مقدمه:
احادیث پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)، در باره حضرت مهدی(علیه السلام)، در کتاب‌های مذاهب اسلامی، به اندازه‌ای فراوان است که کمتر در باره موضوعی به این میزان، حدیث رسیده است. همین واقعیت باعث شده، تا دانشمندان علم حدیث، در موارد فراوانی، به «متواتر» بودن احادیث مهدی(علیه السلام)، تصریح کنند. در نوشتار حاضر به این موضوع پرداخته شده است.
غماری مغربی و اثبات تواتر احادیث مهدوی
احمد بن محمّد بن صديق، ابو الفيض غماري حسني شافعي مغربي، در كتاب ارزشمند ابراز الوهم المكنون من كلام ابن خلدون متواتر بودن حديث‌هاي مربوط به حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را به شيوه‌اي بي‌نظير و بي‌سابقه ثابت مي‌كند و بي‌اساس بودن تضعيف‌هاي ابن خلدون را در باره اين حديث‌ها به خوبي نشان مي‌دهد. در برابر، افرادي چون احمد امين مصري، محمّد فريد وجدي و امثال آن‌ها، که اظهار نظرهاي ابن خلدون را مستندي براي گفته‌هاي ناصحيح خود برگزيده‌اند!!.
غماري مغربي، به تفصيل حديث‌هاي مربوط به حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را با تحقيق گسترده از كتاب‌هاي اهل سنّت، استخراج و روايت كرده، راويان آن‌ها را به ترتيب برشمرده است: نخست اصحاب پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم)، سپس تابعين و تابعين تابعين و بالاخره محدثان.
ابوالفيض در بخشي از كتابش گويد: بر كسي پوشيده نيست كه به طور طبيعي و معمولي، غيرممكن است گروهي بيش از سي نفر از طبقات مختلف اجتماعي ـ و بدون آشنايي با يكديگرـ بر يك سخن متفق شوند. البته اين تعدادي است كه تا امروز توانسته‌ايم از آن آگاه شويم. ما روايات مربوط به حضرت مهدي را از برخی صحابه روايت مي‌كنيم؛ مانند: ابو سعيد خدري، عبدالله بن مسعود، علي بن ابيطالب(عليه السلام)، ام سلمه، ثوبان عبد الله بن جزء بن حارث زبيدي، ابوهريره، انس بن مالك، جابر بن عبدالله انصاري، قره بن اياس مزني، ابن عباس، ام حبيبه، ابوامامه، عبد الله بن عمرو بن عاص، عمار بن ياسر، عباس بن عبد المطلب، حسين بن علي(عليهما السلام)، تميم‌داري، عبد الرحمن بن عوف، عبد الله بن عمر بن الخطاب، طلحه، علي هلالي، عمران بن حصين، عمرو بن مرّه جهني، معاذ بن جبل و مرسله شهر بن حوشب. البته خبرش مرفوعه است، نه موقوفه و مقطوعه؛ هر چند كه احاديث موقوفه و مقطوعه در اين مبحث بسان احاديث مرفوع به شمار مي‌آيند و با پي‌گيري مي‌توانيم تعداد بسياري از آن‌ها را ذكر كنيم؛ ولي معتقديم كه حديث‌هاي مرفوع، ما و شما را بسنده باشد .[1]
ابوالفيض غماري شافعي، حديث‌هاي مربوط به حضرت مهدي(عليه السلام) را از بيش از سي صحابي پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم) روايت و سلسله راويان و محدثان آن‌ها را با دقت و تفصيل بيان كرده است.[2]
تصریح برخی اندیشمندان به تواتر احادیث مهدوی
برخي ديگر از كساني كه به تواتر احاديث مربوط به حضرت مهدي تصريح كرده اند، بدين قرارند:
1. حافظ ابوعبدالله گنجي شافعي(م 658 ق)، در كتاب البيان، مي‌نويسد: "تَواتَرَت الاخبارُ وَ اسْتَفاضَتْ بِكَثرَةِ رُواتِها عَن المُصطفي في اَمْرِ المَهْدِي"؛ احاديث پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم) درباره مهدي به دليل راويان بسياري كه دارد، به حد تواتر رسيده است .
2. ابن حجر عسقلاني (م 852 ق) كه او را حافظِ عصر خوانده اند، در كتاب فتح الباري در شرح صحيح بخاري مي‌گويد : "تَواتَرَتْ الاَخبارُ بِاَنَّ المَهدِي مِنْ هذِهِ الاُمَة وَ اَنَّ عيسي(عليه السلام) سَينْزِلُ وَ يصَلي خَلْفَهُ"؛[3] اخبار متواتر رسيده است كه مهدي از اين امت است و عيسي فرود خواهد آمد و پشت سر او نماز خواهد خواند .
3. ابن حجر هيتمي ( م 974 ق) درباره اين احاديث گفته است: احاديثي كه در آن‌ها مهدي ذكر شده است، فراوان و متواتر مي‌باشند. [4] به جز موارد ياد شده، دانشمندان ديگري نيز به متواتر بودن روايات حضرت مهدي(عليه السلام) تصريح كرده‌اند.[5]
در پايان ذكر نكاتي درباره كتاب‌هاي ياد شده، خالي از فايده نيست:
يکم) كتاب هايي كه ويژه امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) نگارش يافته و يا فصل‌هايي كه در ديگر كتاب‌ها، درباره آن حضرت آمده ، بر اساس احاديث نبوي است.
دوم) در اين كتاب‌ها، احاديث بسيار جالب، در باره مسائل حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ، روايت شده است.
سوم) در برخي از اينها، آياتي از قرآن كريم ، در باره آن حضرت مطرح گشته است.
چهارم) در ميان اين كتاب‌ها، بعضی پيش از ميلاد حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) و برخی نيز در عصر غيبت صغرا و بعد از آن تأليف يافته است.
پنجم) در ميان آن‌ها از معتبر ترين كتاب‌هاي اهل سنّت نيز وجود دارد؛ مانند: صحاح شش گانه، مسند احمد بن حنبل و ...
ششم) بسياري از اين كتاب‌ها - و چه بسا نوع آن‌ها ـ در محيط‌هايي فارغ از هر گونه وابستگي به شيعه، تأليف يافته است.
هفتم) در اين كتاب‌ها، مسائل گوناگون و حقايق بسياري در باره حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) آمده است. همچنين تأييدات و سخناني مفيد از خود عالمان، محدثان و مفسران اهل سنّت در اين باره ذكر شده است.[6]
نتیجه:
بنا بر آن‌چه بیان شد روشن می‌گردد، علمای مختلف از اهل سنت به تواتر احاديث مربوط به حضرت مهدي(علیه السلام) تصريح كرده‌اند. غماري مغربي از جمله کسانی است که به تفصيل احادیث مربوط به حضرت مهدي(علیه السلام) را با تحقيق گسترده از كتاب‌هاي اهل سنّت، استخراج و روايت كرده، و راويان آن‌ها را به ترتيب برشمرده است. وی نخست اصحاب پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم)، سپس تابعين و تابعين تابعين و بالاخره محدثان را بر شمرده واحاديث مربوط به حضرت مهدي(عليه السلام) را از بيش از سي صحابي پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم) روايت و سلسله راويان و محدثان آن‌ها را با دقت و تفصيل بيان كرده و تواتر احادیث مهدوی را به اثبات رسانده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. ابراز الوهم المكنون، ص437.
[2]. سيد ثامر هاشم العميدي، مهدي منتظر در انديشه اسلامي، ص50.
[3]. فتح الباري، 5، ص 362 .
[4]. الاشاعة في اشراط الساعة، ص87.
[5]. ر. ك: لطف الله صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص5، پانوشت؛ و نيز ر. ك: مهدي منتظر (عليه السلام) در انديشه اسلامي، صص60 ـ 67 .
[6]. ر.ک: خورشيد مغرب، ص 68 .
