مقدمه:
به طور متداول خاورشناساني كه در زمينه فرهنگ اسلامي تحقيق نموده‌اند، به قرآن شناسي پرداخته و درباره مهدويت كتاب مستقلي نداشته‌اند و به آن در ضمن مباحث ديگر پرداخته‌اند، اما از جمله خاورشناساني كه درباره مهدويت سخن گفته و در اين راستا كتاب مستقلي را تاليف نموده‌است « جيمز دارمستتر»[1] (1894 ـ 1849) است. وي از نادر خاورشناساني است كه بنا به دلايلي كه ذكر خواهد شد، درباره مهدويت كتاب مستقل نوشته است.
جيمز دارمستتر
دارمستتر از جمله استادان زبان شناس و اوستا شناس فرانسوي است كه در دانشگاه سوربن اشتغال داشته و در عرصه فرهنگ شرق به ويژه ايران باستان تخصص يافته است. از جمله آثار او كتابي است با عنوان « اورمزد و اهريمن» كه در سال(1877) نوشته شده و در پاريس چاپ گرديده‌است، از جمله ديگر آثار او كتاب: « مجموعه قوانين زردشت يا ونديداد اوستا» است كه به وسيله آقاي موسي جوان با عنوان « تفسير اوستا» به فارسي ترجمه شده است.[2] وي در زمينه مذهب زرتشت شهرت يافته است، به طوري كه بعضي از انديشمندان درباره اوستا و مذهب زرتشت به سخنان دارمستتر استناد مي‌كنند كه اين امر خود گوياي موقعيت علمي او در زمينه شناخت مذهب و فرهنگ باستاني ايران است.
از جمله آثاري كه دارمستتر در خصوص مهدويت تاليف نموده، كتابي با عنوان « مهدي از صدر اسلام تا قرن سيزدهم» است كه اين اثر در ايران در سال(1317) توسط آقاي محسن جهانسوز ترجمه گرديده است.[3] انگيزه اصلي شكل‌گيري اين كتاب را بايد در وقايع سال(1885. م)(1302ه.ق) دنبال نمود، زماني كه فردي در سودان به نام « محمد احمد سوداني» (1885 ـ 1834) ادعاي مهدويت نمود و حدود چهار سال بر اين ادعا پافشاري نمود تا سرانجام در سال(1885) كشته شد. وي عده زيادي را در كشور سودان متوجه خود ساخت و به تدريج منطقه‌هايي از سودان را هم فتح نمود، از اينرو كشورهايي همچون مصر و انگليس بيش از ديگر كشورها نسبت به اين جريان حساسيت نشان دادند، زيرا محمد احمد سوداني چند منطقه اي را كه مورد توجه مصر و انگليس بود، فتح نمود بود، به طوري كه نقل شده‌است، در سال (1885)، قواي انگليس در رويارويي با نيروهاي محمد احمد سوداني شكست خوردند و اين امر گلادستون رئيس‌الوزراء انگليس را مجبور نمود تا در صدد برآيد كه سيد جمال‌الدين اسدآبادي را كه در آن زمان در انگليس بود و روزنامه عروه‌الوثقي را منتشر مي‌كرد، واسطه عقد صلح ميان محمد احمد سوداني و دولت انگليس سازد، كه البته اين خواست وي متحقق نشد و به وقوع نپيوست.
پس از اينكه آوازه محمد احمد سوداني به بسياري از كشورهاي اروپايي رسيد، اين امر موجب گرديد تا اصل موضوع مهدويت و ادعاي محمد احمد سوداني براي بسياري از غربي‌ها، مورد پرسش قرار گيرد، از اينرو دانشگاه سوربن از دارمستتر، خاور‌شناس عالي رتبه و استاد دانشگاه سوربن درخواست نمود، تا درباره محمد احمد سوداني و موضوع مهدويت كه به سر زبان‌ها افتاده بود، سخنراني كند. به اين جهت دارمستتر به سخنراني درباره مسئله مهدويت و ريشه تاريخي اين بحث و همچنين مدعيان دروغين مهدويت در طول تاريخ اسلام پرداخت كه سرانجام اين سخنراني‌ها منشأ نوشته شدن كتاب مذكور در زمينه مهدويت گرديد.
البته به نظر مي‌رسد، بخش نخست كتاب دارمستتر محصول سخنراني او است، اما بخش پاياني كتاب جزء سخنراني نبوده و بعدها به هنگام نوشته شدن كتاب، اضافه شده‌است، زيرا محمد احمد سوداني چهار ماه پس از سخنراني دارمستتر كشته شده بود، در حالي كه دارمستتر در بخش پاياني كتاب از ماجراي محمد احمد سوداني به عنوان قائله‌اي كه اتمام يافته است، سخن مي‌گويد.[4]
نتیجه:
بنابر مباحث مطرح شده، ماجرای محمد احمد سوداني موجب گرديد تا اصل موضوع مهدويت و ادعاي محمد احمد سوداني براي بسياري از غربي‌ها، مورد توجه و پرسش قرار گيرد، و همین امر موجب شد تا در باره مسئله مهدويت و ريشه تاريخي اين بحث و همچنين مدعيان دروغين مهدويت در طول تاريخ اسلام مباحثی مطرح شود که منشأ نوشته شدن كتابی در این زمينه گردید.
پی‌نوشت‌ها:
[1].-james Darmesteter ( 1849-1894)
[2]. این کتاب با آدرس کتاب شناسی ذیل ترجمه شده است:« جیمز دارمستتر، تفسیر اوستا، موسی جوان، ویراسته علی اصغر عبداللهی، دنیای کتاب، تهران، س 1382». همچنین کتاب دیگری از مترجم همین اثر در راستای اوستا با کتابشناسی ذیل ترجمه شده است:«دیباچه ترجمه فارسی کتاب تفسیر اوستا ترجمه گاتاها، جیمز دارمستتر، موسی جوان، ( بی جا، بی نا)، س 1348»؛ شیخ آقا بزرگ تهرانی. الذریعه،ج4،ص141 و ج7، ص 134.
[3]. دارمستتر، مهدی از صدر اسلام تا قرن سیزدهم، محسن جهانسوز، کتابفروشی ادب، تهران، 1317.
[4]. انتشار یافته در سایت؛ https://rasekhoon.net/article/show
