مقدمه:
در این عالم، به جهت نظمی که خداوند متعال در آن قرار داده است، بین همه اجزاء و افراد، ارتباط و پیوند تنگاتنگی وجود دارد که اساسیترین پیوند، میان ذوات مقدس معصومین (علیهمالسلام) با تمام هستی، از ابتدای خلقت تا پایان تاریخ است. در این میان، ارتباط ناگسستنی امام حسین (عليه السلام) و حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، ارتباطی شگرفت و پرمعناست. میان این دو امام، راز و رمزی است که یاد و نام آنان را همیشه در کنار هم، نگاه داشتهاست. دراين راستا به جلوههايي از ارتباطات میان اين دو امام همام، ميپردازيم:
الف) قرآن
1. امام حسين (عليهالسلام) از نگاه امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
در روایتی از امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، اولين آيه از سوره حضرت مريم[1](عليها السلام)، به امام حسين (عليه السلام) تأويل شده است: « "كاف" اسم كربلا، "هاء" رمز شهادت عترت طاهره، "ياء" نام يزيد، قاتل حسين (عليه السلام)، "عين" اشاره به عطش و "صاد" نشان صبر حسین (عليه السلام) است».[2]
2. امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، از نگاه امام حسين (عليه السلام)
امام حسين (عليهالسلام)، درباره آيه 3 سوره شمس[3] فرمود: « مقصود از روز، قائم آل محمد (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است كه زمين را پر از قسط و عدل كند».[4]
در حقیقت، تشبیه امام مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به روز، از آن جهت است که جامعه کنونی انسانها به جهت نداشتن عبوديت کامل و همه جانبه، همانند شب، در ظلمت است تا زمانی که در دولت امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، حیات بشر در همه ابعاد، شکوفا شود؛ سياهيها و تباهيها از بین بروند و جهان به نور ایشان، منور گردد.
3. امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و امام حسين (عليه السلام)
خداوند متعال در آيه 33 سوره اسراء ميفرمايد: { وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنصُوراً}؛ « كسي كه خداوند، خونش را حرام شمرده، به قتل نرسانيد، مگر به حق؛ و آن كسي كه مظلوم كشته شده، براي وليّش، سلطه (حق قصاص) قرار داديم؛ اما در قتل اسراف نمیکند، چرا كه او مورد حمايت است».
امام باقر (عليه السلام) در تأويل اين آيه شريفه، فرمودهاند: « او حسين بن علي (عليهما السلام) است كه مظلوم كشته شد و ما اولياي او هستيم و قائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ما چون قيام كند، در طلب انتقام خون او برآيد».[5]
ب) روايات
1. امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، فرزند امام حسين (عليهالسلام)
در بيش از سيصد روايت، به این نکته اشاره شدهاست كه امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، نهمين فرزند امام حسين (عليه السلام) است. نکته قابل توجه، آن است که در بيشتر احاديثي كه از وجود مقدّس رسول اكرم (صلي الله عليه و آله وسلم) درباره حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نقل شده، با عناويني چون: « از تبار پسرم، حسين»، « از نسل اين پسرم» و « نهمين فرزند پسرم حسين» از حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف) یاد شدهاست.[6]
خود امام حسین (عليه السلام) نیز، در ضمن روایتی، این چنین به این حقیقت اشاره فرمودهاست: « قائم اين امت، نهمين فرزند من است. او صاحب غيبت است و كسي است كه ميراثش را در حياتش تقسيم ميكنند».[7]
ایشان، همچنین در جای دیگری فرمودهاست: « رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم) در بشارتي به من فرمود: " تو امام، پسر امام و پدر ائمه هستي و نُه فرزند تو، ائمه ابرار و معصوم و اميناند و نهمين آنان، مهدي قائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است كه دنيا را در آخر الزمان، پر از عدل و قسط ميكند…"».[8]
امام علي (عليه السلام) نیز در کلامی به فرزندش امام حسين (عليه السلام) میفرماید: « امير بزرگان، نابودکننده كافران، سلطاني كه همه، آرزوي او را دارند و عقلها در زمان غيبتش سرگردان ميشود، نهمين فرزند تو است. او بين ركن و مقام، بر همه جاي زمين و بر همه انسانها و جنّيان ظاهر ميشود. خوشا به حال افراد مؤمني كه زمان او را درك كنند؛ ملحق به او شوند و شاهد حكومت و ملاقات كننده يارانش باشند».[9]
2. القاب امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از زبان امام حسين (عليه السلام)
عيسي الخشاب ميگويد: « از محضر امام حسين (عليه السلام) سؤال شد که آيا شما صاحب اين امر هستيد؟ آن حضرت فرمود: " نه؛ بلكه صاحب اين امر، كسي است كه از ميان مردم كنارهگيري ميكند و خون پدرش بر زمين ميماند و كنيه او كنيه عمويش خواهد بود"».[10]
3. توصيف امام حسين (عليه السلام) از زبان امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، در ضمن زیارتی موسوم به « زیارت ناحیه»،[11] خطاب به امام حسین (عليه السلام)، چنین میفرماید: « كُنْتَ رَبِيعَ الْأَيْتَامِ وَ عِصْمَةَ الْأَنَامِ وَ عِزَّ الْإِسْلَامِ وَ مَعْدِنَ الْأَحْكَامِ وَ حَلِيفَ الْإِنْعَامِ سَالِكاً فِي طَرِيقَةِ جَدِّكَ وَ أَبِيك...»؛[12]« تو بهار يتيمان، ملجأ و پناهگاه مردم، عزّت اسلام، كانون احكام، همپيمان بخششها و رهرو راه جدّ و پدرت بودي. براي اسلام و مسلمين، مهربان، برای حق، ياور، در هنگام بلا، صبور و بردبار و محافظ دين و نگهبان آن بودي».
همچنین ایشان، در ادامه، فرمودهاست: « كُنْتَ لِلرَّسُولِ وَلَداً وَ لِلْقُرْآنِ سَنَداً وَ لِلْأُمَّةِ عَضُداً وَ فِي الطَّاعَةِ مُجْتَهِداً حَافِظاً لِلْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ نَاكِباً عَنْ سَبِيلِ الْفُسَّاقِ تَتَأَوَّهُ تَأَوُّهَ الْمَجْهُودِ طَوِيلَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ زَاهِداً فِي الدُّنْيَا زُهْدَ الرَّاحِلِ عَنْهَا نَاظِراً إِلَيْهَا بِعَيْنِ الْمُسْتَوْحِشِ مِنْهَا»؛[13]« تو، براي رسول خدا، فرزند و براي قرآن، سند و براي امت، بازویي پرتوان بودي. در طاعت خدا، تلاشگر و نسبت به عهد و پيمان، حافظ و مراقب بودي. از راه فاسقان سر برميتافتي. آه ميكشيدي؛ آه کسی كه به رنج و زحمت افتاده است. ركوع و سجود تو، طولاني بود و مانند كسي كه از دنيا رخت بركشيده است، زاهد و پارسا بودی و با ديده وحشتزده به دنیا نگاه ميكردي».
4. قائم و عاشورا
« قائم» از القاب مشهور حضرت حجت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) میباشد كه در غالب احادیثی که از معصومین (عليهم السلام) درباره ایشان صدور یافته، وارد شدهاست. در وجه تسمیه حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به این نام، روایاتی نقل شده که از جمله آن، روایت امام صادق (عليه السلام) است. ایشان فرمودهاند: « چون جريان شهادت امام حسين (عليه السلام) واقع شد، فرشتگان به درگاه الهي ناليدند و به خداوند عرض كردند: " بار خدايا! آيا با حسين (عليه السلام) كه انتخاب شده تو و فرزند پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) تو است، باید اين چنين رفتار شود؟ " پس خداوند، شبح و سايه قائم (عليه السلام) را در حالت ايستاده، برای آنها مجسم كرد و فرمود: " با اين قائم از ستم كنندگان به حسين (عليه السلام)، انتقام خواهم گرفت"».[14]
امام محمد باقر (عليه السلام) نیز در جواب به ابوحمزه ثمالی که از علت اختصاص این لقب به حضرت مهدی (عجل الله تعالي فرجه الشريف) پرسیده بود، به همین مطلب اشاره فرمودند.[15]
5. غيبت حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، از نگاه امام حسين (عليه السلام)
درباره غيبت آخرين پيشواي بر حق، احاديث زیادی نقل شده که برخي از اين روايات، از ناحيه امام سوم، صادر گشتهاست. از جمله آن که ایشان فرمودهاند: « براي او [مهدی موعود (عجل الله تعالي فرجه الشريف)] غيبتي است كه در آن، برخی، از دين برميگردند و برخی ديگر، بر آيين خود استوار ميمانند و در اين راه آزارها ميبينند. به آنان گفته ميشود: " اگر راستگو هستيد، اين وعده كي واقع خواهد شد؟ " [16] کسانی كه بر اين آزارها و تكذيبها صبر كنند، همانند كسي هستند كه شمشير به دست گرفته و در پيشاپيش رسول اكرم (صلي الله عليه و آله وسلم) جهاد ميكند».[17]
با توجه به اين حديث شريف، مشخص ميشود كه آسيبهاي سختي در اين زمان، متوجه مسلمانان و شيعيان است كه بارزترين آن، بيديني و بدديني است.
6. بشارت ظهور از زبان امام حسين (عليه السلام)
سالار شهيدان در اين زمينه ميفرمايد: « در خاندان ما، دوازده مهدي هستند كه نخستين آنان، علي بن ابي طالب (عليه السلام) و آخرين آنان، نهمين فرزند من و امام قائم به حق است؛ خداوند، زمين مرده را به وسيله او زنده ميكند و دين حق را بر تمام اديان پيروز ميگرداند...».[18]
ایشان، همچنین، در جايي ديگر فرمودهاند: « اگر از عمر دنيا جز يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن روز را به قدري طولاني میفرمايد تا آنكه مردي از فرزندان من خروج نمايد و زمين را پر از عدل و داد کند؛ همچنانكه پر از ظلم و جور شده بود. من از رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) اين چنين شنيدم».[19]
اين بشارتها، در طول تاريخ، همواره بارقه اميدي براي عاشقان و شيفتگان مكتب اهلبیت (عليهم السلام) و سبب حيات، رشد، بالندگي، حركت و تلاش بودهاست.
7. دلدادگي حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به امام حسين (عليه السلام).
فراهم نمودن شرايط و مقدمات ظهور حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و توفيق جنگيدن در ركاب آن بزرگوار، از موهبتهاي الهي است كه نصيب عدهاي از خواص ميشود. در عظمت و شرافت خدمت گذاري و نصرت آن آستان بلند، همين بس كه امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز عاشق جدّ بزرگوار خود و مشتاق خدمت به او است. آن حضرت، در زيارت ناحيه مقدسه ميفرمايد: « فَلَئِنْ أَخَّرَتْنِي الدُّهُورُ وَ عَاقَنِي عَنْ نُصْرَتِكَ الْمَقْدُورُ وَ لَمْ أَكُنْ لِمَنْ حَارَبَكَ مُحَارِباً وَ لِمَنْ نَصَبَ لَكَ الْعَدَاوَةَ مُنَاصِباً فَلَأَنْدُبَنَّكَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ لَأَبْكِيَنَّ عَلَيْكَ بَدَلَ الدُّمُوعِ دَماً»[20]؛ « اگر روزگار، مرا به تأخير انداخت و مقدرات، مرا از ياري و نصرت تو در روز عاشورا باز داشت، اکنون، صبح و شام بر تو ندبه ميكنم و به جاي قطرات اشك، بر تو خون ميگريم».
8. عاشورا روز ظهور
برخی از روایات، روز ظهور را جمعه و برخی دیگر، شنبه، معرفی کردهاند. در صورت صحيح بودن سند اين دسته روايات، میتوان مضمون آنها را اینگونه جمع کرد که روز جمعه، روز « ظهور» و روز شنبه، روز « استقرار و تثبيت قيام حضرت و نابودي مخالفان» است. اما مهم، آن است كه قيام حضرت ولي عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، مصادف با روز شهادت سيد الشهداء (عليه السلام) واقع میشود و اين مطلب، ما را به ارتباط ويژه صاحبان اين دو قيام، رهنمون ميسازد.
امام جعفر صادق (عليه السلام) در این باره ميفرمايد: « قائم- درود خدا بر او باد- در شب بيست و سوم ماه رمضان، به نام [شريفش] ندا ميشود، و در روز عاشورا، روزي كه حسين بن علي (عليه السلام) در آن كشته شد، قيام خواهد كرد».[21]
امام محمد باقر (عليه السلام) نیز فرمودهاست: « گويا حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را ميبينم كه روز عاشورا که روز شنبه است، بين ركن و مقام ايستاده و جبرئيل، پيش روي او ندا ميكند: " بيعت براي خدا است". پس زمين را پر از عدل ميكند؛ همانگونه كه پر از ظلم و جور شده بود».[22]
9. عدالت مهدوي در كلام امام حسين (عليهالسلام)
مهمترين و بارزترين جلوه حكومت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، عدالت ميباشد.[23] امام حسين (عليه السلام) در تعبير زيبايي، گستردگي اين عدالت را اينگونه بيان ميفرمايد: « به هنگامي كه قائم عدالت، قيام فرمايد، وسعت عدلش، نيكوكار و بدكار را فرا ميگيرد».[24]
10. ياد امام حسين (عليه السلام) نخستين كلام حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
اولين کلام حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، متضمن ياد امام حسين (عليه السلام) میباشد. چنانچه محدث بزرگوار، شيخ علي يزدي حائري، نقل کردهاست: « زماني كه قائم آل محمد (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ظهور كند، ما بين ركن و مقام ميايستد و پنج ندا ميدهد:
« ألا يا أهلَ الْعالَمِ أنا الإمامُ القائِمُ»؛ « اي جهانيان! من، امام قائم هستم».
« ألا يا أهلَ الْعالَمِ أنا الصَّمْصَامُ الْمُنْتَقَمِ»؛ « ای اهل عالم! من شمشير انتقامگيرنده هستم».
« ألا يا أهلَ الْعالَمِ إنَّ جَدِّي الْحُسَينَ قَتَلُوهُ عَطْشاناً»؛ « ای اهل عالم! جدّ من، حسين (عليهالسلام) را تشنه كام كشتند».
« ألا يا أهلَ الْعالَمِ إنَّ جَدِّي الْحُسَينَ طَرَحُوُه عُرْياناً»؛ « اي اهل عالم، جدّ من، حسين (عليهالسلام) را عريان روي خاك افكندند».
« ألا يا أهلَ الْعالَمِ إنَّ جَدِّي الْحُسَينَ سَحَقُوهُ عُدْواناً»؛ « اي جهانيان! حرمت جدّ من، حسين را از روي كينهتوزي پايمال كردند».[25]
11. حضرت مهدي (عجلالله تعالي فرجه الشريف) تكميل كننده سفر امام حسين (عليه السلام)
يكي از رابطههاي دقيق بين اين دو امام همام (عليه السلام) و قيامشان، مركز حكومت آن دو است. امام حسين (عليه السلام) از مكه به جانب كوفه رهسپار بود و شايد با رسيدن به كوفه، مانند پدر بزرگوار خود، آنجا را مقرّ حكومت خويش قرار ميداد؛ ولي سپاهيان يزيد، راه را بر آن حضرت بستند و ایشان به ناچار در روز دوم محرّم، در كربلا منزل نمود.
اما زماني كه خورشيد تابناك مكه ظهور كند، كوفه را به عنوان مقرّ حكومت خود، بر خواهد گزيد. امام محمد باقر (عليه السلام) در اینباره ميفرمايد: « مهدي قيام ميكند و به سوي كوفه ميرود و منزلش را آنجا قرار ميدهد».[26]
12. خونخواهي حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از قاتلان امام حسين (عليه السلام)
سالار شهيدان به فرزندش امام سجاد (عليه السلام) فرمود: « سوگند به خدا؛ خون من از جوشش باز نميايستد تا اينكه خداوند، مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را برانگيزد. او به انتقام خون من، از منافقان فاسق و كافر، هفتاد هزار نفر را ميكشد».[27]
13. ياري کردن امام حسين (عليه السلام)، ياري کردن امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
يكي ديگر از جلوههاي روشن ارتباط، بين اين دو اختر تابناك آسمان ولايت و امامت، از فرموده پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله وسلم) استفاده میشود که ياري نمودن امام حسين (عليه السلام) را نصرت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) معرفی کردهاند. چنانچه، حضرت ابا عبدالله (عليه السلام) در شب عاشورا به اصحاب خود فرمود: « همانا جدّم رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: " فرزند من، حسين (عليه السلام)، در زمين كربلا، غريب و عطشان كشته ميشود. پس كسي كه او را ياري كند مرا و فرزند او، مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را ياري نمودهاست...».[28]
14. فرشتگانِ ياور امام حسين (عليه السلام)، ياوران مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
يكي از ويژگيهاي قيام يوسف زهرا (عليهما السلام) برخورداري از نصرتِ فرشتگانی است که بر سر مزار حسین (عليه السلام) وقوف کردهاند. چنانچه امام رضا (عليه السلام) فرمودهاست: « همانا [در روز عاشورا] چهار هزار فرشته براي نصرت و ياري حسين (عليه السلام) به زمين فرود آمدند اما ديدند که حسين (عليه السلام) كشته شدهاست؛ از اين رو، ژوليده و غبارآلود در نزد قبر آن حضرت، اقامت كردند و همچنان هستند تا اين كه قائم، قيام كند و آنان با شعار « يا لثارات الحسين»، از ياوران آن حضرت باشند».[29]
15. شعار سپاه حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)
در میان شعارهاي لشگر حضرت ولیّ عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، به روشني ميتوان ياد و خاطره امام حسين (عليه السلام) را مشاهده كرد.
علاوه بر انبوه روایات وارده که مؤید این مطلب هستند، در يكي از زيارات جامعه آمدهاست: « السَّلَامُ عَلَى الْإِمَامِ الْعَالِمِ الْغَائِبِ عَنِ الْأَبْصَارِ وَ الْحَاضِرِ فِي الْأَمْصَارِ وَ الْغَائِبِ عَنِ الْعُيُونِ وَ الْحَاضِرِ فِي الْأَفْكَارِ بَقِيَّةِ الْأَخْيَارِ الْوَارِثِ ذَا الْفَقَارِ الَّذِي يَظْهَرُ فِي بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ ذِي الْأَسْتَارِ وَ يُنَادِي بِشِعَارِ يَا ثَارَاتِ الْحُسَيْنِ أَنَا الطَّالِبُ بِالْأَوْتَارِ أَنَا قَاصِمُ كُلِّ جَبَّارٍ الْقَائِمُ...»؛[30]« سلام و درود بر امامي كه از ديدهها و چشمها، پنهان و در شهرها و دلها حاضر است؛ کسی که باقيمانده اخيار و خوبان و وارث شمشير ذوالفقار است؛ آن بزرگواري كه در بيت الله الحرام - كه داراي پردهها است- ظاهر ميشود و به شعار « يا لثارات الحسين» ندا ميكند و ميفرمايد: " منم مطالبهكننده خونهاي به ناحق ريخته. منم شكننده هر ستمگر جفا پيشه"».
ياران حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز به پيروي از امامشان، شعار « يا لثارات الحسين» سر ميدهند.
16. حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ويرانگر مساجد چهارگانه
امام محمد باقر (عليه السلام) فرمودهاند: « کوفیان به جهت شادي از كشتن حسين (عليه السلام)، چهار مسجد ساختند: مسجد أشعَث، جَرِير، سِماك و شَبَث بن رِبعي». هم ایشان، در جای دیگری فرمودهاند: « هنگامي كه قائم ما قيام كند، چهار مسجد را در كوفه ويران ميسازد …».[31]
ادامه دارد ....
پینوشتها:
[1].{ کهیعص}.
[2]. كمال الدين، ج 2، ص420.
[3]. { وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها}؛ « قسم به روز، هنگامى كه جهان را روشن سازد».
[4]. تفسير فرات كوفى، ص212.
[5]. تفسير عياشى، ج 2، ص290.
[6]. ياد مهدي، محمد خادمي شيرازي، ص16 و ص132.
[7]. كمال الدين، ج 1، ص317؛ اثبات الهداة، ج 6، ص397؛ بحارالانوار، ج 51، ص134.
[8]. كفاية الاثر، ص167.
[9]. منتخب الاثر، ف6، ب10، ص578، ح2. (در روايت ديگري نیز امام علي (عليه السلام) به فرزندش امام حسين (عليه السلام) ميفرمايد: « اي حسين! نهمين فرزند تو، قائم به حق و ظاهر كننده دين و گسترده كننده عدالت است». كمالالدين، ج1، ص304، ب26، ح16؛ معجم احاديث الامام المهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، ج3، ص66.
[10]. كمال الدين، ج 1،، ب30، ص318، ح5؛ اثبات الهداة، ج 6، ص397؛ بحارالانوار، ج51، ص133.
[11]. درباره اين زيارت، مقالهاي از همين قلم، در صفحه 236 كتاب « نينوا و انتظار، تأملي نو» ذكر گرديده است.
[12]. بحارالانوار، ج 101، ص239، ح 38.