي به دنيا
از پيامبر اكرم(صلی الله) در وصف آخرالزمان نقل است: اذا شاركت النساء أزواجهن في التجارة حرصاً علي الدنيا...؛[5] هنگامي كه زنان با شوهرانشان به خاطر حرص به دنيا در تجارت مشاركت كنند. و ما امروزه به روشني شاهد تحقق اين حديث هستيم. عده اي از زنان به دليل حرص به دنيا به جاي عمل به وظايف سنگين و مهم خود، مشغول به کار مي شوند تا ثروت اندوزي كنند و بر دارايي هاي مادي خود بيفزايند؛ در حالي كه مهم ترين وظيفه خود، يعني تربيت فرزند را به دست فراموشي سپرده اند؛ فرزندي كه مي تواند بهترين ثروت و دارايي مادي و معنوي باشد و به عنوان يك صدقه جاريه، نيك بختي ابدي را براي پدر و مادرش به ارمغان آورد.
تشبّه زنان به مردان و برعکس
يكي ديگر از آسيب هاي اجتماعي ـ كه در روايات آخرالزماني به آن تصريح شده است ـ آن است که زن ها خودشان را به شكل مردان و مردها خودشان را به شكل زنان در مي آورند: يتشبه الرجال بالنساء و النساء بالرجال .[6] به راستي ريشه اين رفتارها در چيست؟ شايد مشكل اين گونه اشخاص، در نوع برداشت آنان از دين و يا تقليد از غرب و روشنفكراني است كه معتقدند براي زندگي در عصر مدرن، بايد با هر چه كه از گذشته بر جاي مانده ـ و لو اينکه نيک و پسنديده باشد ـ مبارزه كنند، بي آنكه در درستي يا نادرستي آن، بيانديشند.
اصلاح روابط اجتماعي پس از ظهور
آيا امكان دگرگوني و تحول و اصلاح جامعه وجود دارد؟ اگر دگرگوني ممكن است، چه موقع، چگونه و به دست چه كسي ايجاد خواهد شد؟ به عقيده ما، وضعيت روابط اجتماعي با ظهور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به صورت کامل دگرگون خواهد شد. امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) براي اصلاح روابط اجتماعي از اصلاحات بنيادين، يعني اصلاح بينش ها و گرايش ها آغاز خواهند كرد:
اصلاح بينش ها
کج روي انسان ها بر اثر كج انديشي آغاز مي شود. از اين رو، براي جهت دهي درست به روابط اجتماعي و مبارزه با مشكلاتي از جمله طلاق، بي حجابي و بي حيايي، اصلاح خِرَد و انديشه، بهترين گزينه است. شايد به همين خاطر است كه امام باقر عليه السلام فرمودند: اذا قام قائمنا وضع يده علي رئوس العباد فجمع به عقولهم و اكمل به أخلاقهم؛[7] زماني كه قائم ما به پا خيزد، دست خويش را بر سر بندگان خواهد كشيد و اين گونه، انديشه آنان را جمع و اخلاقشان را كامل مي كند . اين، بدان جهت است که عقل در قاموس اسلام، نيرويي است كه انسان را به پرستش خداوند و كارهاي نيك ـ كه سبب ساز بهره مندي از نعمت هاي الهي است ـ فرا مي خواند: العقل... ما عُبِد به الرحمن و اكتُسِب به الجنان .[8]
اگر بشرِ امروز از نيروي عقلاني خود به درستي استفاده مي كرد و ابرهاي تيره را از آسمان فهم و ادراک خود مي زدود، روابط اجتماعي اش به گونه اي ديگر رقم مي خورد. از اين رو، براي اصلاح يك جامعه و نجات آن از آتش ظلم و ستم و ارتقاي سطح عقلانيت انسان ها، تقويت پايه هاي ايمان به خدا و معاد، دو شرط ضروري و اساسي است؛ چرا كه بدون ايمان به خدا، احساس مسئوليت از وجود انسان برچيده مي شود و بدون توجه به معاد، ترس از عاقبت از ميان خواهد رفت.
اصلاح گرايش ها
قرآن كريم، يكي از برنامه هاي اصلاحي پيامبران الهي را تزكيه روح و روان انسان ها دانسته و آن را مرحله آغازين و پيش شرط هر گونه اصلاح معرفي كرده است. در روايات اسلامي نيز آمده است كه س يره و سنت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) همان سيره و سنت رسول اعظم خواهد بود. از اين رو، تربيت و پرورش روح انسان و توجه به اخلاق و فضايل معنوي، از اساسي ترين برنامه هاي ظهور و پس از آن است ، پس از ظهور، امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) براي اصلاح رفتارهاي مردم جامعه ، تلاش خود را از اين نقطه زير بنايي (اصلاح گرايش ها) آغاز خواهد كرد تا بتواند ديگر الگوهاي اصلاحي خود را بر اين اساس بنيان نهد. زيرا انساني كه از بعد روحي و رواني رشد يافته باشد، براي پذيرش عدالت، حق طلبي، مهرورزي، ايثار و فداكاري و مسئوليت پذيري در قبال خانواده و اجتماع و جامعه آماده مي شود و هم چنين زمينه ظرفيت بيشتري پيدا مي شود و از اين جهت، ناهنجاري هاي اجتماعي و گسست دروني از بين مي رود.
نتیجه :
نتيجه آن که آنچه موجب اصلاح رفتار هاي اجتماعي و رفتار هاي شخص و جامعه مي شود، در مرحله اول، اعتقاد به باور هاي ديني و اصلاح رفتارها و در مرحله دوم، پرورش عقلانيت در جامعه است؛ چرا که وقتي عقلانيت در اوج باشد، اخلاق اسلامي به همه كنش ها رنگ و بوي الهي خواهد داد و در نتيجه، روابط اجتماعي پايدار، عواطف انساني، قوي، انگيزه ها خدايي و جامعه و از جمله زنان، مصون از كج روي و فساد خواهند بود.
پی نوشت ها :
1. کافي، ج5، ص59.
2. كمال الدين و تمام النعمه، ص331.
3. من لا يحضره الفقيه، ج3 ص390.
4. فصلنامه راه تربيت، زمستان 85 و بهار 86، ص 102.
5. منتخب الاثر، ص428.
6. همان، ص 292.
7. بحار الانوار، ج52، ص 336.
8. کافي، ج1، ص11.
پدید آورنده: تقی علی پور
