مقدمه:
بنا بر آن‌چه از روایات برداشت میشود آخر الزمان بستر فتنه‌ها و حوادثی است که سختی‌ها و تلخی‌های خاص خود را به دنبال داشته و تا زمان ظهور ادامه دارد. چنان‌چه در روایتی آمده « زمانی بر مردم می‌آید كه دل مؤمن در نهادش آب میشود، همان طور كه سرب در آتش آب میشود و نیست سبب آن، مگر اینكه فتنه‌ها و بدعت‌هایی را كه در دین آن‌ها ظاهر گشته مشاهده می‌كند و توانایی تغییر و بر طرف ساختن آن‌ها را ندارد.»؛ در این میان تنها متمسّکین به اهل بیت(علیهم السلام) هستند که از بستر این حوادث و فتنه ها سر افراز بیرون می‌آیند. نوشتار حاضر به این امر پرداخته است.
مفهوم فتنه
فتنه را در لغت، امتحان و آزمودن معنا کرده‌اند.]1[ این واژه معمولاً درباره آن دسته از امتحاناتی به کار برده میشود که با تلخی و سختی همراه است[2] در «قرآن کریم»، این واژه برای همین معنا،[ 3] بستن راه و بازگرداندن از مسیر حق،]4[ شرک و کفر،5] [ افتادن در معاصی و نفاق، 6] [اشتباه گرفتن و تشخیص ندادن حق از باطل،] 7[گمراهی، [8] کشتار و اسارت، [9 ] تفرقه و اختلاف میان مردم ]10[ و ... به کار رفته است.
حضرت علی(علیه السلام)، منشأ فتنه‌ها را چنین بیان نموده‌اند:
« همانا از دو خصلت بر شما هراسانم؛ پیروی از هوای نفس و آرزوی طولانی، امّا پیروی از هوای نفس از حق باز میدارد و امّا آرزوی دراز، آخرت را در طاق نسیان مینهد. همانا دنیا، پشت‌كنان، كوچ كرده و میرود و آخرت، كوچ كرده و به سوی ما می‌آید و هر كدام را فرزندانی است. پس شما از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا نباشید؛ زیرا امروز كار هست و محاسبه نیست و فردا محاسبه هست و كار نیست و همان فتنه ها و آشوب ها از هواپرستی آغاز می شود و از احكام بدعت و خود پرداخته، شروع میگردد. در این احكام خود پرداخته با خدا مخالفت می شود و مردانی در عهده‌دار شدن آن‌ها، به جای مردانی دیگر می نشینند.
اگر حق خالص در میان بود، اختلاف به چشم نمی خورد و اگر باطل محض در میان بود، بر هیچ خردمندی پوشیده نمی ماند؛ لیكن مشتی از حق و مشتی از باطل برگرفته شده و با هم آمیخته گردیده و اینجاست كه شیطان به دوست‌داران خود چیره میگردد و كسانی رهایی می‌یابند كه از طرف خداوند، عاقبت نیكی برای آن‌ها رقم خورده باشد.
همانا من از رسول خدا(صلی الله علیه وآله و سلم) شنیدم كه میفرمود:
« چگونه خواهید بود، زمانی كه فتنهای شما را در برگیرد كه در آن كودكان بیش از آن به نظر میرسند كه هستند [سنّ و سالشان بیشتر به نظر میرسد] و جوانان به پیری می رسند. مردم به كژ راهه میروند و آن را چونان سنّت خویش می گزینند و هر گاه بخشی از آن به روش درست تبدیل گردد، گفته میشود سنّت دگرگون شده است و این در نظر مردم كاری زشت آید و در پی آن، بلایا شدّت یابند و نسل به اسارت برده شود. سپس فتنه و آشوب آنان را بكوبد؛ چنان كه آتش هیزم را میكوبد و آسیاب طعمه خود را. آن‌ها دین می آموزند؛ امّا نه برای خدا و دانش میجویند؛ امّا نه برای عمل و به وسیله كار آخرت، دنیا را میطلبند.»]11[
در بیانات آن حضرت، صحبت از فتنه فراگیری است که در آخرالزّمان، میان تمام مسلمانان رخ می‌دهد که تا زمان ظهور ادامه می‌یابد:
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله و سلم) شنیدم که فرمود:
«جبرئیل به نزدم آمد و گفت: یا محمّد! به زودی در امّتت فتنه به پا خواهد شد. پرسیدم: چگونه از آن می‌توان خارج شد؟ گفت: در کتاب خدا خبر پیشینیان و آن‌ها که پس از شما می‌آیند و حکم (آن‌چه) ما بین شما (رخ می‌دهد) آمده است. فاصل میان حقّ و باطل است و هزل نیست، هر ستم‌کاری که بدان عمل نکند، خداوند او را در هم می‌شکند و هر کس جز در آن به دنبال هدایت باشد، خداوند گمراهش خواهد ساخت. ریسمان محکم الهی و ذکر حکیم و صراط مستقیم است.»]12[
در دیگر روایات حضرت امیر(علیه السلام)، دسته نجات یابنده را خود و شیعیانشان]13[ و تمام پیروان خویش،]14[ معرفی نموده‌اند.
« رسول خدا(صلی الله علیه وآله و سلم) به من فرمود: « شبی كه مرا به آسمان‌ها بردند، قصرهایی دیدم كه از یاقوت سرخ و زبرجد سبز و درّ و مرجان و طلای خالص بود، كاه‌گل آن‌ها از مشك خوشبو و خاكش از زعفران و دارای میوه و نخل خرما و انار بود و حوریه و زن‌های زیبا و نهرهای شیر و عسل كه بر روی درّ و جواهر میگذشت و در كنار آن دو نهر خیمهها و غرفههایی بنا شده بود و در آن‌ها خدمت‌كارها و پسرانی بودند و فرش‌هایش از استبرق و سندس و حریر بود و طناب‌هایی در آن‌ها بود. گفتم:« ای حبیب من، جبرئیل! این قصرها از آن كیست؟ و قصّه آن‌ها چیست؟» جبرئیل گفت: این قصرها و آن‌چه در آن است و چندین برابر آن، مخصوص شیعیان برادرت و جانشین تو، پس از تو بر امّت علی(علیه السلام) است و ایشان را در آخرالزّمان به نامی كه دیگران را آزار دهد، بخوانند. آن‌ها را رافضه (واگذارندگان) خوانند، در صورتی كه این نام برای آنان زینت است؛ زیرا ایشان باطل را واگذارده و به حق چنگ زدهاند و سواد اعظم اینانند و این‌ها مخصوص شیعیان فرزندت حسن(علیه السلام)، پس از اوست و برای شیعیان برادرش حسین(علیه السلام)، پس از اوست و برای شیعیان فرزندش علیّ بن الحسین(علیه السلام) بعد از اوست و برای شیعیان فرزندش محمّد بن علی(علیه السلام) پس از اوست و مخصوص شیعیان فرزندش جعفر بن محمّد(علیه السلام) پس از اوست و برای شیعیان فرزندش علیّ بن الحسین(علیه السلام) بعد از اوست و برای شیعیان فرزندش محمّد بن علی(علیه السلام) بعد از اوست و برای شیعیان فرزندش حسن بن علی(علیه السلام) پس از اوست و برای شیعیان فرزندش محمّد المهدی(علیه السلام) پس از اوست. ای محمّد(صلی الله علیه وآله و سلم)! اینان امامان پس از تو نشانههای هدایت و چراغ‌های روشن در تاریكیها هستند، شیعیانشان تمامی فرزندان تو هستند و دوست‌داران آن‌ها پیروان حق و دوستان خدا و رسولند كه باطل را واگذارده و از آن دوری كردهاند و آهنگ حق نموده و از آن پیروی كردهاند، آن‌ها را در زمان زندگیشان دوست داشته و پس از مرگشان زیارت كنند، درصدد یاری آن‌هایند و به دوستی آن‌ها اعتماد كنند، رحمت خدا بر ایشان باد؛ زیرا او آمرزنده و مهربان است.»
شدّت این فتنه را از آنجا می‌توان دریافت که ایشان می‌فرمایند:
«...اگر کسی را با ده طناب در جبهه حق بسته باشند، باز او را به باطل می‌کشانند و به عکس. »]15[
سختی این فتنه‌ها برای مؤمنان نیز از این روایت قابل درک است که ایشان از رسول خدا(صلی الله علیه وآله و سلم) نقل نمودند که فرمود:
« زمانی بر مردم می آید كه دل مؤمن در نهادش آب می شود، همان طور كه سرب در آتش آب می شود و نیست سبب آن، مگر اینكه فتنه‌ها و بدعت‌هایی را كه در دین آن‌ها ظاهر گشته مشاهده می‌كند و توانایی تغییر و بر طرف ساختن آن‌ها را ندارد.»]16[
در جای دیگر از حضرتش نقل شده که: « مؤمنان آخرالزّمان از کنیزان پست‌تر شمرده خواهند شد.»]17[
آثار بروز فتنه‌ها در جامعه
هر چند فتنه‌ها سختی‌ها و تلخی‌های خاصّ خود را به دنبال می‌آورد؛ لیکن شیرینی‌هایی در پی آن نصیب مؤمن میشود که شاید از هیچ راه دیگری تحصیل آن‌ها برای مؤمن ممکن نباشد:
ـ از فتنه‌های آخرالزّمان کراهت نداشته باشید که منافقان را نابود می‌کنند.]18[
ـ در ضمن وصایای رسول خدا(صلی الله علیه وآله و سلم) به امیرمؤمنان(علیه السلام) آمده است: « ای علی! شگفت‌آورترین مردم از نظر ایمان و بزرگ‌ترین آنان از نظر یقین، مردمانی باشند كه در آخرالزّمان پیامبری ندیدند و امام هم از نظرشان پنهان شده، پس به همان سیاهی و سفیدی كتاب ایمان آوردهاند.»]19[
ـ امام صادق(علیه السلام) كه فرمود: « پس از آنكه عثمان كشته شد و با امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیعت شد، آن حضرت بر فراز منبر تشریف برد و خطبهای خواند كه امام صادق(علیه السلام) آن خطبه را بیان فرمودند. حضرت امیر(علیه السلام) در آن خطبه می‌فرماید:« هان كه گرفتاری شما به گرفتاری همان روز كه خداوند پیغمبرش را برانگیخت، بازگشت نموده است. سوگند به آنكه او را به حق برانگیخت، حتماً باید گرفتار وسوسه شوید و غربال گردید تا آنكه زیرورو شوید و بالا و پایین گردید و حتماً باید افرادی كه كوتاه آمدهاند، پیشی گیرند و آنانی كه پیشی گرفتهاند، كوتاه بیایند. به خدا قسم هیچ نشانهای را پنهان نكردهام و هیچ دروغی نگفتهام و مرا از این مقام و چنین روز آگاهی بود.»]20[
مسلّماً هر آزمونی که سخت‌تر باشد، بسیاری نمی‌توانند در آن قبول شوند، در عین آنکه آن عدّه‌ای که توفیق و پیروزی می‌یابند، تعدادی اندک بوده و جایگاهی رفیع خواهند داشت.
نتیجه:
بنابر آن چه بیان شد آخر الزمان بستر حوادث و فتنه ها است و در این میان تنها کسانی دارای جایگاه رفیع و جزء نجات یابندگان خواهند بود که به ریسمان محکم الهی و ذکر حکیم و صراط مستقیم چنگ زده و از پیروان اهل بیت(علیهم السلام) باشند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. تهذیب اللغه［، ج 14، ص 296؛ مقاییس اللغـ［، ج 4، ص 472.
[2]. النهایه، ج 3، ص410.
[3]. سوره عنکبوت (29)، آیه 2.
[4]. سوره مائده (5)، آیه 49.
[5]. سوره بقره (2)، آیه 193.
[6]. سوره حدید (57)، آیه 14.
[7]. سوره انفال (8)، آیه 73.
[8]. سوره مائده (5)، آیه 41.
[9]. سوره نساء (4)، آیه 101.
[10]. سوره توبه (9)، آیه 47.
[11]. روضه کافی، ص58.
[12]. تفسیر عیْاشی، ج 1، ص 3.
[13]. بحارالانوار، ج 24، ص 146.
[14]. بحارالانوار، ج 28، ص 10.
[15]. الصّراط المستقیم، ج 2، ص 153.
[16]. امالی طوسی، ج 2، ص 132.
[17]. فتن ابن حماد، ص123.
[18]. کنز العمّال، ج 11، ص 189.
[19]. من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 366.
[20]. الغیبه نعمانی، ص 201
