مقدمه:
این نوشتار ترسیم کننده سیمای شیعه راستین است، و پاسخی است به این پرسش که شیعه در عصر حاضر تا چه میزان از فرهنگ و اوصاف یاد شده برخوردار بوده و رفتار و کردار او تا چه اندازه با آنچه امامان معصوم (علیهم السلام) فرموده‌اند و از وی به عنوان یک شیعه انتظار داشتند، مطابقت دارد؟ افزون بر آن الگویی است برای پیروان مکتب تشیع که خودشان را در آئینه روایات ائمه اطهار (علیهم السلام) ملاحظه نموده و جسم و جانشان را تطهیر نمایند. نوشتار حاضر به برخی از اوصاف شیعه در کلام امام صادق (علیه السلام) پرداخته است.
1- آخرت
« لقد جلت الاخره فی اعینهم حتی ما یریدون بها بدلا...و انماکانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم »؛ آخرت در نگاه آن‌ها بسیار بزرگ است، به اندازه‌ای که چیزی را با آن عوض نمی‌کنند...و دنیا نزد آن‌ها همانند مارگزنده و دشمن بی زبان است. پیروان حقیقی و دوستان واقعی خاندان نبوت (علیهم السلام) به چیزی جز آخرت نمی‌اندیشند و تمام کردارها و رفتارهای خود را با نگاه به آخرت می‌سنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیله‌ای است برای رسیدن به هدفی بزرگ که همان زندگی جاودان آخرت است. دوستان حقیقی اهل بیت (علیهم السلام) از مواهب دنیوی بهره می‌برند، اما هرگز زندگی جاودان را با زندگی گذرای دنیا عوض نمی‌کنند.
2- انس با خدا
« انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»؛ آن‌ها باخدا انس گرفته اند و از آن چه که مال اندوزان به آن انس گرفته‌اند، در هراسند.
مومنان از نعمت‌های الهی بهره می‌برند اما به آن‌ها وابسته نمی‌شوند. وابستگی به مال دنیا موجب بندگی انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابسته اند.شیعیان واقعی با یاد خدا آرامش می‌یابند نیستند.
حضرت صادق(علیه السلام) پس از برشمردن این دو ویژگی مهم، فرمود: « اولئک اولیائی حقا بهم تکشف کل فتنه و ترفع کل بلیه »؛ آن‌ها دوستان حقیقی من هستند. به وسیله آن‌ها فتنه شکست می‌خورد و هرگرفتاری‌ها بر طرف می‌شود.
3- حسابرسی خود
« حق علی کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فی کل یوم ولیله علی نفسه فیکون محاسب نفسه فان رای حسنه استزاد منها و ان رای سیئه استغفر منها، لئلایخزی یوم القیمه »؛ بر هرمسلمانی که مارا می‌شناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آن‌ها بپردازد، تا اگر کار نیکی در آن هادید، برآن‌ها بیفزاید و اگر کردار بدی در اعمال خود مشاهده کرد،از آن‌ها توبه کند، تا دچار ذلت و خواری روز قیامت نگردد.
4- سخاوت
« یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء و البذل للاخوان »؛ ای پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلت شناخته می‌شوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
5- رعایت وقت نماز
« وبان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا... و یحافظون علی الزوال »؛ شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز می‌خوانند و توجه به وقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
6- دوری از پرخاش و داد و فریاد
« لایهرون هریرالکلب »؛ شیعیان ما همانند سگ زوزه نمی‌کشند.
7- دوری از طمع
« ولایطمعون طمع الغراب »؛ شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریص نیستند.
8- دوری از دشمنان
« و لایجاورون لنا عدوا و لا یساءلون لنا مبغضاولوماتوا جوعا»؛ شیعیان ما با دشمنان همسایگی نمی‌کنند و اگر از گرسنگی بمیرند،چیزی از آن‌ها نمی‌خواهند.
9- دقت در خوراک
« شیعتنا لایاءکلون الجری... و لا یشربون مسکرا»؛ شیعیان مامارماهی نمی‌خورند...و شراب نمی‌نوشند.
10- آثار استقامت
« یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه و لاظلهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لا کلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم ولما ساءلوا الله الا اعطاهم».
اگر شیعیان ما استقامت کنند، فرشتگان دست در دست آن‌ها می‌گذارند، ابرهای سفید(رحمت) برآن‌ها سایه می‌افکند، چون روزدرخشنده و تابناک می‌شوند، از زمین و آسمان روزی می‌خورند و آنچه از خدا بخواهند، خداوند به آن‌ها عطا می‌کند.
11- شیوه برخورد با گناهکاران
1) گفتن خوبی‌ها و پرهیز از سخن ناروا: « یابن جندب لاتقل فی المذنبین من اهل دعوتکم الا خیرا»؛ ای پسرجندب! به گناهکاران از همکیشان خود جز خوبی و نیکویی چیزی مگو. در برخورد با گناهکاران باید با سخنان نیکو و گفتن خوبی‌های آنان، امید مرده در آن‌ها را زنده‌کرد و از خشونت، گفتار نا روا وبازگو نمودن لغزش‌های آن‌ها پرهیز کرد؛ زیرا چنین برخوردهایی مجرمان را از پیمودن راه درست ناامید و نسبت به دین و آموزه‌های آن گریزان می‌سازد.
2) در خواست توفیق برای گناهکاران: « واستکینوا الی الله فی توفیقهم »؛ توفیق آن‌ها را خاضعانه ازخداوند بخواهید.
3) در خواست توبه برای گناهکاران: توبه از حالات سازنده انسان است که انجام دهنده آن محبوب خداونداست: { ان الله یحب التوابین }؛[1] خداوند کسانی که بسیار توبه می‌کنند را دوست دارد. توبه روشی است که امام صادق(علیه السلام) برای پاکسازی گناهکار توصیه کرده‌است. شیعیان واقعی باید از خدا بخواهند که گناهکاران ازکردار ناشایست خود پشیمان شوند و به سوی خدا بازگردند،{ اناالله هوالتواب الرحیم }؛[2] زیراخداوند بسیار توبه پذیر و بخشنده است.
12- راه بهشتی شدن
حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) سه راه را فراروی جویندگان بهشت قرارداده است:
1) پیروی از ائمه (علیهم السلام) .
2) برائت از دشمنان.
3) سخن گفتن آگاهانه و سکوت هنگام نا آگاهی.
« فکل من قصدنا و تولانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سکت عما لایعلم او اشکل علیه فهو فی الجنه » هر کس جویا و پیرو ما باشد و از دشمنان ما پیروی نکند و چیزی که می‌داند، بگوید و از آن چه که نمی‌داند، یا بر او مشکل (مشتبه)است، سکوت کند، در بهشت است.
13- ارزش سکوت
« علیک بالصمت، تعد حلیما، جاهلا کنت او عالما، فان الصمت زین لک عندالعلماء و سترلک عندالجهال.» عالم باشی یا جاهل، خاموشی را برگزین تا بردبار به شمار آیی؛ زیرا خاموشی نزد دانایان زینت و در پیش نادانان پوشش است.
14- دوری جستن از عقاید منحرف
خطر بدعت‌ها، گرایش‌های منحرف و قرائت‌های ناصواب از دین، همیشه متوجه جوامع شیعی بوده است. « یابن جندب! بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم: لاتذهبن بکم المذاهب »؛ ای پسر جندب! به شیعیان ما بگو؛ مبادا عقاید منحرف، شما را از مذهب خودتان بیرون برد.
15- نشانه‌های ناتوانی
« قد عجز من لم یعد لکل بلاء صبرا و لکل نعمه شکرا و لکل عسر یسرا»؛ ناتوان است کسی که برای هر بلایی صبری، برای هر نعمتی شکری و برای هر سختی آسانی آماده نکند.
16- کردارهای برتر
« یابن جندب! صل من قطعک، واعط من حرمک، و احسن الی من اساءالیک، و سلم علی من سبک، و انصف من خاصمک، واعف عمن ظلمک، کماانک تحب ان یعفی عنک، فاعتبر بعفوالله عنک، الاتری ان شمسه اشرقت علی الابرار و الفجار و ان مطره ینزل علی الصالحین والخاطئین.» ای پسر جندب! با کسی که از تو بریده، وصل کن؛ به کسی که چیزی به تو نداده، چیز بده؛ باکسی که به تو بدی کرده، خوبی کن؛ به کسی که به تو دشنام داده، سلام کن؛ باکسی که با تو دشمنی کرده، انصاف داشته باش و از کسی که به تو ظلم کرده، در گذر، همچنان که دوست داری از تو در گذرند. پس از گذشت خداوند از خودت عبرت بگیر. آیا نمی‌بینی خورشید خداوند برخوبان و بدان می‌تابد وبارانش بر صالحان و مجرمان نازل می‌شود؟
17- اساس اسلام
آخرین جمله از سفارش های امام صادق(علیه السلام) به ابن جندب درباره اهمیت و ارزش محبت اهل بیت (علیهم السلام) است. « لکل شییء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»؛ هرچیزی راپایه‌ای است و پایه اسلام، محبت ما، اهل بیت (علیهم السلام) است.[3]
نتیجه:
اوصاف شيعه‌ی راستین بيش از آن است که در اين مقال بگنجد. آنچه بيان شد، مهم‌ترين اوصاف و ويژگي‌هاي شيعه از نگاه صادق آل محمد (علیه السلام) بود، جامعه امروزي تشيع با خواسته امامان و آنچه از اوصاف شيعيان در کلام آن امامان بزرگوار مخصوصا رييس مکتب جعفري، حضرت صادق (عليه السلام) آمده است، فاصله‌ها دارد. به امید روزی که شیعیان متّصف به این اوصاف گردند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بقره(2)، آیه 222.
[2]. توبه(9)، آیه 118.
[3]. انتشار یافته در سایت؛ http://forum.rasekhoon.net/thread
