مقدمه:

رهبر انقلاب در دیدار با اساتید، محققان، مسئولان و كاركنان مؤسسه‌ی دارالحدیث و پژوهشگاه قرآن و حدیث فرمودند: « انتظار فرج، انتظاری امیدبخش و نیروبخش است و روحیه‌ی انتظار یكی از بزرگترین دریچه‌های فرج برای جامعه‌ی اسلامی است». انتظار فرج كه یكی از موارد توصیه‌شده‌ی ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) به شیعیان است، در منظومه‌ی فكری شیعه جایگاه برجسته‌ای دارد. اما معنای این « انتظار» چیست و چگونه می‌توان « منتظر ظهور حضرت مهدی (عجل‌ الله ‌تعالی ‌فرجه‌ الشریف) بود؟ بی‌شك هر تعریفی كه از این دو مفهوم ارائه شود، وظایف و الزاماتی را نیز بر دوش منتظران واقعی خواهد گذاشت. در این یادداشت سعی شده‌است با استفاده از بیانات رهبر معظم انقلاب، به توضیح دو مفهوم « انتظار» و « منتظر» و همچنین « وظایف منتظران» پرداخته شود.

 معانی انحرافی از انتظار

متأسفانه درباره‌ی انتظار، معانی انحرافی نیز وجود دارد كه باید آن‌ها را شناخت و مراقب بود كه مبتلای به آن‌ها نشد. در یكی از این معانی ناصحیح، انتظار حالتی انفعالی ترسیم می‌گردد كه فرد بدون هیچ فعالیت و اقدامی، صرفاً منتظر ظهور حضرت است تا ایشان بیایند و امور جامعه را از طُرق غیبی اصلاح كنند: « یك معناى انحرافى در باب انتظار بود كه خوشبختانه امروز از آن فهم و برداشت غلط، اثر چندانى نیست. كسانى كه مغرض و یا نادان بودند، این‌طور به مردم یاد داده بودند كه انتظار، یعنى این‌كه شما از هر عمل مثبت و از هر اقدام و هر مجاهدت و هر اصلاحى دست بكشید و منتظر بمانید تا صاحب عصر و زمان، خودش بیاید و اوضاع را اصلاح كند و مفاسد را برطرف نماید!»[۱]

یكی دیگر از تعاریف و برداشت‌های اشتباه و در عین حال خطرناك از انتظار نیز این است كه فرد با مستمسك قرار دادن برخی از روایت‌ها كه جهان را در آستانه‌ی ظهور، غرق در گناه و فساد معرفی می‌كند، راضی به فراگیر شدن گناه در جامعه شوند یا در این جهت اقدام نمایند كه این نیز یك تلقی اشتباه و انحرافی و ناشی از عدم آشنایی صحیح با هدف و فلسفه‌ی رسالت و امامت است.

* معنای صحیح انتظار و وظایف منتظران

در نگاه صحیح به مفهوم انتظار، « گوشه نشینی» و « قعود» جایگاهی ندارد؛ بلكه انتظار، فراخواندن به تلاش و كوشش و جهاد است. در دوران غیبت، منتظران واقعی نسبت به حوادث و اتفاقات جهان بی‌تفاوت نیستند و خود را در برابر آن‌ها مسئول می‌دانند.

با این دید دوران غیبت دوران آسایش و راحت‌طلبی نخواهد بود و در این زمان منتظران واقعی باید بیشتر از دیگران خود را برای مجاهده و فعالیت آماده نمایند: « قبل از دوران مهدى موعود، آسایش و راحت‌طلبى و عافیت نیست. …قبل از ظهور مهدى موعود، در میدان‌هاى مجاهدت، انسان‌هاى پاك امتحان مى‌شوند؛ در كوره‌هاى آزمایش وارد مى‌شوند و سربلند بیرون مى‌آیند و جهان به دوران آرمانى و هدفىِ مهدى موعود ارواحنافداه روزبه‌روز نزدیكتر مى‌شود؛»[۲]

یكی از وظایف منتظران در دوران غیبت « آماده‌سازی زمینه‌ی اقدام حضرت» است. رهبر انقلاب در این‌باره می‌فرمایند: « شما باید زمینه را آماده كنى، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه‌ى آماده، اقدام فرماید. از صفر كه نمى‌شود شروع كرد! جامعه‌اى مى‌تواند پذیراى مهدى موعود ارواحنافداه باشد كه در آن آمادگى و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیاى طول تاریخ مى‌شود.»[۳]

ایشان در دیداری دیگر معنای « زمینه‌سازی» را توضیح می‌دهند و می‌فرمایند: « ما آن وقتى مى‌توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم كه زمینه را آماده كنیم. براى ظهور مهدى موعود ارواحنافداه زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل كردن به احكام اسلامى و حاكمیت قرآن و اسلام است»[۴] به تعبیر دیگر حركت در همان مسیری كه حضرت برای تحقق آن‌ها روزی ظهور خواهند كرد: « ما كه منتظر امام زمان هستیم، باید در جهتى كه حكومت امام زمان (علیه ‌الاف‌ التحیة والثناء) و (عجل ‌الله ‌تعالى‌ فرجه) تشكیل خواهد شد، زندگى امروز را در همان جهت بسازیم و بنا كنیم. البته ما كوچكتر از آن هستیم كه بتوانیم آن‌گونه بنایى را كه اولیاى الهى ساختند یا خواهند ساخت، بنا كنیم؛ اما باید در آن جهت تلاش و كار كنیم».[۵]

ایشان همچنین بزرگترین وظیفه‌ی منتظران در دوران غیبت را آمادگی و خودسازی برای مبارزه با مستكبران و زورگویان می‌دانند: « بزرگترین وظیفه‌ى منتظران امام زمان این است كه از لحاظ معنوى و اخلاقى و عملى و پیوندهاى دینى و اعتقادى و عاطفى با مؤمنین و همچنین براى پنجه درافكندن با زورگویان، خود را آماده كنند».[۶]

این مقاومت و مجاهده در برابر ظالمان و مستكبران سرانجامش پیروزی جبهه‌ی حق بر باطل خواهد بود: « ما منتظریم »، یعنى این امید را داریم كه با تلاش و مجاهدت و پیگیرى، این دنیایى كه به وسیله‌ى دشمنان خدا و شیاطین، از ظلمات جور و طغیان و ضعیف‌كشى و نكبت حاكمیت ستمگران و قلدران و زورگویان پُر شده است، در سایه‌ى تلاش و فعالیت بى‌وقفه‌ى ما، یك روز به جهانى تبدیل خواهد شد كه در آن، انسانیت و ارزش‌هاى انسانى محترم است و ستمگر و زورگو و ظالم و قلدر و متجاوز به حقوق انسان‌ها، فرصت و جایى براى اقدام و انجام خواسته و هوى و هوس خود، پیدا نخواهد كرد».[۷]

 انقلاب اسلامی تمهیدگر ظهور

با این نگاه جایگاه انقلاب اسلامی به‌عنوان انقلابی كه بنا دارد زمینه‌ساز ظهور حضرت باشد، مشخص می‌شود. « منتظران واقعی» حضرت در این حكومت سعی می‌كنند احكام اسلامی و قرآنی را در جامعه پیاده كنند و در برابر ظلم مستكبران عالم بایستند. بنابراین اهداف پیش روی نظام جمهوری اسلامی نیز همان اهداف حكومت حضرت حجت (عجل ‌الله ‌تعالی ‌فرجه ‌الشریف) خواهد بود. با این تفاوت كه تحقق این اهداف در زمان حضرت به معنای واقعی كلمه و به صورت كامل خواهد بود: « البته دولت اسلامىِ كامل به معناى واقعى كلمه، در زمان انسان كامل تشكیل خواهد شد؛ ... ما به قدر توان و تلاشِ خود مى‌خواهیم مجموعه‌ى كارگزاران حكومت را - كه خودمان هم جزو آن‌ها هستیم - به نقطه‌اى برسانیم كه با نصاب جمهورى اسلامى تطبیق كند. ما مى‌خواهیم خود را به حد نصاب نزدیك كنیم».[۸]

* ایجاد تمدن اسلامی؛ مأموریت اصلی منتظران

آرمان نظام جمهوری اسلامی نیز كه تابعی از مقصد نهایی حكومت حضرت حجت (عجل ‌الله ‌تعالی ‌فرجه ‌الشریف) است، در یك جمله‌ی كوتاه « ایجاد تمدن اسلامی»[۹] است. معنای این تمدن چیست؟ « تمدن اسلامی یعنی آن فضایی كه انسان در آن فضا از لحاظ معنوی و از لحاظ مادی می‌تواند رشد كند و به غایات مطلوبی كه خدای متعال او را برای آن غایات خلق كرده است برسد؛ زندگی خوبی داشته باشد، زندگی عزتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتكار، دارای سازندگیِ جهان طبیعت؛ تمدن اسلامی یعنی این؛ هدف نظام جمهوری اسلامی و آرمان نظام جمهوری اسلامی این است».[۱۰]

اما این تمدن اسلامی چه نسبتی با جامعه‌ی مهدوی در زمان ظهور حضرت حجت (عجل ‌الله ‌تعالی ‌فرجه‌  الشریف) دارد؟ حضرت آیت‌ الله خامنه ‌ای در این ‌باره می‌فرمایند: « تمدّن اسلامی به صورت كامل در دوران ظهور حضرت بقیة اللَّه (ارواحنافداه) است. در دوران ظهور، تمدّن حقیقی اسلامی و دنیای حقیقی اسلامی به وجود خواهد آمد».[۱۱] باید توجه داشت كه تمدن اسلامی، امری مطلق نیست، فرایندی طولانی و نسبی است كه اهداف آن نیز به‌صورت نسبی محقق می‌شود: « فرایند تحقق هدف‌هاى اسلامى، یك فرایند طولانى و البته دشوارى است. به‌طور نسبى انسان به آن اهداف نزدیك مى‌شود؛ اما تحقق آن‌ها، بسیار طولانى است»[۱۲]

بنابراین تمدن اسلامی دو بخش دارد؛ بخشی كه قبل از ظهور امكان تحقق دارد و زمینه‌ساز ایجاد جامعه‌ی مهدوی و ظهور حضرت حجت (عجل‌ الله ‌تعالی ‌فرجه‌ الشریف) است، و بخشی كه پس از ظهور محقق می‌شود و حد اعلای تمدن اسلامی است. همچنان‌كه ایشان خطاب به شیعیان می‌فرمایند:« شما باید زمینه را آماده كنى، تا آن بزرگوار بتواند بیاید و در آن زمینه‌ى آماده، اقدام فرماید. از صفر كه نمى‌شود شروع كرد! جامعه‌اى مى‌تواند پذیراى مهدى موعود ارواحنافداه باشد كه در آن آمادگى و قابلیت باشد، و الّا مثل انبیا و اولیاى طول تاریخ مى‌شود».[۱۳]

نتیجه:

با این توضیح مشخص می‌شود كه بزرگترین وظیفه‌ی منتظران در دوران غیبت، خودسازی و آمادگی برای یاری حضرت و دنبال كردن اهداف حكومت ایشان از طریق ایجاد « تمدن اسلامی» است. فرایند دستیابی به تمدن اسلامی هم بر اساس دیدگاه[۱۴] رهبر معظم انقلاب، شامل وقوع « انقلاب اسلامی»، تشكیل « نظام اسلامی»، « دولت اسلامی»، « جامعه و كشور اسلامی» و سپس ایجاد « تمدن اسلامی» می‌شود كه اكنون ما در دوران ایجاد « دولت اسلامی» قرار داریم.

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۹/۱۲/۱۱

[2]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مردم قم ۱۳۷۰/۱۱/۳۰

[3]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با پاسداران ۱۳۶۸/۱۲/۱۰

[4]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مردم قم ۱۳۷۰/۱۱/۳۰

[5]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار مسئولان و اقشار مختلف مردم ۱۳۶۸/۱۲/۲۲

[6]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۸۱/۷/۳۰

[7]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۶۹/۱۲/۱۱

[8]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت ۱۳۸۴/۶/۸

[9]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۹۲/۶/۱۴

[10]. همان

[11]. بیانات رهبر انقلاب در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم در مدرسه‌ی فیضیه ۱۳۷۹/۷/۱۴

[12]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار كارگزاران نظام ۱۳۸۰/۹/۲۱

[13]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با پاسداران ۱۳۶۸/۱۲/۱۰

[14]. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان كرمانشاه ۱۳۹۰/۷/۲۴