مقدمه:
امامت و مهدويت به عنوان يك انديشه راهبردي و كاربردي است و توجه به آن و شناخت ساختار حكومت آن حضرت به جهت حركتي هماهنگ به سوي ظهور، مي‌تواند الگوي سياسي اجتماعي وفرهنگي وتربیتی قرار گيرد؛ چرا که امامت ومهدويت در امتداد رسالت انبياء و وصايت اولياء قرار گرفته است. به رغم ترقي ورشد بشريت در زمان انبياء گذشته، هنگام ظهور امام دوازدهم اهداف خداوند متعال از نظام آفرينش به صورت کامل محقق خواهد شد. دراين قسمت از پژوهش ابتدا به سيماي عمل‌کردي امام دوازدهم در دوران غيبت وسپس در عصر ظهور از منظر ادعيه و زيارات پرداخته مي‌شود.
آثار تکويني و سيماي عمل كردي امام دوازدهم دردوران غيبت
1.ملجاء، پناه و حافظ نظام آفرينش
امام آثار و فوايد و بركات زيادي دارد. آرامش و امنيت مجموعه هستي ازجمله آثار مترتب بر وجود حجت خداوند متعال است. در قرآن کريم به جهت اشاره به اين مطلب آمده است: و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم [1]خداوند مردم را تا زماني كه تو (پيامبر) در بين آنها هستي عقاب و عذاب نمي‌كند. خداوند متعال به برکت حضور امام در جامعه، ایشان را در دنیا عذاب نمی‌کند. امام( نقش به سزايي در تأمين امنيت نظام آفرينش دارد. در زيارت حضرت مهدي( به جهت اشاره به اين مطلب آمده است «السلام عليک يا عين الحياة»؛[2] سلام بر تو ای منشأ حیات.
گویا حضور امام در نظام آفرینش به قابلیت آن برای حیات می‌انجامد. خداوند متعال او را براي ايفاي اين نقش كليدي و تحقق هدف نظام آفرينش آفريده است؛ در ادعيه آمده است: «… خلقته لنا عصمة و ملاذا و اقمته لنا قواما و معاذا»؛[3] خداوندا تو امام را برای خلق به عنوان پناه ومأمن قرار دادی.در فرازي ديگر آمده است: «و جعلته مفزعا لمظلوم عبادك».[4] طبق مضامين وارده در آيات و روايات و ادعيه و زيارات، حفظ و نگهداري اهل زمين از فرو رفتن در کام آن، از جمله آثار و فوايد تكويني امام است.
2.مسئوليت پذيري
مهدويت به عنوان انديشه‌اي راه بردي وکار بردي، موجب پويايي انتظار واميد به آينده‌اي روشن خواهد شد وموجب مسؤليت پذيري هر چه بيشتر در زمان غيبت مي‌گردد؛ در ادعيه و زيارات آمده است:… و يكون يقيننا في ذلك كيقيننا في قيام رسولك… و قو قلوبنا علي الايمان به حتي يسلك بنا علي يده منهاج الهدي و الحجة العظمي و الطريقة الوسطي و قونا علي طاعته و ثبتنا علي متابعته و اجعلنا في حزبه و اعوانه و انصاره و الراضين بفعله و لاتسلبنا ذلك في حياتنا و لا عند وفاتنا حتي تتوفانا و نحن علي ذلك غير شاكين و لا ناكثين و لامرتابين و لامكذبين؛[5] خداوندا به منتظرین ظهور یقینی عنایت کن که همان گونه که در محضر رسول خدا قیام نموده و با یقین به حقانیت آن بپا خاستند همانند آن به یاری امام عصربرخیزند.
خدایا به جهت حرکت در سایه امام زمان وایمان راسخ به او قوت قلب عنایت کن، چرا که او طریق هدایت وحجت عظیم الشأن الهی و رهبری معتدل ومعتمد است. خدایا به منتظران ظهورش قوت در اطاعت وثبات قدم در همراهی ومتابعت عنایت فرما وما را از جمله مهدی باوران ومهدی یاوران قرارده، همان افرادی که رضایت امام خویش را می‌طلبند وهیچ گونه شک وتردیدی در حقانیت او ندارند وهرگز در یاری او تردید ودرنگ نمی‌کنند.
توجه به امام دوازدهم منتظران را از دام متمهديان و مدعيان مي‌رهاند و با ارائه الگوي صحيح رفتاري، باعث نجات از جهل و گمراهي و فتنه و آشوب مي‌شود و موجب درخشش مهدي ياوران در تجديد پيمان با امام خويش و وفاي به آن در ايام غيبت خواهد شد. شايان ذکر است توصيه و تأکيد بر اين دعا در عصر غيبت به جهت توجه دادن به آثار امام غايب است؛ چرا که اگر آثار امام به دوران ظهور اختصاص مي‌يافت، تأکيد بر اين دعا معني نداشت. از اين رو سعادت در كشتي نجات مهدي آل محمد( است. در زيارت حضرت مهدي به جهت اشاره به اين حقيقت آمده است: «السلام عيک يا سفينة النجاة».[6]همان گونه كه از ادعيه و زيارات استفاده مي‌شود، سعادت دنيا و آخرت در توجه به امام عصر( تأمين مي‌گردد؛ در دعا وارد شده است: «و اجعلني بهم فائزا عندك في الدنيا و الآخرة و من المقربين»[7].
عنايت به مهدويت، انتظار را از يک خواسته، به جريان تبديل مي‌کند و حرکتي هماهنگ به جهت زمينه سازي ظهور را در پي خواهد داشت؛ در ادعيه و زيارات مهدوي آمده است: و اجعلنا في حزبه القوامين بامره الصابرين معه الطابين رضاك بمناصحته حتي تحشرنا يوم القيامة في انصاره و اعوانه و مقوية سلطانه.[8]
همان گونه كه در اين دعا وارد شده است، شيفتگان عصر ظهور براي زمينه سازي ظهور، قابليت خويش را افزايش داده، با صبر و استقامت، امام دوازدهم( را ياري خواهند نمود و با رضايت به حكومت حضرتش مشروعيت آن را تقويت مي‌نمايند؛ به گونه‌اي كه ديگر تقيه صورت نمي‌گيرد.
در ادعيه آمده است: و اجعلنا يارب من اعوانه و مقوية سلطانه و الموتمرين لامره و الراضين بفعله و المسلمين لاحكامه و ممن لاحاجة به الي التقية من خلقك[9] خداوندا ما را از یاران حضرت مهدی قرار بده و توفیق تقویت حاکمیت او وفرمانبرداری از اوامر او و رضایت مندی به حکومت او را به ما عنایت بفرما؛ به گونه ای که سلامت وایمنی عمل به احکام دین تحقق یابد و نیاز به تقیه و محافظه کاری از شر دشمن در عمل به دین صورت نگیرد. طبق اين فراز، قابليت و آمادگي عمومي براي استقبال از آموزه امامت و مهدويت لازم است و باور به امامت وظهور امام غايب، تنها آموزه‌اي است که به اين حقيقت معني مي‌بخشد و بلوغي اجتماعي را به جهت استقبال از امامت ومهدويت شکل مي‌دهد.
آثار تشريعي سيماي عمل کردي امام دوازدهم در عصرظهور
الف) آثار مشترک نسبت به مؤمنان ومشرکان
- اتمام حجت
دوران حضور امام دوازدهم( دوران گفتمان و پرسمان و پاسخ به شبهات واز بين بردن جهل و ظلمت است. در ادعيه آمده است:
… وليک صلواتک عليه وآله ظاهر المقالة واضح الدلالة هاديا من الضلالة شافيا من الجهالة[10] امام دوازدهم گفتاری روان داشته و بیانش موجب هدایت جامعه است وکلام او به نجات از ضلالت و جهل می‌انجامد.
هنگام حضور حضرت مهدي گسترش معرفت نمايان شده، زمينه شناخت و معرفت الهي فراهم مي‌آيد و بزرگ راه هدايت بازگشايي مي‌شود؛ چرا که امام بدون تقيه به بيان آموزه‌هاي دين مبين اسلام ميپردازد و بر معرفت مردم مي‌افزايد و ايشان را از حقايق الهي و اسرار ناگفته امامت و مهدويت آگاه مي‌سازد.
جامعه نيز با بلوغ اجتماعي چشم گيري از اين معرفت بهره مند شده، به مراد امام و واقعيت گفتار و حکمت رفتار ايشان دست مي‌يابد واز ضلالت و گمراهي به سعادت و هدايت نائل مي‌شوندواز جهالت ودشمني با امامت دست مي‌کشند و فاصله بين امام و مردم به نجات ورفاقت با امام خويش تغيير مي‌يابد.
- هدايت
حضرت مهدي( همانند انبياء و اولياء گذشته با رحمت و رأفت به فكر نجات انسان‌ها است و براي همه آرزوي سعادت دارد. شميم مهر در مقابله با ظالمان و جائران، ابتدا ايشان را به دين و مروت و جوان مردي فرا مي‌خواند و به تبشير و انذار ميپردازد تا از شقاوت و بدبختي نجات يابند ودر مسير حقيقت قرار گيرند. در ادعيه و زيارات آمده است: «… القائم بامرك، الداعي اليك الدليل عليك و حجتك علي خلقك و خليفتك في ارضك»؛[11]حضرت مهدي( در قيام خود، مردم را در فراخواني گسترده به خداوند متعال و يكتاپرستي دعوت مي‌كندو فرصت توبه و بازگشت را در اختيار همگان قرار مي‌دهد و علاوه بر رهبري اهل ايمان، ساير مردم ونوع بشر را به حق دعوت مي‌نمايد و با استدلال و احتجاج و ترسيم و تصوير حقيقت، ايشان را از آثار و فوايد و برکات خليفه خدا در زمين آگاه مي‌کند.
امام دوازدهم( با اتمام حجت، افراد غافل را متوجه و متنبه و جاهل را آگاه مي‌نمايد. از اين رو در اين شرايط، ديگر كسي در مقابل عمل انجام شده قرار نمي‌گيرد و ناخواسته در مسير اشتباه گام بر نمي‌دارد و اگر كسي دچار انحراف و انحطاط شود، خويش را دانسته و عالمانه و عامدانه در معرض نابودي قرار داده است و هيچ عاقلي از چنين شخصي در انتخاب غلطش حمايت نمي‌كند.
به همين جهت امام( ظالمان و جائران را از عواقب و پيامدهاي ظلم وجور آگاه مي‌كند و راه‌هاي خلاصي و رهايي از اين گرفتاري را پيش روي آنان مي‌‌نهد تا مانند حر به حريت و آزادگي نايل آيند. در ادعيه و زيارات مهدوي آمده است: «و جعلته هاديا لمن شئت من خلقك»؛[12] چرا که هدايت امام دوازدهم( محدود به گروه خاصي نيست وحتي افراد ظالم و جائر مي‌توانند در سايه هدايت، از بدرفتاري و بدپروردگي كناره گرفته و نجات يابند و از کشتي نجات مهدي آل محمد) استفاده نمايند همان گونه که در زيارت حضرت به مناسبت روز جمعه آمده است: «السلام عليک يا سفينة النجاة»[13].
ب) آثار مختص نسبت به مؤمنان
اقدامات عمل کردي حضرت مهدي نسبت به اهل ايمان در عصر ظهور، در حوزه‌هاي سياسي اجتماعي، فرهنگي اخلاقي وقضايي صورت مي‌گيرد. در اين قسمت از پژوهش به سياست‌هاي مهدوي در عصر ظهور پرداخته مي‌شود.
پی نوشت ها :
[1].انفال: آيه33.
[2].جمال الاسبوع، ص41، ف3.
[3].المزار الكبير، ص583.
[4].مصباح المتهجد، ص159.
[5].كمال‌‌الدين و تمام النعمة، ص513.
[6]. جمال الاسبوع، ص42.
[7].كمال‌‌الدين و تمام النعمة، ص516.
[8].جمال الاسبوع، ص309.
[9].همان، ص319.
[10].کمال الدين، ص512، ح43.
[11].غيبت طوسي، ص 279؛ مصباح المتهجد، ص159 با اختلاف متن.
[12].بحار الانوار، ج99، ص85.
[13].جمال الاسبوع، ص42، ف 3.
- برگرفته ازکتاب ابعاد شخصیتی حضرت مهدی (عج)
