انسان در زندگی اجتماعیِ خود، برای رسیدن به آرمان‌ها و اهداف خود، همواره گواه صحنۀ درگیری بین دو نیروی حقّ و باطل است. آغاز آن درگیری فرزندان بی‌واسطۀ حضرت آدم (هابیل و قابیل) است و اوج آن، قیام سراسر افتخار امام حسین (علیه السلام ) و یارانش در عاشورا و فرجام آن در قیام جهانی منجی عالم بشریّت در آخرالزمان.بی‌شک بخش بزرگی از آنچه در پس آن حادثۀ بزرگ رخ داد، تأکید بر زنده نگه‌داشتن آن بود که البته در سخنان پیشوایان معصوم (علیه السلام ) بر آن تاکید شده بود.
یکی از آن سنت‌های ارزشمند، زیارت امام در چهلمین (اربعین) روز شهادت بود؛ که این زنده‌نگه داشتن، خود نوید سرآغازی بر یک قیام جهانی قلمداد میشود. از این رو می‌توان گفت اربعین نماد حضور انسان‌های آزادی‌خواه و اعلام آمادگی برای خونخواهی از همۀ مظلومان عالم، به‌ویژه بزرگ این ستم‌دیدگان حسین بن علی (علیه السلام )است. این بخشی از فلسفۀ قیام جهانی مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.
ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ، سرآغازی است بر انقلابی بزرگ، گسترده و فراگیر در راستای انتقام از همۀ ستم‌دیدگان تاریخ به‌ویژه حسین بن علی (علیه السلام )با شعار خونخواهی از شهید کربلا به‌عنوان نماد مظلومیّت حقّ در طول تاریخ، که همۀ بنیان‌های اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی بشر را دگرگون می‌کند.
این دگرگونی بزرگ در جهان هستی ـ همانند قیام و نهضت همۀ پیامبران و شایستگان ـ که به‌طور عمده با اسباب و علل طبیعی شکل می‌گیرد، نیازمند فراهم‌شدن شرایط و زمینه‌هایی بایسته و شایسته است. حضور مردم در این انقلاب از شرایط برجستۀ این شکل‌گیری است.
یکی از سفارش‌های پایه‌ای قرآن به مؤمنان در برابر دشمنان، به‌دست‌آوردن و نگهداری آمادگی آنان است.[۱] از این‌رو آمادگی‌های مناسب هر عصر برای یاری حق در برابر باطل، امری اساسی و بایسته است. از این آمادگی در تعبیر روایات مهدوی و در دوران غیبت با عنوان «انتظار» یاد شده و در شأن آن سخنان والایی گفته شده است. گاهی از آن به «برترین عبادت» تعبیر شده؛ رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «اَفضَلُ العِبادَهِ اِنتِظارُ الفَرَجِ»؛ «برترین عبادت انتظار فرج است.» [۲]
گاه نیز آن را با «برترین کارها» توصیف کرده‌اند: «اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتِی اِنتظارُ الفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.» [۳] در جایی نیز آن را نه فقط «جهاد» که «برترین جهاد» دانستند و فرمودند: «اَفْضَلُ جِهادِ اُمَّتی اِنْتِظارُ الفَرَجِ»؛ «برترین جهاد امت من انتظار گشایش است.» [۴]
قیام جهانی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، برای برپایی حکومت شایستگان بر پایۀ عدل و قسط است و یاری آن امام بزرگوار، امری ضروری است و برای این یاری، باید مقدمات و زمینه‌هایی فراهم شود.
آنچه امروزه با نام تعظیم شعائر شکل می‌گیرد – مانند برپایی سوگواری برای مصیبت عاشورا در گروه‌های چندملیونی و نیز راهپیمایی و سوگواری باشکوه اربعین حسینی – از زیباترین جلوه‌های اظهار این آمادگی است.
امام باقر (علیه السلام ): خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامیترین امت من خواهد بود.
روز اربعین یادآوری هرسالۀ مصیبت بزرگ عاشوراست تا آنگاه که منتقم آن مظلومیت‌ها پا در رکاب قیام نهد و عاشوراییان با لبیک به ندای جهانی او، عاشورایی دیگر به بزرگی همۀ گسترۀ زمین فراهم کنند؛ اما این‌بار نه با به مسلخ رفتن حق و حقیقت؛ که با پایانی روشن و پیروزمندانه در پیروزی حق بر باطل. به همین جهت روز اربعین را می‌توان زمان تجدید پیمان با منتقم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم )دانست.
سفارشات و دستورات اکید ائمه معصومین (علیه السلام )، مبنی بر زیارت امام حسین (علیه السلام )در روز اربعین را می‌توان به سبب بزرگداشت این غم و اندوه دانست تا از خاطر شیعیان نرود؛ تا زمانی که آن منتقم بزرگ با شعار خونخواهی از حسین (علیه السلام )(یعنی شعار یا لثارات الحسین) آخرین نبرد حق و باطل را پدید آورد، همواره باید منتظر ظهور قائم آل محمد باشند.
بی‌گمان، یاری‌کردن امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فقط به انتظار برای ظهور آن حضرت محدود نیست؛ بلکه همان‌طور که در زیارت اربعین به آن اشاره شده است: «قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّهٌ حَتَّى یَأْذَنَ اللَّهُ لَکُم…»؛ «قلب من تسلیم قلب شماست و در امور زندگی از اوامر شما تبعیت می‌کنم و برای یاری دادن شما آماده‌ام تا این که خداوند به شما اجازه خروج دهد.» [۵]
در اربعین، دو نگاه به اوج تجلی خود می‌رسند و آنگاه در تلاقی این دو نگاه است که آغازی اساسی برای حرکت به‌سوی قیام جهانی شکل می‌گیرد. نگاهی به گذشته که همانا عاشورای حسینی است با شعار اساسی «هیهات منا الذله» و نگاهی به آینده با شعار اساسی «یالثارات الحسین» که در حقیقت خونخواهی همۀ ستم‌دیدگان از ستمگران است.
باید توجه داشت آمادگی و مهیابودن برای ظهور، بسته به شرایط زمان و مکان در عرصه‌هایی صورت می‌پذیرد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
الف) عرصۀ فرهنگی ـ اعتقادی
بدون شک حضرت مهدی (علیه السلام )به‌پا می‌خیزد تا در تحولی بزرگ بیش از آنکه چگونگی زندگی دنیوی و مادی مردم را بر پایۀ عدالت سامان دهد، باورهای آنان را رشد داده، کمال بخشد. همان‌گونه که حسین بن علی (علیه السلام )به این منظور قیام کرد. و این شکل نخواهد گرفت مگر به دگرگونی ریشه‌ای و اساسی در فرهنگ جامعۀ انسانی که با پیروی از آموزه‌های مکتب اهل بیت (علیه السلام )شکل خواهد گرفت.
دربارۀ کارهای فرهنگی که می‌تواند زمینههای لازم را برای آن انقلاب بزرگ فراهم کند، از روایات، چنین استفاده میشود:
بی‌گمان صبری که در میان عاشوراییان شکل گرفت – به‌ویژه برای زینب کبرا ( سلام الله علیها ) در همه تاریخ مثال زدنی است
۱. رعایت تقوای الهی: در قیام امام حسین (علیه السلام )یاران آن حضرت در اوج تقوا و پرهیزگاری بودند؛ پس رهروان آن حضرت که با همۀ وجود پیروی آن حضرت را با حضور در مراسم اربعین اعلان می‌کنند نیز باید در شمار پرهیزگاران راستین باشند.
۲. معرفت امام معصوم: از بایسته‌هایی که در هر زمان ـ به ویژه در عصر غیبت ـ پیروان آموزه‌های اسلامی بدان سفارش شده‌اند، به‌دست‌آوردن شناخت و آگاهی امام آن زمان است. امام صادق (علیه السلام )به فضیل بن یسار، در کنار سفارش به شناخت امام، پیآمد این امر مهم را در این دانسته که دیر و زود شدن این امر، آسیبی به او نخواهد رساند… . [۶]
۳. پایداری در محبت امامان: یکی از وظایف مهم مؤمنان در هر عصر و زمان، دوستی با امامان در جایگاه دوستان خداوند است. تجلی این محبت در پیروان راستین اهل بیت (علیه السلام )مثال زدنی است؛ به‌ویژه در قیام عاشورا که یاران در این دوستی، همۀ هستی خود را به پای امام و اهداف او ریختند.
از نشانه‌های این دلدادگی و محبت، جاری‌شدن اشک بر گونه‌هاست که پیامبر اسلام بر این حرارت قلبی تأکید فرموده است. اباعبدالله (علیه السلام )نیز با ذکر این عبارت که «من کشتۀ اشک‌ها هستم» بر این نماد تصریح فرموده است.
امام باقر (علیه السلام )از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت می‌کند که فرمود: «خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامیترین امت من خواهد بود.» [۷]
گفتنی است در کنار این محبت، دشمنی با دشمنان اهل بیت(علیه السلام )و ظلم‌ستیزی جایگاه اساسی دارد؛ کاری که امام حسین (علیه السلام )در عاشورا و امام مهدی (علیه السلام )در آن قیام بزرگ پی خواهد گرفت. مراسم اربعین جلوه‌ای از اظهار این ظلم‌ستیزی است؛ بدین معنا که اگر نتوان در جبهه مستقیم با ظلم آن را رفع کرد، حضور در صحنه و اعلام آمادگی برای آن امری لازم است.
۱. پیروی از همۀ امامان (علیه السلام ): از آنجا که همۀ امامان (علیه السلام )نور یگانه‌ای هستند، فرموده‌ها و دستور‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همۀ آنهاست. در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، دستور‌های دیگران چراغ راه هدایت است. [۸] رفتار طبق دستورات آنها زمینههای فرهنگی برای درک ظهور را فراهم می‌کند.
این پیروی و اطاعت در حادثۀ عاشورا به اوج رسید؛ تا آنجا که هیچ‌یک از شهدا و خاندان آن حضرت، امری از او را نادیده نمی‌گرفتند؛ آنجا که درخواست به میدان رفتن بود و آنجا که توصیۀ به بردباری.
۲. صبر بر سختی‌های دوران غیبت: از شاخص‌ترین و برجسته‌ترین فضایل انسانی که در قیام عاشورا تبلور یافت و پیشوایان معصوم نیز بر آن تأکید کردند شکیبایی در برابر ناملایمات و سختی‌هاست. بی‌گمان صبری که در میان عاشوراییان شکل گرفت – به‌ویژه برای زینب کبرا ( سلام الله علیها ) در همه تاریخ مثال زدنی است و آمادگی برای قیام جهانی موعود نیز چنین ضرورتی را تأکید می‌کند.
ب) در عرصۀ اجتماعی
با دقت در آیات قرآن کریم و بررسی سرگذشت ملت‌ها و امت‌های پیشین، به روشنی درمییابیم که سنت الهی چنین بوده که پدید‌آمدن هرگونه دگرگونی و تحولی برای جامعه‌‌های انسانی، به دست و ارادۀ خود آنان شدنی است. همان‌گونه که سرنوشت یک انسان، در گرو چگونگی رفتار و کارهای اوست، سرنوشت یک جامعه نیز بستگی فراوانی به کارکرد گروهی افراد دارد. خداوند بزرگ در قرآن تأکید می‌کند که سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دچار دگرگونی نمی‌کند، مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند. [۹]
قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مبارزه‌ای است در برابر نیروهای کفر جهانی و برخلاف پندار برخی، این پیروزی با سختی‌ها و ناملایمات فراوانی آمیخته خواهد شد
بنابراین، ضروریترین کار – پیش از سامان‌یافتن هر نوع حکومتی در جامعه – فراهم‌کردن زمینهها و بسترهای هماهنگ با آن حکومت، برای پذیرش مردمی است؛ زیرا ساختار حکومت مطلوب مردم، در جامعه به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که خرد گروهیِ اجتماع، تحمل پذیرش آن را داشته باشد.
مراسم اربعین به‌عنوان نماد همدلی و ایثار انسان‌ها به یکدیگر، چشم انداز زیبایی از حکومت صالحان را در نگاه قرار می‌دهد؛ انسان‌هایی که کم‌ترین امکانات خود را در راه محبت اهل بیت (علیه السلام )تقدیم می‌کنند و این زیباترین جلوه ایثار است که در حکومت عدل جهانی جایگاهی ویژه دارد.
ج) در عرصۀ نظامی و انتظامی
یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های عصر غیبت به‌عنوان زمینهسازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی جسمانی است. در این‌باره در کتاب‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. به‌دست‌آوردن توان و قوّت برای رودررویی با تهدیدهای دشمنان، همواره مورد پافشاری آموزه‌های دینی بوده است. قرآن کریم با همۀ صراحت بر این مهم تأکید کرده، پیروان خود را به فراهم‌نمودن همۀ ابزارهای ممکن در این راه سفارش می‌کند. [۱۰]
این آموزه‌ها اگرچه دربارۀ همۀ انسان‌ها و همۀ دوران‌هاست، اما با توجه به حساسیت دوران غیبت و آستانۀ ظهور، این آمادگی، اهمیت فراوانی دارد. یکی از نمودهای زمینهسازی توانمند، آمادگی جسمانی برای حضور در زمان ظهور است. حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پس از آگاه‌کردن جهانیان و اتمام حجت با آنان، ناگزیر با ستمگران و دشمنان، جنگ خونینی خواهد کرد و همانند جدّ بزرگوار خود، برخورد تندی با آنان خواهد داشت. از روایات استفاده میشود که او در این رودررویی از یاران خود نیز یاری می‌خواهد و آنان نیز در نهایت شجاعت در کنار آن حضرت با دشمنان مبارزه خواهند کرد.
حال، چنین یارانی باید پیش از ظهور فراهم آیند و این شدنی نیست، مگر با افزایش توان و قدرت جسمانی در عصر انتظار. چنانچه همۀ منتظران به این امور مهم و پایه‌ای توجه لازم را داشته باشند، بدون تردید، برای چگونگی درک دوران ظهور نقش مؤثری ایفا خواهند کرد.
در هر حال قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مبارزه‌ای است در برابر نیروهای کفر جهانی و برخلاف پندار برخی، این پیروزی با سختی‌ها و ناملایمات فراوانی آمیخته خواهد شد که بایسته است زمینه‌سازان آن قیام جهانی، به بهترین صورت ممکن خود را آماده کنند. بر همۀ منتظران آن دوران نورانی است تا در تمام عرصه‌ها از جمله فرهنگی، اجتماعی و نظامی و افزایش توانمندی‌‌های روحی و جسمانی خود تلاش وافری داشته باشند.
منبع: پایگاه تخصصی امام حسین (علیه السلام )، حجه الاسلام خدامراد سلیمیان
