مقدمه:
در ادامه سلسله نوشتارهای مربوط به سیاست و مهدویت، در صدد هستیم به تبیین حکومت جهانی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بپردازیم. حکومت، از جمله مفاهیم سیاسی است که کاربرد رایجی دارد. در این نوشتار، سعی خواهیم کرد ضمن مفهوم شناسی حکومت، به وجه جهانی بودن حکومت مهدوی بپردازیم.
مفهوم‌شناسي حكومت
حكومت، در اصطلاح سياسي، بيانگر قوه حاكمه يك جامعه مي‌باشد. هرچند در مواردي حكومت با دولت مترادف به كار رفته است، حكومت از دولت متمايز مي‌باشد. حكومت، صرفاً بيانگر ساختار قدرت در جامعه و ويژگي‌هاي هيأت حاكمه است؛ از اين جهت، حكومت، بيانگر ادعاي حق حكمراني در جامعه مي‌باشد. چنين ادعايي، به صورت‌هاي مختلفي مطرح مي‌شود .
گاه چنين ادعايي، صرفاً ناشي از سنت‌هاي يك جامعه است؛ گاه بر اساس داعيه‌هاي ديني و الهي صورت مي‌پذيرد. چنين حكومت‌هايي، حكومت ديني خوانده مي‌شود. برخي حكومت‌ها، صرفاً براساس قرارداد اجتماعي يا قانون وضع شده شكل گرفته‌اند. چنين حكومت‌هايي دموكراتيك يا مردمي خوانده مي‌شوند؛ گاه حكومت‌ها صرفاً براساس ادعاي حق موروثي شكل مي‌گيرند، گاهي نيز حكومت‌ها مبتني بر زور و ديكتاتوري هستند. در هر كدام از اين حكومت‌ها، نوعي ادعاي حق حكمراني بر مردم وجود دارد؛ اما آن‌ها هر كدام به شيوه‌ها و مباني مختلف چنين ادعايي را مطرح مي‌كنند.
الهي بودن حكومت مهدوي
در باب حكومت جهاني حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بايد گفت مبناي چنين حكومتي براساس حق الهي است؛ از اين رو حكومت مهدوي، حكومتي الهي است. در روايات اسلامي بر اين امر تصريح شده‌است. امامت از منظر شيعي، منصبي الهي است كه توسط خداوند تعيين شده و پيامبر گرامي اسلام، مامور ابلاغ آن مي‌باشد:
{ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّك}. [1]
عدم ابلاغ آن نيز به معناي عدم انجام وظيفه رسالت خواهد بود. در قرآن كريم نيز بر اين امر تصريح شده‌است:
{ وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ (5)}. [2]
طبق اين آيه، اين اراده قطعي و تخلف ناپذير الهي است كه حكومت آخر زمان از آن امامان حق باشد. در روايات اسلامي نيز بر الهي بودن منصب حكومت مهدوي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) تصريح شده است.
در مهم‌ترين روايتي كه از پيامبر گرامي اسلام (صلی الله عليه و آله و سلم) نقل شده، آن حضرت بر مبعوث شدن حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از جانب خداوند تصريح كرده‌است. طبق اين حديث، اگر از عمر جهان جز يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن روز را چنان طولاني خواهد كرد، تا فردي از فرزندان آن حضرت از جانب خداوند مبعوث شده و زمين را از عدل و داد پر نمايد؛ چنان‌كه از ظلم و جور پر شده‌است. اين روايت، تأكيد بر مأموريت الهي حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از سوي خداوند را مي‌رساند.
جهاني بودن حكومت مهدوي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
حكومت در طول تاريخ، به گونه‌هاي مختلفي تقسيم شده‌است. يكي از اين تقسيمات، تقسيم‌بندي آن به لحاظ قلمرو و گستره آن مي‌باشد. به لحاظ قلمرو، مي‌توان حكومت‌ها را به سه گونه اصلي حكومت‌هاي شهر محور، حكومت‌هاي ملي و حكومت‌هاي جهاني تقسيم كرد. حكومت‌هاي شهر محور، بيشتر در عصر باستان ـ به‌ويژه در يونان باستان ـ تحقق داشته‌اند. نظام‌هاي قبيله‌اي نيز شكل بومي و ديگري از اين حكومت‌هاي كوچك محسوب مي‌شود. اين‌ها همگي قلمرو محدودي داشته و در شهر يا قبيله محدود مي‌شدند.
گونه ديگر حكومت، حكومت‌هاي ملي است. حكومت‌هاي ملي، غالباً محصول دوران مدرن هستند. اين حكومت‌ها قلمرو خويش را براساس مفهوم جديدي از مليت بنا گذاشتند كه از مفاهيم عمده در انقلاب فرانسه بوده‌است. پس از پيروزي انقلاب فرانسه، به تدريج دولت‌هاي ملي با شعار ملي‌گرايي شكل گرفته و ساكنان يك سرزمين با قلمرو معين با زندگي تحت يك حكومت مشترك، نمونه حكومت‌هاي ملي را ارائه كردند. در اين حكومت‌ها، مبناي وفاداري در جامعه، به جاي سنت‌هاي گذشته و نسبت‌هاي قبيلگي و خوني، بر پذيرش زندگي در يك قلمرو جغرافيايي مشترك استوار بوده‌است.
حكومت‌هاي جهاني، داعيه حكومت و زندگي در قلمرو فراگير جهاني را دارند. در گذشته برخي حكومت‌ها چنين شعاري را مطرح مي‌كردند؛ مانند قلمرو امپراتوري اسكندر مقدوني كه سعي داشت آن را تا اقصا نقاط جهان گسترش دهد. امپراتوري‌هاي ديگري نيز در طول تاريخ بوده‌اند كه داعيه حكومت بر سراسر جهان را داشته‌اند؛ اما آن‌ها غالبا نتوانستند چنين آرزويي را محقق سازند.
البته در طول تاريخ، انديشه‌ها و مكاتبي نيز بوده‌است كه در عمل، فرصت تحقق ايده‌هاي خويش را نداشتند؛ اما در مقام انديشه و نظر، خواهان تشكيل حكومت جهاني بودند. قديمي‌ترين انديشه‌هاي حكومت جهاني را مي‌توان در انديشه جهان وطني [3] رواقيون در يونان قبل از مسيحيت دانست. اديان نيز در صدد تشكيل حكومت جهاني بودند. از ادياني كه فرصت تشكيل حكومت را به دست آوردند، اسلام چنين داعيه‌اي را به صورت علني و آشكار مطرح كرده‌است. تعاليم اسلامي مخاطب خود را جهانيان قرار داده است:
{ وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ (107)}. [4]
سيره عملي پيامبر اسلام (صلی الله عليه و آله و سلم) نيز دعوت جهانيان بوده‌است. ارسال سفيران مخصوص به سوي حاكمان زمان خويش، خود نشانه بارز اين امر بوده‌است. خداوند نيز امت اسلامي را امت واحد ياد كرده و تنها دين حق را دين اسلام خوانده‌است.
هرچند حكومت فراگير جهاني اسلام در گذشته تحقق نيافت، در تعاليم اسلامي مطرح شده‌است كه در آينده حتماً چنين حكومتي محقق خواهد شد. تعابير مختلفي در متون اسلامي وجود دارد كه بر اين امر تصريح كرده‌است. نمونه‌اي از اين تعابير را بررسي مي‌كنيم:
1. تعبير « ارض»: يكي از اين تعابير، استفاده از كلمه « ارض» در قرآن و حديث مي‌باشد. در قرآن كريم، بيش از 400 بار از تعبير ارض استفاده شده‌است كه همگي آن‌ها بيانگر كليت كره خاكي است. در آياتي كه بر ظهور حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و حكومت وي دلالت دارند، نيز از تعبير ارض استفاده شده‌است. نمونه بارز آن عبارت است از: { وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ (105)}. [5] طبق اين آيه، صالحان، وارثان كل زمين خواهند بود.
2. پيروزي اسلام بر تمام اديان: يكي از ادله جهاني بودن حكومت حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) غلبه اسلام بر تمامي اديان باطل خواهد بود. طبق آيه شريف 33 سوره توبه، خداوند در صدد غلبه بخشيدن دين اسلام بر تمام اديان ديگر بوده‌است: { هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ (33)}. [6] اين آيه، عيناً در سوره صف تكرار شده‌است و با تفاوت جزيي در پايان آيه، در سوره فتح آمده‌است. براساس اين آيه، خداوند، پيامبر خويش را با هدايت و دين حق ارسال كرده است تا آن را بر تمام اديان غالب كند. بدون ترديد، چنين امري تاكنون محقق نشده‌است و طبق روايات اسلامي، در دولت مهدوي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) محقق خواهد شد.
3. خلافت صالحان بر زمين: در سوره نور، خداوند چنين وعده‌اي را مطرح كرده‌است: { وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْض}. [7] طبق اين آيه، خداوند وعده داده‌است مؤمنان داراي عمل صالح را حاكم بر زمين قرار دهد.
4. پر شدن زمين از عدل و داد: از ادله ديني براي جهاني بودن حكومت مهدوي، تعبير به «يملأ» در روايات اسلامي است. طبق اين روايات، حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) زمين را ـ پس از آن‌كه از ظلم و جور پر شده‌است ـ از عدل و داد پر خواهد كرد.
نتیجه:
اين‌ها نمونه‌اي از ادله ديني براي جهاني بودن حكومت حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي‌باشد. البته بايد توجه داشت در اين زمينه، ادله عقلي و كلامي گسترده‌اي وجود دارد كه به تناسب فرصت، صرفاً به نمونه‌هايي از آن‌ها اشاره شد. در شماره بعد، تلاش خواهيم كرد ويژگي‌هاي ديگر حكومت جهاني مهدوي را بررسي نماييم.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مائده، آیه 67.
[2]. قصص، آیه 5.
[3].CosmoPolitanism .
[4]. انبیاء، آیه 107.
[5]. انبیاء، آیه 105.
[6]. توبه، آیه 33.
[7]. نور، آیه 5.
[8]. انتشار یافته در سایت؛ https://hawzah.net/fa/Magazine/View.
پدید آورنده: دكتر غلام رضا بهروز لك
