سیره قرآنی حضرت فاطمه (سلام الله علیها)

از آنجا كه طول عمر گل یاس پیامبر بسیار كوتاه، ولی فضایل او بسیار عمیق است، هنوز جز معصومان كسی نتوانسته به ژرفای وجودی آن حضرت پی ببرد و فضایل او را بشناسد.
زهرای مرضیه(سلام الله علیها) فرزند پدری است كه نظام هستی به خاطرش پدید آمد «لو لاك لما خَلَقْتُ الأفلاك»[1] و مادرش اولین زن است كه شهد اسلام را چشید و در میان نامردان با مال و جان خود از اسلام و آورنده آن دفاع كرد. نطفه پاك این بانو، پس از چهل روز عبادت شبانه روزی و بهره مندی پدر بزرگوارش از فیوضات غیبی و تناول میوه های بهشتی منعقد گشت. نور پاك آن حضرت قبل از خلقت آسمان و زمین خلق شده بود: «خُلِقَ نور فاطمه قَبْلَ أن یخْلُقَ الارضَ و السماء».[2]
فاطمه(سلام الله علیها) در دورانی قدم به عرصه این جهان نهاد كه پدرش به رسالت مبعوث گشته بود. او از مادری گران قدر شیری آمیخته با ارزش ها و فضیلت ها نوشید و در خانه ای كه محل نزول قرآن بود، مراحل رشد و كمال را پیمود. معلم و مربی او پیامبر گرامی اسلام بود كه در معارف الهی و آشنایی با اصول تربیتی پیشوای همه انسان هاست و در عمل، الگوی همه جهانیان به شمار می آید؛ چنان كه قرآن كریم می فرماید:
)لقد كان لكم فی رسول الله أسوة حسنة(.[3]
فاطمه(سلام الله علیها) در كنار پدر و مادر ایثارگرش شایسته ترین درس های توحیدگرایی و برترین دانش های ایمان و یقین را فراگرفت و از هر فرصتی برای آشنایی و انس با عالم غیب و معارف قرآنی استفاده كرد. بین او و پدر چنان انس و الفتی بود كه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)  وقتی به سفر می رفت، فاطمه(سلام الله علیها) آخرین كسی بود كه از پیامبر جدا می شد و وقتی از سفر بازمی گشت، فاطمه اولین كسی بود كه پدر با او دیدار می كرد. او نور چشم و میوه دل پدر و عزیزترین فرد در نزد پیامبر بود.[4]

گستره علم فاطمه
فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در آموزشگاه شخصیت ساز رسالت درس خواند و از دانشگاه وحی و نبوت فارغ التحصیل شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)  با تمام توان در تأدیب و تعلیم او كوشید و شهد شناخت معارف قرآنی را به كامش ریخت و احكام دین را یكایك به او آموخت؛ چنان كه تاریخ بشریت چنان بانویی را از نظر فرهنگ و ادب و دانش و بینش به خود ندیده و نخواهد دید.
فاطمه(سلام الله علیها) تمام ارزش ها و دانش ها را از پدر گرانمایه اش شنید و بسیاری از مقررات، احكام، دعاها و حكمت ها را فراگرفت. خطبه آتشین او در آن شرایط سخت و شكننده، نشان دهنده دریای بی كران علم اوست. او در سراسر عمر پر بركتش تنها دو ساعت فرصت یافت تا باران معرفت و دانش خود را بر مزرعه بباراند. او پس از حمد و سپاس الهی و شهادت به واجب دین، از مبدأ تا معاد، و تصریح به تمام واجبات و مستحبات به معرفی خود پرداخت و از حق غصب شده شوهرش دفاع كرد و خلیفه مسلمین را از تحریف و تفسیر نادرست آیات قرآن درباره پیامبر و نسبت دروغ به آن حضرت برحذر ساخت و پس از آن سه بار با استناد به قرآن و حدیث، حقانیت خود را ثابت و انحراف اصحاب سقیفه را در تفسیر آیات الهی گوشزد كرد.
پیامبر درباره توانایی علمی فاطمه(سلام الله علیها)  می فرماید:
«إِنَّ الله جَعَلَ عَلِیاً وَ زَْوْجَتَهُ وَ أَبنائه وَ حُجَجَاً علی خَلْقِهِ وَ هُمْ أَبْوابُ العِلْمِ فِی أُمَّتی مَنِ اهْتَدی بِهِمْ هُدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیم؛[5] یعنی خداوند متعال علی و همسر و فرزندانش را حجت مردم قرار داده و آنان درهای علم و آگاهی در میان امت من هستند. هر كس به آنان تمسك جوید، به راه راست هدایت یابد».
این حدیث، فاطمه(سلام الله علیها)  را مانند علی(علیه السلام)   و سایر معصومان، دروازه علم و وسیله هدایت مردم شناسانده است. اما با تأثر و تاسف، از آن اقیانوس گسترد دانش و بینش، به دلیل شرایط ناهنجار و ظالمانه حاكم و تحولات نامطلوب پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ، استفاده نشد و بشر از دریای علمش محروم ماند. اگر جامعه زمینه لازم را در اختیارش قرار می داد، جهان از دانش، فرهنگ و بینش او لبریز می شد و این بی عنایتی در حق فاطمه(سلام الله علیها)  پس از رحلت پیامبر9 ظلمی عظیم بر بشریت بود كه جامعه را از حكمت و دانش ،عدل و رفاه تشنه گذاشت و به جای توجه به كمال و آسایش، جنگ و درگیری را به ارمغان آورد، چنان كه سلمان پس از غصب حق علی(علیه السلام)   می فرماید: مردم با چنین كاری درهای رحمت و حكمت را بروی خود بستند و خود را از كمال و آسایش محروم ساختند.[6]
حافظ محمد بن موسی شیرازی از ابن عباس نقل می كند مراد از اهل ذكر در آیه )فاسَأَلوا اَهْلَ الذِّكْرِ اِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَموُن[7](؛ «از اهل ذكر بپرسید، اگر نمی دانید»، حضرت محمد علی و فاطمه و حسن و حسین: است. اینان اهل ذكر و عقل و بیان هستند».[8]
یكی وجه نام گذاری فاطمه به این اسم، آن است كه خداوند از علم خود آنقدر به او نوشاند كه از هر استادی بی نیاز شد.[9] نیز فاطمه3 را بدان سبب بتول نامیدند كه از حیث فضل و دین و حسب، سرآمد تمامی زنان بود:
«سمیت فاطمة(سلام الله علیها)  البتول لانقطاعها عن نساء زمانها فضلاً و دیناً و حسباً».[10]

مصحف فاطمه(سلام الله علیها)
در قسمتی از وصیت نامه امام خمینی آمده است: «ما مفتخریم كه صحیفه فاطمیه كه كتاب الهام شده از جانب خداوند متعال به زهرای مرضیه است، از ماست».
ارتباط قلبی و عرفانی حضرت فاطمه زهر(سلام الله علیها) با خداوند در حیات پدر و حشر و نشر با فرشته وحی، جبرئیل امین، موجب شد تا پس از رحلت پیامبر با توجه به مقام و عظمت فاطمه(سلام الله علیها)  در نزد حق تعالی، این ارتباط استمرار یابد و بنا به نقل حضرت امام صادق7، فاطمه (سلام الله علیها)  بعد از رحلت پیامبر9 بیش از 75 روز زنده نماند و غم جان سوز داغ پدر قلب او را لبریز كرده بود. از این رو، جبرئیل پی در پی به حضورش می آمد و او را در عزای پدر سلامت باد می گفت و گاه از حوادثی كه بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد می شود، خبر می داد و امیرمؤمنان7 نیز آنچه جبرئیل املا می كرد، همه را می نوشت كه این سخنان مصحف فاطمه3 نامیده شد.[11]
نزول جبرئیل بر فاطمه(سلام الله علیها)  نشان از عظمت و وسعت روحی و علوّ معنوی او دارد. امام خمینی با اشاره به این امر می فرماید:
«مسئله آمدن جبرئیل برای كسی یك مسئله ساده نیست. خیال نشود كه جبرئیل برای هر كسی می آید و امكان دارد، بیاید، این یك تناسب لازم است بین روح آن كسی كه جبرئیل می خواهد بیاید و مقام جبرئیل كه روح اعظم است.... و این از فضایلی است كه از مختصات حضرت صدیقه(سلام الله علیها)  است».[12]
چنین كسی كه فرشته وحی بر او نازل می شد، در صورت فراهم آمدن شرایط اجتماعی برای استمرار سیره نبوی، می توانست جامعه ای نمونه و آشنا به احكام نورانی قرآن پرورش دهد كه نتیجه آن سعادت و رفاه، امت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) بود و زمینه اقتدار حاكمان ستمگر اموی و عباسی فراهم نمی آمد.

عمل به قرآن
بزرگ ترین خدمت به قرآن، عمل به فرامین و احكام نورانی آن است و فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  نمونه ای كامل در این زمینه بود. او مهم ترین شرط احیای قرآن و باقی ماندن احكام آن را، استمرار نبوت و ولایت می دانست و برای حفظ آن دو از هیچ كوشش و تلاشی دریغ نمی ورزید.
زمانی كه طفل سه ساله بود و دشمن به اذیت و آزار پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می پرداخت، پشتیبان پیامبر در خانه بود و با دستان كوچك خود خار و خاشاكی را كه مشركان از روی طعن و آزار بر سر و روی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می پاشیدند، كنار می زد و او را نوازش می كرد و دلگرمی می داد. به حدی این دلگرمی در روحیه پیامبر9 تأثیر می گذاشت كه پیامبر او را در بغل می گرفت و به او می فرمود: «ام ابیها؛ یعنی ای مادر پدرش».
در دوران سخت مكه و به هنگام ستیزه و جنگ مدینه ،او همیشه آرامش بخش پیامبر بود، با دستان خود زخم های پیامبر را مداوا می كرد و چهره مباركش را كه آغشته به خون بود، می شست. در عصر فقر و تنگدستی جنگ احزاب به ویژه هنگام كندن خندق، لقمه نانی كه برای فرزندان دلبندش تدارك دیده بود، به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تقدیم می كرد و پیامبر آن لقمه را پس از سه روز گرسنگی تناول فرمود. مهرورزی فاطمه(سلام الله علیها)  به پدر بزرگوارش فراتر از رابطه فرزند و پدر بود؛ او به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان مراد و پیشوا می نگریست و برای حفظ این نگرش، بسیار تلاش می كرد؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آورند1728; قرآن و مجری آن در جامعه، و راه سعادت، اطاعت از پیامبر ذوب شدن در او بود.
در دفاع از ولایت نیز فاطمه(سلام الله علیها)  تلاش جانانه ای كرد. او خوب می دانست كه انحراف از مسیر ولایت برای امت مصیبت هایی به بار خواهد آورد و نهال كاشته شده به دست پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) جز با ولایت ثمر نخواهد داد. زمین شور و لم یزرعی كه با كوشش ها و تلاش های طاقت فرسای پیامبر به زمینی سرسبز و خرم تبدیل شده بود، باغبانی شایسته لازم داشت و این جز با ولایت میسر نبود. لذا فاطمه(سلام الله علیها)  برای حفظ و استمرار آن بسیار كوشید و حتی جان عزیزش را در این راه فدا كرد. گریه ها و ناله های فاطمه، مناظره ها و قهر های او با حاكمیت، همه سلاح های برنده ای بود كه فاطمه(سلام الله علیها)  در دفاع از ولایت به كار برد. آخرین دفاع او، وصیت به غسل و كفن و دفن شبانه بود تا در طول تاریخ سندی برای دفاع از ولایت باقی بماند. زهرا(سلام الله علیها) ولایت را تنها راه حاكمیت قرآن می دانست؛ چون قرآن بدون عترت به تفسیر رأی و تأویل منجر می شود.
پس از رحلت پیامبر9 جریان سقیفه با تظاهر به پاسداری از قرآن و با شعار «حسبنا كتاب الله؛ كتاب خدا ما را بس است»، به اغفال مردم و منزوی كردن حاملان دین و پاسداران واقعی قرآن پرداختند و در نتیجه بازار تفسیر به رأی، اظهار نظر شخصی و تغییر احكام الهی با تفسیر های دروغین رونق گرفت. در این میانه، تنها یادگار پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بود كه وقتی دید دستاوردهای پدرش به فراموشی سپرده می شود و به یغما می رود، با استدلال های محكم و قرآنی، مدعیان دروغین تفسیر قرآن رسوا كرد و با بیان جدایی ناپذیر بودن قرآن و عترت و به بازگویی خطرات جدایی آن دو، به دفاع از ولایت و عترت پرداخت. آن حضرت بدین طریق می خواست از شكاف به وجود آمده كه تمدن و سعادت امت اسلامی را به مخاطره انداخته بود، جلوگیری نماید؛ ولی یاران اندك، فریبكاری دشمنان و بی توجهی امت به خواسته های او، باعث شد تا كار او راه به جایی نبرد. با وجود این، او; به تنهایی راه خود را ادامه داد تا نزد خدا و رسولش مسئول نباشد.

توصیه به قرائت قرآن
یكی دیگر از خدمت های فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  به قرآن، توصیه به قرآن است:
«حَبَّبَ إِلَی مِنْ دُنْیاكُمْ ثلاثُ: تلاوة كِتابُ اللهِ وَ النَّظَرُ فی وَجْه رَسُولِ اللهِ وَ الإنفاقُ فی سبیل الله؛ از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن، نگاه به چهره رسول خدا9 و انفاق در راه خدا»[13]
آن حضرت با بیان فضایل تلاوت قرآن، مردم را به قرائت كتاب خدا دعوت می كرد و می فرمود: تلاوت كننده سوره های حدید، واقعه و الرحمن، در آسمان و زمین اهل بهشت خوانده می شود.[14] او حتی در آخرین لحظات عمر پر بركت خود به علی7 وصیت كرد:
«وَ أَجْلِسْ عِنْدَ رَأسی قِبَالَةَ وَجْهی فَأَكْثَر مِن تَلاوةِ القُرآنِ وَ الدُّعاءِ فَإنَّها سَاعَةٌ یحْتاجُ اْلَمیتُ فیها إلی أُنسِ الأحیاءِ؛ آن گاه كه وفات كردم.... بر بالیم رو به روی من بنشین و فراوان قرآن تلاوت كن؛ زیرا در چنین لحظاتی مرده به انس گرفتن با زندگان بسی محتاج است».[15]
پرسش به سؤالات قرآنی و شرعی مردم از دیگر خدمات فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  به قرآن است. از بعضی روایات استفاده می شود كه زهرا(سلام الله علیها)  از طرف پدرش مرجع پاسخ گویی به پرسش ها و امور مربوط به مسائل زنان بود.[16] حتی اگر سؤالی را ده بار از او می پرسیدند، او با بشاشت و بدون ابراز ناراحتی، به آنها پاسخ می داد.
سیره فاطمه(سلام الله علیها) ، قرآن محور بود. در واقع زندگی او به قرآن عینیت می بخشید. خداشناسی، عبادت، صداقت، انفاق، ساده زیستی، و ... بیان احكام قرآن و نشر علوم قرآنی در مجالس به ویژه برای زنان از دیگر خدمات قرآنی این بانوی بزرگ دین است.[17] یك نمونه از شاگردان تربیت شده او، «فضّه» است. این زن بزرگ كه خادم حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بود، تا بیست سال پس از درگذشت فاطمه(سلام الله علیها)  به قرآن سخن می گفت.[18]
فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  بانویی است كه در شأن او ده ها آیه و سوره نازل شده كه اكثر محدثان فریقین آنها را در كتب روایی خود آورده اند و شأن و عظمت او بر هیچ مسلمان منصفی پوشیده نیست.
خدمات ارزنده آن بانو به قرآن كریم، در كتب تاریخی و روایات ذكر شده و یا به علل مختلف از میان رفته است. با وجود تألیفات، سخنرانی ها و مرثیه سرایی های بسیار، هنوز تصویری درست از زندگانی ان حضرت در اذهان وجود ندارد و متأسفانه اكثر مضامین به لحظه بسیار كوتاهی از زندگی اش ختم می شود كه آن هم برای طلب اشك از شنونده و برآورده شدن حاجات و رفع بلیات است! بنا به روایت امام صادق(علیه السلام) ، هر كسی به حقیقت وجود فاطمه زهرا(سلام الله علیها)  معرفت یابد، بی گمان شب قدر را درك خواهد كرد. با این همه، متأسفانه اطلاع ما از او به گریه های ممتد و طولانی او پس از مرگ پدر، مكان قبر او و غصب فدك محدود می شود و هنوز نتوانسته ایم از فلسفه مبارزات، خدمات، خانه داری، فرزندداری و حیات سیاسی و اجتماعی او شناخت عمیق داشته باشیم؛ اما می توان گفت كه او با تلاش ها و موضع گیری های خود می خواست به بشریت بگوید كه راه رسیدن به قلّه سعادت، پیروی از قرآن و عترت است.
...........................
پی نوشت ها

[1] . خداوند به پیامبرش فرمود: ای احمد! اگر تو نبودی، كران هستی را خلق نمی كردم و اگر علی نبود، تو را نمی آفریدم و اگر به خاطر عظمت فاطمه نبود، شما دو نفر را نمی آفریدم. مستدرك سفینة البحار، ماده خلق و قطم؛ ملتقی البحرین، ص14.
[2] . حدیث از پیامبر9 است كه فرمود: نور فاطمه(سلام الله علیها)  قبل از آفرینش زمین و آسمان آفریده شد. بحارالانوار،ج42، ص22.
[3] . احزاب /33.
[4] . پیامبر در بارگاه الهی در مورد دخترش می فرمود: «اللهم هذا ابنَتی وَ اَحبُّ الخَلق إلَّی؛ بار خدایا! این دخترم فاطمه است و محبوب ترین خلق در نزد من». بحارالانوار،ج43، ص96.
[5] . عوامل، ج11، ص78؛ تحلیل سیره فاطمه الزهرا، علی اكبر بابازاده، انصاریان، قم، 1374ش، ص140.
[6] . الاحتجاج، طبرسی، ج1، ص152؛ نفس الرحمن، ص276؛ بحارالانوار، ج29، ص81؛ سلمان فارسی استاندار مدائن، احمد صادقی اردستانی، دفتر تبلیغات اسلامی قم، 1376، ص139.
[7] . نحل/43؛ انبیا /7.
[8] . مجموعه مقالات الزهرا(سلام الله علیها) ، سید عبدالرزاق حسینی، علی اكبر نهاوندی، میقات تهران، 1367، ص113.
[9] . بحارالانوار، ج43، ص12.
[10] . همان، ص15.
[11] . همان، ص195؛ كافی، ج1، ص241.
[12] . صحیفه نور، ج19، ص278ـ279.
[13] . نهج الحیاه، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقات امیرالمؤمنین7، قم، 1373، ص271، وقایع الایام، خیابانی، ج صیام، ص295.
[14] . كنزالاعمال، ج1، ص582.
[15] . بحارالانوار، ج79، ص27؛ مسند فاطمه، مهدی جعفری، مركز تحقیقاتی جلیل، تهران، 1373، ص440.
[16] . یسألونك عن الزهراء، جاسم الادیب، لجنة اصحاب الكساء، ص56.
[17] . بحارالانوار، ج43، ص54؛ وسائل، ج14، ص43؛ سیما و سیره ریحان پیامبر9، علی كرمی فریدونی، دلیل ما، قم، 1382، ص334.
[18] . بحارالانوار، ج43، بیت الاحزان، ص46؛ اعلام النساء المؤمنات، ص376؛ ریاحین الشریعه، ج2، ص317.
منبع: حوزه نت