مقدمه:
از آن جایی که مسئله رجعت از مباحث مهم و مورد توجه اندیشمندان به شمار می‌آید. مباحث فراوانی نیز پیرامون آن مطرح گردیده است، اعتقاد به رجعت، از ضروريات مذهب شيعه‌ي اماميه به شمار مي‌رود و بسياري از بزرگان شيعه، مانند شيخ مفيد، سيد مرتضي، شيخ طوسي، امين الاسلام و ... بر حقانيت و صحت رجعت، ادعاي اجماع و اتفاق کرده‌اند. زمان وقوع رجعت از جمله مباحثی است که برخی علماي بزرگ شيعه با استفاده از روايات وارد شده در این زمینه نظرات خود را دراین باره ابراز کرده‌اند، که در متن حاضر بدان اشاره می شود.
گفتار علما در باره ظرف زمانی رجعت
مرحوم مفيد رحمه الله علیه رجعت را از علايمي مي‌داند که هنگام ظهور تحقّق مي‌يابد:«إنّ الله تعالي يردّ قوماً من الأموات إلي الدّنيا في صورهم الّتي کانوا عليها، فيعزّ منهم فريقاً، و يذلّ فريقاً، و يديل المحقّين من المبطلين، و ألمظلومين منهم من الظّالمين، و ذلک عند قيام مهدي آل محمّد علیه السلام…».[1]؛
خداوند گروهي از مردگان را به همان صورت‌هايي که در گذشته بودند، به دنيا بازمي‌گرداند. پس گروهي را عزيز و دسته ديگر را ذليل مي‌کند و اهل حق را بر اهل باطل، غلبه و نصرت داده و مظلومان را بر ظالمان و ستمگران پيروزي مي‌بخشد. اين واقعه، هنگام ظهور مهدي آل محمد خواهد بود….
سيد مرتضي، علم الهدي (رحمه) مي‌فرمايد:«اعلم، أنّ الّذي تذهب الشّيعة الإمامية إليه أن الله تعالي يعيد عند ظهور إمام الزّمان المهدي (علیه السلام) …»[2]؛
مي بينيم سيد مرتضي نيز عصر رجعت را همان زمان ظهور حضرت مهدي (علیه السلام) مي‌داند.
مرحوم طبرسي مي‌گويد:«أنّ الله تعالى سيعيد عند قيام المهدي قوما ممّن تقدم موتهم من أوليائه و شيعته ليفوزوا بثواب نصرته و معونته و يبتهجوا بظهور دولته و يعيد أيضا قوما من أعدائه لينتقم منهم و ينالوا بعض ما يستحقونه من العذاب في القتل على أيدي شيعته و الذّل و الخزي بما يشاهدون من علو كلمته»[3]؛
خداوند در زمان قيام حضرت مهدى (علیه السلام) گروهى از آن‌ها كه مردهاند، زنده مىكند. بعضى از رجعت كنندگان، از دوستان و شيعيان مهدى هستند كه ثواب نصرت و كمك او نصيبشان مىشود و به دولت مهدى شاد مىشوند. بعضى ديگر، از دشمنانش هستند كه براى گرفته شدن انتقام از ايشان برمي‌گردند، تا عذاب دنيا را بچشند و به دست شيعيان كشته شوند و از قدرت و شوكت حضرت مهدى (علیه السلام) احساس سرافكندگى و حقارت كنند.
مرحوم مظفّر مي‌نويسد:«إنّ الذّي تذهب إليه الإمامية أخذا بما جاء عن آل البيت علیه السلام إنّ الله تعالي يعيد قوما من الأموات إلي الدّنيا في صُوَرهم الّتي کانوا عليها، فيعزّ فريقا و يذلّ فريقا آخر، و يديل المحقّين من المبطلين، والمظلومين منهم من الظّالمين، و ذلک عند القيام مهدي آل محمّد و لا يرجع إلّا من عَلَت درجتُه في الإيمان، أو من بلغ الغاية من الفساد، ثم يصيرون بعد ذلک إلي الموت»؛
همانا عقيده شيعه در رجعت، بر اساس پيروي از اهل بيت چنين آمده است که خداوند، عده‌اي از کساني را که در گذشته از دنيا رفته‌اند، به همان اندام و صورت پيشين زنده کرده و به دنيا بازمي گرداند و به برخي از آنان عزّت مي‌دهد و بعضي را ذليل و خوار خواهد کرد و حقوق حق‌پرستان را از باطل‌پرستان مي‌گيرد و داد ستم‌ديدگان را از ستمگران مي‌ستاند و اين رجعت، پس از قيام مهدي آل محمّد (علیه السلام) به وجود مي‌آيد. کساني به دنيا باز مي‌گردند که از ايمان بالا برخوردار باشند، يا افرادي که در نهايت درجه فساد غوطه‌ور شده باشند و آن‌گاه دوباره مي‌ميرند.[4]
برخي مفسّران نوشته‌اند:رجعت از عقايد معروف شيعه بوده و بعد از ظهور مهدي (علیه السلام) و در آستانه رستاخيز، گروهي از مؤمنان خالص و کفّار و طاغيان بسيار شرور به اين جهان باز مي‌گردند. گروه اوّل، مدارجي از کمال را طي مي‌کنند و گروه دوّم، کيفرهاي شديدي مي‌بينند.[5]
مرحوم شيخ طوسي مي‌نويسد:«يرجعنا نبينا و ائمّتنا المعصومون في زمان المهدي مع جماعة من الأمم السّابقة و اللّاحقة»[6]؛پيامبر و امامان معصوم علیهم السلام با گروهي از امّت گذشته و آينده، در زمان مهدي بازخواهند گشت.
ابو الحسن شريف صاحب تفسير مرآة الأنوار، مي‌فرمايد:بدانيد که ثبوت رجعت به معناي خروج بعضي مردم از قبور خود به دنيا و زندگي مجدّد آنان بعد از ظهور امام زمان و رجعت پيامبر و ائمّه اطهار يا بعضي از آنان به ويژه اميرالمؤمنين و امام حسين و زمام امور را به دست گرفتن و دشمنان اسلام را به سزاي اعمالشان رساندن، از مسائلي است که اصلاً جاي شک و شبهه‌اي در آن نبوده است؛ بلکه از جمله ضروريات مذهب است.[7]
نتیجه:
بنا بر مطالب مطرح شده و از مجموع نظرات دانشمندان ديني به دست مي‌آيد رجعت از عقاید مسلم شیعه بوده که در آن بعد از ظهور مهدي (علیه السلام) درآستانه رستاخیز گروهی از مؤمنان خالص و کفّار و طاغيان بسيار شرور به اين جهان باز مي‌گردند. گروه اوّل، که از دوستان و شيعيان مهدى( عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند كه ثواب نصرت و كمك او نصيبشان مىشود و مدارجي از کمال را طي مي‌کنند و به دولت مهدى شاد مىشوند و گروه دوّم، از کفار و معاندان اهل بیت(علیهم السلام) هستند کيفرهاي شديدي مي‌بينند و از قدرت و شوكت حضرت مهدى (علیه السلام) احساس سرافكندگى و حقارت می‌كنند. بنا براین، طبق نظر این اندیشمندان هنگامه ظهور، ظرف زماني رجعت خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. أوائل المقالات، ص77.
[2]. اين تعريف در بخش اول (رجعت در اصطلاح) ذکر شده است.
[3]. مجمع البيان، ج7، ص367.
[4]. عقائد الاماميه، ص294.
[5]. تفسير نمونه، ج15، ص555.
[6]. جواهر الفقه، ص250.
[7]. الشّیعة و الرّجعة، ج1، ص277.
