مقدمه:
زنان، به عنوان نيمي از پيكره اجتماع و مهم ترين عامل انتقال ارزش ها در خانواده، از نقش و جايگاه مهمي در عرصه های اجتماعي برخوردارند؛ به گونه اي كه مي توان ادعا كرد، زن مي تواند عامل سعادت يا شقاوت جامعه باشد.
زنان يكي از اركان تربيت در اجتماع محسوب می شوند، اما متاسفانه بسیاری از آنها در دوره آخرالزمان،به ابتذال كشانده مي شوند. در روایات آمده است كه روزي پيامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) در جمع اصحاب خود فرمودند: كيف بكم اذا فسدت نسائكم و فسق شبابكم و لم تأمروا بالمعروف بل أمرتم بالمنکر و نهيتم عن المعروف و اذا رأيتم المعروف منكراً و المنكر معروفاً؛[1] چگونه است حال شما، هنگامي كه زن هاي شما فاسد شوند و جوانان شما به فسق و فجور گرایش یابند و شما نيز به جاي امر به معروف، امر به منكر و نهي از معروف نمائيد؛ معروف را منكر بپنداريد و منكر را معروف؟
اين احاديث، هشداري به جامعه، خصوصاً زنان است كه آگاه به خطرات احتمالي باشند و هيچ گاه منزلت، وظيفه انساني و اسلامي خود را فراموش نكنند.
روابط اجتماعي پيش از ظهور
احادیث ديني به ما گزارش داده اند كه روابط اجتماعي در واپسين سال هاي پيش از ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، شكل ويژه اي به خود خواهند گرفت. سمت و سوي روابط در آن روزگار، به گونه اي خواهد بود كه افزون بر تأمين نكردن منافع و مصالح اخروي انسان ها، با منافع زندگي دنيايي و اجتماعي انسان نيز ناسازگار است و زندگي بشر را به سويي مي برد كه جز گسست و ناپايداري و سرانجام، نيستي و زوال جامعه، چیز دیگری به دنبال نخواهد داشت. در اين زمينه، شاخصه هایی از روابط اجتماعي در روزگار پيش از ظهور و ناهنجاري هاي ناشي از آن، وجود دارد که عبارتند از:
الف) گسست اجتماعي: جامعه شناسان، هم بستگي و انسجام اجتماعي را براي پايايي و پويايي سازمان اجتماعي، ضرورتي انكار ناپذير دانسته اند. روشن است كه گسست بين گروه هاي اجتماعي و آحاد اعضاي جامعه و وجود تفرقه و جدایی ميان آنها به استواري و پيشرفت جامعه آسيب رسانده و به سرعت، زمينه زوال و اضمحلال آن را فراهم مي آورد.
روايات اسلامي در گزارشات خود از عصر پيش از ظهور، به وجود گسست اجتماعي در بين گروه هاي اجتماعي و از جمله زنان، اذعان مي كنند. برای مثال، محمد بن مسلم نقل کرده که به امام باقر(علیه السلام) گفتم: يابن رسول الله(صلی الله علیه و آله)، قائم شما چه وقت ظهور خواهد كرد؟ امام فرمود: هنگامي كه مردان، خود را شبيه زنان و زنان، خود را شبيه مردان كنند. آن گاه كه مردان به مردان و زنان به زنان اكتفا كنند.[2]
ب) شيوع كج روي هاي اجتماعي: زندگي اجتماعي انسان، تحت حاكميت قواعد و هنجارهاي اجتماعي است كه برخي رفتارها را مناسب و برخي را نامناسب تعريف مي كند. روشن است كه سرپيچي از اين قواعد رفتاری، همه كنش ها را دست خوش هرج و مرج و از هم گسيختگي مي كند كه از این حالت به كج روي اجتماعي تعبير می شود.
از آموزه هاي ديني درباره عصر پيش از ظهور برداشت مي شود كه در جوامع بشري آن عصر، كج روي هاي اجتماعي به گونه بهت انگيزي گسترش خواهد یافت. عمق گرايش به كج روي ها در آن روزگار به ميزاني است كه بسياري از مردم در جامعه اسلامي، ارزش هاي اسلامي را ضد ارزش و ضد ارزش ها را براي خود، ارزش تلقي خواهند كرد.
از حضرت علي(علیه السلام) نقل شده است: در واپسين سال هاي دنيا که نزديك به برپایي قيامت و بدترين زمان هاست، زناني ظاهر مي شوند كه برهنه اند و خود نمایی مي كنند، از راه دين منحرفند، به فتنه و گناه و شهوت راني تمايل دارند، حرام را حلال مي كنند و سرانجام، جاي آنان در دوزخ است.[3]
این گونه آسيب هاي اجتماعي، به سست شدن نهاد خانواده و افزايش نرخ طلاق ـ كه خود، نوعي از كج روي در روابط اجتماعي است ـ منجر خواهد شد. یکی از علل عمده چنین معضلاتی، عدم نگاه جامع به شخصیت زن است. استاد شهید مطهري(رحمت الله) در این باره مي گويد:
حقيقت اين است كه بدبختي ها و سيه روزي هاي قديم زن، غالباً معلول اين جهت بود كه انسان بودن او به فراموشي سپرده شده بود و بدبختي هاي جديد او از آن جهت است كه عمداً و سهواً زن بودن او و موقعيت طبيعي و فطري اش، رسالتش، تقاضاي غريزي اش و استعداد هاي ويژه اش به فراموشي سپرده شده است.[4]
زن، دُرِّ صدف آفرينش است؛ اما صد حيف كه عده اي از زنان، ارزش والا و مقام رفیع خويش را نشناخته اند و با آرايش و خودنمایي و عرضه خود به عنوان كالایي لذت بخش، شكار هوس بازاني مي شوند كه حيوانيت را برتري داده و بر مي گزينند. عفاف و پوشيدگي براي زن، هم چون سدّ و حفاظي است كه در سايه آن، از هر سوء استفاده و تحقيري در امان مي ماند. دين اسلام نمي خواهد زن بازيچه دست شهوت پرستان باشد و ارزش او به ميزاني تنزل كند كه تنها وسيله اي براي ارضای شهوت ها به حساب آيد. از همین رو، حجاب را بر او واجب نموده و شخصيت انسانيِ او را از آسيب هاي فردي و اجتماعي حفظ کرده است.
طمع ورزی به دنيا
از پيامبر اكرم( در وصف آخرالزمان نقل است: اذا شاركت النساء أزواجهن في التجارة حرصاً علی الدنيا...[5] هنگامي كه زنان با شوهرانشان به خاطر حرص به دنيا در تجارت مشاركت كنند....
و ما امروزه به روشني شاهد تحقق اين حديث هستيم. عده اي از زنان به دليل حرص به دنيا به جاي عمل به وظايف سنگين و مهم خود، مشغول به کار مي شوند تا ثروت اندوزي كنند و بر دارایي هاي مادي خود بيفزايند؛ در حالي كه مهم ترين وظيفه خود، یعنی تربيت فرزند را به دست فراموشي سپرده اند؛ فرزندي كه مي تواند بهترين ثروت و دارایي مادي و معنوي باشد و به عنوان يك صدقه جاريه، نيك بختي ابدي را براي پدر و مادرش به ارمغان آورد.
تشبّه زنان به مردان و برعکس
يكي ديگر از آسيب هاي اجتماعي ـ كه در روايات آخرالزمانی به آن تصریح شده است ـ آن است که زن ها خودشان را به شكل مردان و مردها خودشان را به شكل زنان در می آورند: يتشبه الرجال بالنساء و النساء بالرجال.[6] به راستي ریشه اين رفتارها در چیست؟ شايد مشكل اين گونه اشخاص، در نوع برداشت آنان از دين و يا تقليد از غرب و روشنفكراني است كه معتقدند براي زندگي در عصر مدرن، بايد با هر چه كه از گذشته بر جاي مانده ـ و لو اینکه نیک و پسندیده باشد ـ مبارزه كنند، بي آنكه در درستی یا نادرستی آن، بيانديشند.
اصلاح روابط اجتماعي
آيا امكان دگرگوني و تحول و اصلاح جامعه وجود دارد؟ اگر دگرگوني ممكن است، چه موقع، چگونه و به دست چه كسي ايجاد خواهد شد؟ به عقيده ما، وضعيت روابط اجتماعي با ظهور امام زمان( به صورت کامل دگرگون خواهد شد. امام مهدي( براي اصلاح روابط اجتماعي از اصلاحات بنيادين، يعني اصلاح بينش ها و گرايش ها آغاز خواهند كرد. اما معنایش این نیست که تمام دوران غیبت سیاه است و همه به انحراف می روند. 50 نفر از 313 نفر یار اصلی امام زمان(علیه السلام) زنان هستند و این ها در همین دوران پرورش یافته اند و با بدی ها مبارزه کرده اند، اما چگونه؟
اصلاح بينش ها
کج روی انسان ها بر اثر كج انديشي آغاز مي شود. از اين رو، براي جهت دهي درست به روابط اجتماعي و مبارزه با مشكلاتي از جمله طلاق، بي حجابي و بي حيايي، اصلاح خِرَد و انديشه، بهترین گزینه است. شايد به همين خاطر است كه امام باقر(علیه السلام) فرمودند: اذا قام قائمنا وضع يده علی رئوس العباد فجمع به عقولهم و اكمل به أخلاقهم؛[7] زماني كه قائم ما به پا خيزد، دست خويش را بر سر بندگان خواهد كشيد و اين گونه، انديشه آنان را جمع و اخلاقشان را كامل مي كند.
این، بدان جهت است که عقل در قاموس اسلام، نيرویی است كه انسان را به پرستش خداوند و كارهاي نيك ـ كه سبب ساز بهره مندي از نعمت هاي الهي است ـ فرا مي خواند: العقل... ما عُبِد به الرحمن و اكتُسِب به الجنان.[8]
اگر بشرِ امروز از نيروي عقلاني خود به درستي استفاده مي كرد و ابرهاي تيره را از آسمان فهم و ادراک خود مي زدود، روابط اجتماعي اش به گونه اي ديگر رقم مي خورد. از اين رو، براي اصلاح يك جامعه و نجات آن از آتش ظلم و ستم و ارتقاي سطح عقلانيت انسان ها، تقويت پايه هاي ايمان به خدا و معاد، دو شرط ضروري و اساسي است؛ چرا كه بدون ايمان به خدا، احساس مسئوليت از وجود انسان برچيده مي شود و بدون توجه به معاد، ترس از عاقبت از ميان خواهد رفت.
اصلاح گرايش ها
قرآن كريم، يكي از برنامه هاي اصلاحي پيامبران الهي را تزكيه روح و روان انسان ها دانسته و آن را مرحله آغازين و پيش شرط هر گونه اصلاح معرفي كرده است. در روايات اسلامي نيز آمده است كه سيره و سنت امام زمان( عجل الله تعالی فرجه الشریف) همان سيره و سنت رسول اعظم(صلی الله علیه و آله ) خواهد بود. از اين رو، تربيت و پرورش روح انسان و توجه به اخلاق و فضايل معنوي، از اساسي ترين برنامه هاي ظهور و پس از آن است ، پس از ظهور، امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برای اصلاح رفتارهاي مردم جامعه، تلاش خود را از اين نقطه زير بنایي (اصلاح گرايش ها) آغاز خواهد كرد تا بتواند ديگر الگوهاي اصلاحي خود را بر اين اساس بنيان نهد. منتظر واقعی با تمام توان خود به این امر اهتمام می ورزد، زيرا انساني كه از بعد روحي و رواني رشد يافته باشد براي پذيرش عدالت، حق طلبي، مهرورزي، ايثار و فداكاري و مسئوليت پذيري در قبال خانواده و اجتماع و جامعه آماده می شود و هم چنين زمينه ظرفيت بيشتري پيدا مي شود و از اين جهت، ناهنجاري هاي اجتماعي و گسست دروني از بين مي رود.
نتیجه آن که آنچه موجب اصلاح رفتار هاي اجتماعي و رفتار هاي شخص و جامعه مي شود، در مرحله اول، اعتقاد به باور هاي ديني و اصلاح رفتارها و در مرحله دوم، پرورش عقلانيت در جامعه است؛ چرا که وقتي عقلانيت در اوج باشد، اخلاق اسلامي به همه كنش ها رنگ و بوي الهي خواهد داد و در نتیجه، روابط اجتماعي پايدار، عواطف انساني قوي، انگيزه ها خدايي و جامعه و از جمله زنان، مصون از كج روي و فساد خواهند بود.
پی نوشت ها:
[1].کافی، ج5، ص59.
[2].كمال الدين و تمام النعمه، ص331.
[3].من لا يحضره الفقيه، ج3، ص390.
[4].فصلنامه راه تربيت، زمستان 85 و بهار 86، ص 102.
[5].منتخب الاثر، ص428.
[6].همان، ص 292.
[7].بحار الانوار، ج52، ص 336.
[8].کافی، ج1، ص11.
برگرفته از کتاب بایسته های زنان منتظر، نگارنده: تقی علی پور
